Đó là kết luận của một chuyên gia. Ông cho rằng Trung Quốc đă chi phí quá nhiều cho những chương tŕnh kinh tế kém hiệu quả và lún sâu vào chạy đua vũ trang. Chính việc này khiến Trung Quốc phải thua đau nếu bắt đầu một cuộc Chiến tranh Lạnh mới với Mỹ, theo nhà phân tích.
Ông Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei), giáo sư chuyên về chính phủ tại Đại học Claremont McKenna, tác giả cuốn sách "Người bạn chủ nghĩa tư bản của Trung Quốc", trong một bài b́nh luận trên tạp chí Project Syndicate cho rằng Trung Quốc đang thua trong cuộc chiến tranh lạnh mới, khi chi quá nhiều cho các chương tŕnh nước ngoài mà không nhận lại nhiều và chạy đua vũ trang một cách không bền vững với Mỹ.
Bài học Liên Xô
Theo ông Bùi, trái ngược với Liên Xô, các lănh đạo Trung Quốc nhận ra thành quả kinh tế tốt là nền tảng cho tính hợp pháp chính trị. Dù vậy, giống như Liên Xô, Trung Quốc "vung tay quá trán" trong khi ngày càng mắc kẹt trong một cuộc chạy đua vũ trang không bền vững với Mỹ.
Trung Quốc mắc kẹt trong một cuộc chạy đua vũ trang không bền vững với Mỹ. (Ảnh minh hoạ: Kavin Frayer/Getty)
Khi Liên Xô tan ră năm 1991, Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC) ám ảnh với việc t́m hiểu nguyên do. Cơ quan nghiên cứu chính phủ được giao nhiệm vụ này cho rằng lỗi phần lớn là ở Mikhail Gorbachev, nhà lănh đạo cải cách đă không đủ tàn nhẫn để giữ Liên Xô nguyên vẹn. Nhưng không phải tất cả các nhân tố quan trọng đều được các lănh đạo Trung Quốc ngày nay chú ư.
Chắc chắn CPC đă nằm ḷng bài học quan trọng đầu tiên: Thành quả kinh tế mạnh mẽ là thiết yếu cho tính hợp pháp chính trị. Và trọng tâm duy nhất của CPC trong việc thúc đẩy tăng trưởng GDP đă mang lại một “điều kỳ diệu kinh tế” – thu nhập b́nh quân đầu người của Trung Quốc tăng hỏa tiễn từ 333 USD năm 1991 nên 7.329 USD năm 2017. Đây là lư do quan trọng nhất tại sao CPC duy tŕ được sức mạnh, chuyên gia nhận định.
Nhưng chú tâm vào một nền kinh tế đang chững lại không phải là sai lầm duy nhất các lănh đạo Liên Xô đă phạm phải. Họ cũng bị kéo vào một cuộc chạy đua vũ trang tốn kém và không thể thắng được với Mỹ, trở thành nạn nhân của sự dàn trải nguồn lực quá đà, ném tiền và tài nguyên vào những cơ chế ít có giá trị chiến lược và quản lư kinh tế yếu kém trong một thời gian dài. Giờ đây, khi Trung Quốc có thể bước vào một cuộc “chiến tranh lạnh” mới với Mỹ, CPC dường như đang có nguy cơ lặp lại sai lầm thảm họa tương tự Liên Xô từng mắc phải.
Dàn trải sức mạnh
Nh́n qua, Trung Quốc dường như không thực sự đang chạy đua vũ trang với Mỹ. Ngân sách quốc pḥng chính thức của Trung Quốc trong năm 2018 – khoảng 175 tỷ USD – chỉ bằng một phần tư 700 tỷ USD ngân sách được Quốc hội Mỹ phê duyệt. Nhưng thực tế, chi tiêu quân sự của Trung Quốc cao hơn con số chính thức nhiều. Theo Viện nghiên cứu Ḥa b́nh quốc tế Stockholm, Trung Quốc chi khoảng 228 tỷ USD vào quân sự trong năm 2017.
Tuy nhiên vấn đề không nằm ở bản thân số tiền Trung Quốc chi cho súng ống, mà là sự gia tăng chi phí quân sự liên tục cho thấy khả năng nước này đang chuẩn bị tham gia vào một cuộc chiến ṃn mỏi lâu dài với Mỹ. Trong khi đó, kinh tế Trung Quốc chưa được trang bị để tạo ra đủ nguồn lực hỗ trợ mức chi tiêu mà người thắng cuộc trên mặt trận này sẽ cần.
Nếu Trung Quốc có một mô h́nh phát triển bền vững làm nền tảng cho một nền kinh tế hiệu quả cao, việc chạy đua vũ trang quy mô vừa phải với Mỹ là hoàn toàn có thể. Nhưng Trung Quốc không có điều này.
Ở cấp độ vĩ mô, sự tăng trưởng của Trung Quốc có xu hướng tiếp tục chậm lại, do dân số đang lăo hóa nhanh, mức nợ cao, chênh lệch đáo hạn tài sản-nguồn vốn, và cuộc chiến thương mại leo thang mà Mỹ khởi xướng. Tất cả những điều này sẽ làm cạn kiệt nguồn tài nguyên đang giới hạn của Trung Quốc. Ví dụ, khi tỷ lệ người già cần phụ thuộc tăng lên, chi phí chăm sóc sức khỏe và lương hưu cũng sẽ tăng lên.
Hơn nữa, dù kinh tế Trung Quốc có thể hiệu quả hơn nhiều so với kinh tế Liên Xô, nó vẫn khó so sánh với Mỹ. Lư do chính là ảnh hưởng lâu dài của các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc (DNNN) – thành phần chiếm một nửa tổng tín dụng ngân hàng của nước này nhưng chỉ đóng góp 20% giá trị gia tăng và việc làm.
Ông Bùi nhận định, vấn đề của CPC là DNNN đóng vai tṛ quan trọng trong việc duy tŕ quy tắc một đảng, được sử dụng vừa để thưởng cho những người trung thành và vừa tạo điều kiện cho chính phủ can thiệp theo các mục tiêu kinh tế vĩ mô chính thức. Loại bỏ những công ty cồng kềnh và không hiệu quả này không khác nào tự tử về mặt chính trị. Tuy nhiên, bảo vệ những doanh nghiệp này cũng không tránh khỏi điều tất yếu, v́ họ càng được phép khai thác các nguồn tài nguyên khan hiếm bao nhiêu, cuộc chạy đua vũ trang với Mỹ sẽ càng trở nên khó gánh bấy nhiêu, và thách thức đối với thẩm quyền của CPC sẽ càng lớn bấy nhiêu.
Các lănh đạo Trung Quốc đă không đánh giá đầy đủ là cần tránh "dàn trải sức mạnh đế quốc", hay cố gắng vươn ra những mục tiêu vượt quá khả năng của ḿnh để duy tŕ các thỏa thuận quân sự hoặc kinh tế