Buổi tối ngày 29 tháng 4 năm 1975, tôi đang nghe tin tức của đài phát thanh Sài G̣n từ một chiếc radio đặt trong pḥng khách ngôi nhà hai tầng của Anh Chị tôi ở gần ngă tư Đại Lộ Trần Hưng Đạo và đường Phát Diệm, chợt nghe tiếng máy bay trực thăng phành phạch ầm ĩ liên tục trên không trung; tôi liền lên sân thượng quan sát.
Rất nhiều máy bay trực thăng mang huy hiệu Thủy Quân Lục Chiến Mỹ, từ hướng Nhà Bè nối đuôi bay về hướng trung tâm Sài G̣n, và trở ra cùng một đường bay. Tôi nhủ thầm! Giờ di tản của người Mỹ đă đến! Đây là những trực thăng mang sứ mệnh lịch sử trong một giao đoạn lịch sử: chở người Mỹ, Quân Đội Mỹ ra khỏi mảnh đất miền Nam sau gần một chục năm can dự cuộc chiến tranh Việt Nam. Lúc Quân Đội Mỹ hăm hở đổ quân vào miền Nam Việt Nam, người ta nói là để bảo vệ tiền đồn của Thế Giới Tự Do; lúc Quân Đội Mỹ lạnh lùng rút đi, người ta nói là rút lui trong danh dự. Bỏ mặc miền Nam trong một t́nh cảnh khó khăn, ngặt nghèo!
Trước đó, báo chí Sài G̣n đă loan tải, phỏng đoán khi người Mỹ rút về nước, một chiến dịch di tản dân chúng bằng đường bộ sẽ diễn ra với kế hoạch sẽ xử dụng 2 Sư Đoàn TQLC Mỹ cảnh giới, giữ an ninh hai bên đường từ Sài G̣n đi Vũng Tàu. Ước tính hàng triệu dân sẽ bỏ nước ra đi trên các chiến hạm của HQ Mỹ. Bây giờ, diễn ra cuộc di tản bằng không vận để ra hạm đội Mỹ ngoài khơi vũng Tàu. Dường như việc di tản rời khỏi Việt Nam là thể theo lời yêu cầu của thủ tướng vừa nhậm chức Vũ Văn Mẫu. Buổi sáng hôm nay, ông Mẫu xuất hiện trên TV quốc gia, lớn tiếng kêu gọi người Mỹ ra khỏi Việt Nam.
Ông Mẫu nhận chức Thủ Tướng trong chính quyền Dương Văn Minh vào chiều ngày 28 tháng 4 và di sản của ông chỉ là việc yêu cầu người Mỹ ra khỏi Việt Nam, và chấm hết. Ông Mẫu là một gương mặt khoa bảng, trí thức, dấn thân làm chính trị từ thời Đệ Nhất Cộng Ḥa, năm 1963, đang là ngoại trưởng, ông cạo đầu từ chức để phản đối việc đàn áp Phật Giáo của chính quyền đương thời. Bây giờ, ông tái xuất hiện trên chính trường Việt Nam vào những giờ khắc đen tối nhất, và mỉa mai thay! ông lạc đường vào lịch sử như một thủ tướng đảm nhận chức vụ vỏn vẹn hai ngày chỉ để quy hàng!
Tôi nghĩ nếu ông Mẫu không kêu gọi người Mỹ ra đi th́ người Mỹ vẫn ra đi v́ từ đầu năm 1973, hầu như tất cả doanh trại của Quân Đội Mỹ đều đă chuyển giao cho QL/VNCH; quân Đội Mỹ rút về nước, chỉ c̣n một bộ phận gọi là Phái Đoàn DAO ở lại Nam Việt Nam.
Trở về thực tại, tôi nh́n ngắm Sài g̣n về đêm rực rỡ ánh đèn giăng mắc khắp nơi; người ta nói SaiGon By Night tuyệt đẹp hơn bất cứ nơi đâu. Nhưng đêm nay, ánh hỏa châu tỏa sáng trên bầu trời miền Đông, về hướng Bảy Hiền, Tân Sơn Nhứt; về hướng B́nh Chánh, Phú Lâm, Miền Tây. Những làn đạn lửa pḥng không như đan lưới trên không trung, những tiếng nổ lụp bụp, những ánh chớp lập ḷe. Đại bác 130 ly, hỏa tiễn của CSBV từ 3, 4 ngày nay rót vào Phi Trường Tân Sơn Nhứt, nơi đồn trú của BTL/ Không Quân VNCH và Sư Đoàn 5 Không Quân.
Tối hôm qua, đài phát thanh Sài G̣n loan tin các chiến sĩ VNCH giao tranh và đẩy lui một cuộc tấn công của VC ở công viên Phú Lâm. Chiến tranh đă diễn ra tại cửa ngơ thành phố.
Nh́n ánh hỏa châu lơ lửng trên bầu trời ngoại ô Sài G̣n, tôi hồi tưởng lại những ngày làm việc tại Quận An Phước, Ninh Thuận; từ sân quận về đêm, tôi đă từng quan sát ánh hỏa châu soi sáng phi trường Thành Sơn, Tháp Chàm; soi sáng trên khu vực các tiền đồn Nghĩa Quân ở ấp Hậu Sanh, ấp Vụ Bổn, soi sáng trên vùng trời các thôn ấp La Chữ, Mông Đức, Nhuận Đức, Hoài Nhơn, Như Ngọc, Hữu Đức, Hoài Trung trong Quận mỗi khi bị du kích VC tấn công. Vào thời gian đó, Ông Đại Úy Quận Trưởng dẫn nghĩa quân giữ quận đi tiếp cứu. Tôi cũng nai nịt vũ khí đi theo. Ông Quận Trưởng không yêu cầu, cũng không phải là nhiệm vụ bắt buộc của một đội trưởng ANTB Dân Vệ Quận, nhưng tôi muốn tham gia công việc tiếp cứu các nghĩa quân và các công chức xă ấp, muốn biết kết quả trận tấn công của du kích cộng sản gây thiệt hại cho ta hoặc chúng tổn thất ra sao.
Đêm hôm nay, hoàn cảnh đă đổi thay. Tôi thấy những sự kiện xảy ra rất nhanh trong ṿng ba tuần qua. Từ Bộ Chỉ Huy 5 Tiếp Vận, Cam Ranh về Sài G̣n đầu tháng 4/1975, tôi là một người lính mất đơn vị, bất khiển dụng, theo dơi chiến cuộc với những cay đắng ray rứt trong ḷng. Trời về khuya, trên không trung chỉ c̣n những chiếc trực thăng của Quân Đội Mỹ bay qua lại. Tôi suy nghĩ mông lung. Từ sự kiện mất Ban Mê Thuột, bỏ Quân Đoàn II và QĐ I vào cuối Tháng Ba, mặt trận Khánh Dương vỡ; Quân và Dân VNCH di tản trong máu, nước mắt và sự thất vọng. Quân CSBV với quân số bổ sung đầy đủ do vơ vét tận lực thanh thiếu niên miền Bắc, với vũ khí, đạn dược, tiếp liệu của toàn Khối CS Quốc Tế, đă thừa cơ đánh chiếm các vùng lănh thổ của VNCH từ Quảng Trị đến Phan Rang, Phan Thiết, lợi dụng thời cơ tiến về Sài G̣n.
Trên đường tiến quân đánh chiếm miền Nam Việt Nam, mục tiêu là Sài G̣n, không ngờ, cả một quân đoàn CSBV đă bị chiến sĩ Sư Đoàn 18 Bộ Binh/VNCH chặn lại, đánh tan tành tại tuyến thép Xuân Lộc. Sau chiến thắng vang dội này, truyền thông, báo chí quốc tế đă ồ ạt đổ vô Sài G̣n tường thuật và b́nh luận ca ngợi tinh thần và sức chiến đấu mănh liệt của các chiến sĩ Sư Đoàn 18/VNCH.
Bị thiệt hại rất nặng, bị chặn đánh dữ dội không thể tiến quân về Sài G̣n được, quân Cộng Sản Bắc Việt buông bỏ mặt trận Xuân Lộc, kéo quân về hướng khác. Sư Đoàn 18BB v́ thế cũng được lệnh rút ra khỏi Xuân Lộc, rút về bảo vệ Biên Ḥa, cửa ngơ của Sài G̣n. Ngày 20/4/1975, Anh rể tôi, Thiếu Tá Trần Văn Thu, Công Binh Quân Đoàn III, cho biết BTL/QĐ III đă rời Biên Ḥa về Thành Ông Năm, Hóc Môn.
Cũng trong ngày 20/4/1975, sau khi từ Phú Quốc về Sài G̣n trong đêm 8/4/1975, tôi đă đi Long B́nh, đến BCH3TV để gặp gỡ các bạn cùng đơn vị BCH5TV di tản về Sài G̣n. Tại điểm liên lạc của BCH5TV, tôi không được gặp một ai của đơn vị, ngoại trừ một sĩ quan phát hướng viên của Đại Đội Tổng Hành Dinh BCH5TV. Ông trao cho tôi lương Tháng 4. Có lẽ đây là tháng lương cuối cùng của tôi.
Không có một chiếc xe quân đội nào từ Long B́nh về Sài G̣n, tôi đi bộ rời khỏi BCH3TV, đón xe Lam (Lambretta). Trên chiếc xe Lam cũ kỹ đă có năm người khách. Tôi lên xe, ngồi gần một nữ hành khách khá lớn tuổi. Bà ăn mặc xuề x̣a, quần áo bà ba, cầm một chiếc nón lá trong tay, tay kia cầm một túi vải xẹp lép (tay nải). Bà có tâm trạng lo âu, sợ hăi, bần thần, mệt mỏi. Xe chuyển bánh, trên đường về, tôi làm quen, hỏi bà từ đâu đi Sài G̣n. Bà hành khách cho biết, bà là người Việt gốc Hoa, sống ở Nam Vang. Ngày 17/4/1975, Khmer Đỏ (Miên cộng) chiếm Nam Vang. Chúng ra lệnh tất cả dân Nam Vang tức khắc phải ra khỏi nhà, rời thành phố; không một thứ đồ vật nào được mang theo ngoài bộ quần áo mặc trên người . Nhà cửa, của cải, tài sản mất hết, thân nhân thất lạc. Bây giờ bà t́m về Chợ Lớn, nương náu nhà bà con. Tôi an ủi bà, mong bà sớm có nơi nương tựa để t́m kiếm thân nhân.
Nam Vang đă thế, Sài G̣n th́ sao?
Ngày 21/4/1975, Tổng Thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu từ chức, Phó Tổng Thống Trần Văn Hương lên thay. Tổng Thống Trần Văn Hương cầm quyền một thời gian ngắn vỏn vẹn một tuần, trong một t́nh thế ngặt nghèo, khó khăn.
Tối ngày 25/4/1975, Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu rời khỏi miền Nam Việt Nam, qua Đài Loan.
Chiều ngày 28/4/1975, lâm vào một t́nh thế chẳng đặng đừng, Tổng Thống Trần Văn Hương lại phải trao quyền Tổng Thống cho cựu Đại Tướng Dương Văn Minh. Đại Tướng Dương Văn Minh tái xuất chính trường. Trời đă quá đă nửa đêm về sáng, ánh sáng hỏa châu vẫn tỏa sáng treo lơ lửng trên không trung và tiếng súng pḥng không vẫn nổ lụp bụp liên hồi, đạn lửa bay chằng chịt như đan lưới, tôi chán nản rời sân thượng xuống nhà.
Buổi sáng ngày 30 tháng 4, ngồi bên cạnh chiếc Radio nghe tin tức chiến sự, tôi bồn chồn nghe ngóng, không thấy có tin tức ǵ, cũng không có xướng ngôn viên trong một chương tŕnh ǵ ngoài phần nhạc dạo đài. Khoảng 10 giờ sáng, xướng ngôn viên lên tiếng theo lệnh Tổng Thống Dương Văn Minh, các đơn vị quân đội VNCH, ngưng bắn, ở đâu, ở đó, chờ quân đội cách mạng tới bàn giao.
Tôi tắt máy! Bàng hoàng! Kinh ngạc! Thất vọng! Thế là hết. Tắt niềm hy vọng. Sài G̣n đă sụp đổ. Một kết thúc bi đát mà tôi không bao giờ nghĩ là có thể. Tôi nghĩ biết bao xương máu của quân dân miền Nam đă đổ ra gần 2 chục năm; cả triệu người chết và bị thương; để lại hàng triệu cô nhi, quả phụ tử sĩ; thật uổng công, vô ích. Tôi lại nghĩ, không, không uổng phí xương máu chút nào khi mà người dân miền Nam đă được sống tương đối trong ấm no, hạnh phúc trong khoảng thời gian 20 năm; miền Nam đă và đang khởi đầu xây dựng nền móng tự do dân chủ, hội nhập kinh tế với các nước trong Thế Giới Tự Do.
Đại Tướng Dương Văn Minh, vẫn là ông, chẳng làm được một tích sự ǵ hữu ích cho dân, cho nước. Tôi và các bạn thân thiết chưa một lần kỳ vọng vào ông. Trước đây, ngày 1/11/1963, ông cầm đầu nhóm đảo chánh Tổng Thống Ngô Đ́nh Diệm, Đệ Nhất Cộng Ḥa. Cuộc đảo chánh thành công với máu đổ, người bị chết, người vô tù, người bị hạ tầng công tác, người mất việc. Chẳng bao lâu sau, Đại Tướng Minh lại bị chỉnh lư, mất quyền. Lần này, thời thế tạo thời cơ cho ông trở thành tổng thống; nhưng ông sẽ làm được những ǵ cho miền Nam khi mà quân cộng sản Bắc Việt đang bao vây, đe dọa tắm máu Sài G̣n. Bây giờ chưa đánh, ông đă đầu hàng. Lịch sử sang trang! Tổng Thống Dương Văn Minh chỉ cầm quyền vỏn vẹn hai ngày và ông trở thành tổng thống đầu hàng trong lịch sử.
Từ cuộc đảo chánh 1-11-1963 đến cuộc đầu hàng 30-4-1975, Đại Tướng Dương Văn Minh đă có hai lần cầm cờ trên tay, nhưng tiếc thay, ông đều để vuột mất; lần sau tồi tệ hơn, ông phất cờ trắng đưa miền Nam vào chế độ toàn trị.
Không chỉ riêng tôi thất vọng, khu xóm tôi xôn xao. Chiến tranh kết thúc đột ngột và kỳ cục quá. Tôi nhớ tới bà xẩm đi cùng chuyến xe lam. Bây giờ bà ở đâu, trong ṿng chưa đầy hai tuần, hai quốc gia sụp đổ. Bây giờ Sài G̣n có giống như Nam Vang?
Khoảng 12 giờ trưa, Anh rể tôi từ BTL/QĐ/ III (mới từ Biên Ḥa về đóng tạm trong thành Ông Năm, Hóc Môn) về nhà. Anh tôi vẫn mặc bộ quân phục, đeo cấp bậc, đội nón sắt, giây ba chạc và ceinturon, không vũ khí.
Vào nhà, Anh tôi kể xe tăng quân CSBV bị lính Dù bắn cháy nằm ngổn ngang khu Bảy Hiền, Bộ TTM, Lăng Cha Cả, và Trương Ming Giảng; quân Dù rút đi đâu không rơ. Chạy một ṿng về Bến Bạch Đằng, Anh tôi gặp Trung Tướng Phạm Quốc Thuần. Nhắc đến Trung Tướng Phạm Quốc Thuần, tôi c̣n nợ Ông một lời cám ơn. Một sự biết ơn chân thành. Chỉ mới bốn tháng trước, từ BCH5TV, đồn trú tại Cam Ranh Bay, tôi ra Nha Trang cưới vợ, Ông Tướng đă ưu ái cho tôi rước dâu về tư dinh của Ông tọa lạc tại góc đường Lê Văn Duyệt và Lê Thánh Tôn. Nguyên do, Anh rể tôi là thuộc cấp của Tướng Quân khi Ông là Tư Lệnh Quân Đoàn III. Nhân dịp ra Nha Trang dự lễ thành hôn của tôi, Anh rể tôi đă đến Trường HSQ thăm vị tư lệnh cũ. Khi biết chú rể ở BCH5TV Cam Ranh ra Nha Trang cưới vợ, một đám cưới nhà binh. Ông Tướng nói Ông cho chú rể rước dâu về Dinh của Ông ở Nha Trang, khỏi phải ở khách sạn cho đỡ tốn tiền. Tấm ḷng nhân ái của Ông Tướng đối với thuộc cấp là Anh rể tôi và tôi, một người lính như thế, khiến tôi vô cùng cảm kích! Tôi mang ơn Ông Tướng từ đó!
Ḍng suy tư của tôi bị cắt đứt khi Anh rể tôi nói dân chúng lên tàu ra đi rất đông. Ngay lúc ấy, Em tôi, Y Sĩ Trung Úy TQLC Bùi Ngọc Bảng, vừa từ Bệnh Viện Lê Hữu Sanh, Thủ Đức, về. Như vậy, gia đ́nh tôi đă tề tựu ở Sài G̣n gần như đầy đủ, duy chỉ c̣n thiếu người con rể lớn là Đại Úy Trần Văn Bồng, mất tích tại Chi Khu B’sar, Lâm Đồng. Bây giờ, tôi thấy là lúc khó khăn nhất của gia đ́nh. Trong t́nh cảnh xấu nhất, chúng tôi vẫn ở quây quần bên nhau. Thà như vậy!
Buổi chiều đổ ập xuống, bóng dáng cán binh cộng sản chưa xuất hiện khu phố tôi ở. Phố xá dường như êm lặng hơn nhưng đầy bất an.
Sáng sớm hôm sau, báo chí Sài G̣n tường thuật cuộc tiến công của quân miền Bắc vô Sài G̣n. Không thấy nói về các xe tăng bị bắn cháy ở mạn Bảy Hiền, Lăng Cha Cả. Các Lữ Đoàn xe tăng khác, trên đường tiến về Dinh Độc Lập bị lạc, phải hỏi những người đang đi trên đường, dù họ chỉ cách Dinh Độc Lập vài trăm mét. Một trong những xe tăng chạy thẳng vô bên trong. Thượng Úy Bùi Thận, lái xe tăng, ra khỏi xe, cầm một cây cờ của MTGPMN chạy vô Dinh, lên thang lầu, cắm cờ trên nóc Dinh. Người sĩ quan mang quân hàm cao nhất của quân cộng sản miền Bắc có mặt sau khi cán binh cộng sản chiếm đóng Dinh Độc Lập là Thượng Tá Bùi Tín, nhà báo, kế đến là Trung Tá Bùi Tùng, Chính ủy Lữ Đoàn 203 xe tăng.
Sau đó, tôi ra khỏi nhà sau một đêm thao thức, suy tư. Bây giờ Việt Nam Cộng Ḥa (VNCH), đă không tồn tại; Quân Lực VNCH không hiện hữu, chấm dứt trách nhiệm đầy khó khăn, gian khổ "Bảo Quốc An Dân); và Sài G̣n, Thủ Đô của Việt Nam Cộng Ḥa đă mất tên. Một sự kiện không hề được tiên đoán, không một ai có thể ngờ được trong cuộc chiến đấu của Quân Dân miền Nam trong suốt 20 năm chống Cộng Sản Bắc Việt Xâm Lược và Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam.
Cho đến đến giờ phút này, tôi hài ḷng, yên tâm khi thấy khu phố tôi ở vẫn b́nh yên; từ ngă ba chợ Cầu Kho, trên đường Phát Diệm, chạy ra ngă tư Đại Lộ Trần Hưng Đạo - Phát Diệm người dân khu phố nhốn nháo, lo lắng, buồn rầu, giao động nhưng không ai tố cáo ai; không một ai bị bắt bớ do tố cáo, trả thù; không có thanh niên 30/4 đeo băng đỏ kiêu căng hoạnh họe, lên mặt với người dân.
Gia đ́nh tôi, có ba anh, em là quân nhân Quân Lực VNCH, cùng cư trú trong một ngôi nhà tọa lạc trên đường Phát Diệm, cùng xum họp với gia đ́nh trong những giờ phút cuối của Sài G̣n, nhưng may mắn được cḥm xóm có cảm t́nh, thương mến nên được b́nh yên. Phần khác, người Sài G̣n yêu chuộng tư do, không bao giờ bị tuyên truyền, lung lạc tin, theo Việt Cộng (VC). Cuộc Tổng Công Kích, mùa xuân năm Mậu thân 1968 là một chứng minh tính cách, lập trường quốc gia của người dân Sài G̣n khi VC mong đợi người dân nổi dậy đă không xảy ra, họ đă mang ảo tưởng và thảm bại ê chề.
Tôi chậm răi bước đi, ḷng bồi hồi xao xuyến, mất nước là mất tất cả. Tôi đi qua nhà Đại Úy Dư, bên kia đường, ông là một sĩ quan của Đoàn Bảo Toàn 352 tại Cam Ranh, thuộc BCH5TV; thêm vài bước nữa, tôi đi qua nhà in Cliché DAU, ra ngă tư Trần Hưng Đạo, Phát Diệm. Bên kia đường ngay góc ngă tư là Honda Minh Đạo, kế bên là nhà của người bạn đồng môn, anh Nguyễn Hoàng Nhi, đại diện Trung đội 3, Đại Đội 11, Tiểu Đoàn 1 SVSQ Trừ Bị, Khóa 4/69 Thủ Đức.
Quẹo tay phải, tôi thong thả đi trên vỉa hè rợp bóng những cây dầu về hướng trung tâm Sài G̣n; qua rạp hát Hưng Đạo, phía bên kia đại lộ, đây là một trong những rạp tŕnh diễn cải lương của miền Nam. Ít phút sau, tôi đă đến ngă tư Trần Hưng Đạo-Nguyễn Thái Học. Chợ đầu mối Cầu Ông Lănh dường như bất động, vài chiếc xe hàng nằm im ĺm. B́nh thường chợ hoạt động suốt ngày đêm, tiếng xe va lua chở hàng cập bến, bốc dỡ hàng hóa, rau quả, cá mắm từ khắp các vùng đất nước đổ vế. Tiếng cười nói, la hét, gọi nhau ơi ới, nhộn nhịp, ồn ào, náo nhiệt và sầm uất không sao kể xiết. Hôm nay lặng tăm, thưa vắng.
Tại hai góc ngă tư đường, bên kia là Trường Tiểu Học Phan Văn Trị, đối diện bên này là Trường Tiểu Học Tôn Thọ Tường; tôi dừng chân ngẫm nghĩ, thật là trớ trêu ngoạn mục khi Bộ Quốc Gia Giáo Dục hay Nha Học Chánh Sài G̣n sắp xếp, xây dựng hai ngôi trường tiểu học mang tên hai danh nhân miền Nam thời Pháp thuộc, khi người pháp xâm chiếm miền Nam: một ông cộng tác với người Pháp , Tôn Thọ Tường; một ông cổ súy tinh thần yêu nước, phê phán gay gắt những người cộng tác với ngoại xâm, Phan Văn Trị. Cả hai ông đă bút chiến nảy lửa với nhau trong nhiều năm, để lại những áng văn thơ bất hủ về quan niệm sống và cách xử thế cho người đương thời và hậu thế soi chung. Trong tinh thần khai phóng, không bảo thủ g̣ bó, cuộc đời và sự nghiệp văn chương của cả hai ông được Bộ Quốc Gia Giáo Dục VNCH đưa vô chương tŕnh Việt Văn của bậc trung học theo ba nguyên tắc giáo dục Nhân Bản, Dân Tộc và Khai Phóng. Học sinh được mở mang kiến thức, được biết quan điểm và lập trường của người xưa trong thời Pháp thuộc.
Qua ngôi trường tiểu học, tôi nh́n ngắm rạp Ciné Đại Nam đồ sộ thân quen, hôm nay không mở cửa. Rạp Ciné này mỗi khi có film hay tôi vẫn đến thưởng ngoạn. Đặc biệt, trước khi chiếu film, một hàng chữ trang trọng hiển lộ trên màn bạc; chẳng hạn, "Hân hạnh tŕnh chiếu một sản phẩm của 20th Century Fox, Cleopartra, màn ảnh đại vĩ tuyến, màu Technicolor". Kể từ giây phút này, cũng như Sài G̣n, Ciné Đại Nam đă đổi chủ, những lịch sự, ḥa nhă kia măi măi không c̣n nữa; số phận Ciné Đại Nam cũng như các rạp Ciné Olympia, Philharmonique, Lửa Hồng, Kinh Đô ở Hà Nội năm 1954.
Mải mê suy nghĩ, tôi đă đứng trước hăng máy may Singer, ngay ngă tư Trần Hưng Đạo-Calmette. Dọc theo đường Calmette, về hướng Bến Vân Đồn, vắng hoe không bóng người. Nếu đi thẳng là Đại Lộ Hàm Nghi, xa ngút tầm mắt là bến Bạch Đằng.
Thong thả, tôi bước xéo qua đường, hướng bến xe ô tô buưt. Đi đến một dải phân cách đường đôi, tôi giật ḿnh đứng lại quan sát, thi thể một người đàn ông trung niên, áo chemise trắng ngắn tay, quần tây sậm, nằm sấp mặt kề bên các cây hoa kiểng. Không thấy vết thương tàn phá trên thân thể. Không thấy máu đổ trên mặt đất, vậy, v́ sao ông chết! Đây là thi thể vô thừa nhận đầu tiên tôi trông thấy trong đời. Một người mất mạng trong những giờ phút giờ cuối cùng của Sài G̣n. Một gia đ́nh mất con, em; một gia đ́nh mất chồng, cha. Tôi ngậm ngùi! Thất tung, mất tích, măi măi gia đ́nh, người thân yêu khắc khoải nhớ mong, thương tiếc!
Đến bến xe buưt trung tâm SàiG̣n một thời nhộn nhịp, náo nhiệt; những chuyến xe buưt quen mắt, máy mổ ŕ rầm, phun khói đen lên cao, chờ khách, bây giờ trống vắng. Tôi lại băng qua đường đến góc Hàm Nghi-Lê Lợi, nơi có bảng thông tin điện tử trên tường của Hỏa Xa Việt Nam. Qua Bệnh Viện Sài G̣n (ṭa nhà của hào phú Hui Bon Hoa hiến tặng) qua rạp Ciné Vĩnh Lợi, tôi đang đi trên Đại Lộ Lê Lợi , bên phải hướng về phía Quốc Hội (một thời nổi danh với nhóm chữ ‘Bát Phố Bonard’ hồi chưa đổi tên thời Đệ Nhất Cộng Ḥa). Môt con đường của kỷ niệm với hầu hết trai thanh, gái lịch của Sài G̣n Hoa Lệ dập d́u dạo phố cuối tuần. Bên kia san sát các cửa hàng, cửa tiệm, nhà hàng: Kem Mai Hương góc Lê Lợi-Pasteur, Nhà sách Khai Trí, một cửa hàng sách lớn bậc nhất Sài G̣n, nơi có hầu như đầy đủ các loại sách giáo khoa, tiểu thuyết, thơ-văn.
Chẳng bao lâu, tôi đă đứng ngay trước tiệm kem Pold North (trong Thương Xá TAX) góc Đại lộ Nguyễn Huệ-Lê Lợi. Trông dọc theo Đại lộ Nguyễn Huệ ra tới bến Bạch Đằng, hai dăy kios buồn hiu, cặp bên lề, hai hàng xe plymouth, màu đỏ trắng cho thuê làm xe đám cưới vẫn đậu hàng ngày, hôm nay vắng bóng.
Bên kia đường là Mini Rex A-B, Ciné Rex, kế đến là hăng xe Citroen và Ṭa Đô Chánh nằm trên Đường Lê Thánh Tôn, trông thẳng ra đại lộ Nguyễn Huệ. Giữa Đại lộ Nguyễn Huệ và Lê Lợi, có một bùng binh tṛn, các cây dương liễu rủ bao quánh hồ nước, ṿi phun nước chính giữa không hoạt động. Đối diện với Ciné Rex là Passage Eden, bên trong có rạp Ciné Eden, ghế ngồi bằng da, lịch sự và ấm cúng, có từng khu riêng biệt, đôi khi có film hay, tôi cũng ghé xem.
Băng ngang Đại lộ Nguyễn Huệ, tôi đứng lại tại góc đường, tê tái tâm can khi trông thấy bức tượng người chiến binh TQLC bị lật đổ. Tôi biết rồi đây tất cả các tượng đài của QL/VNCH dựng lên tại khắp phố phường Sài G̣n-Chợ Lớn đều sẽ bị lật đổ. Không chỉ là tượng đài mà là tất cả những ǵ tốt đẹp, là biểu tượng của miền Nam đều sẽ bị quân xâm lược hủy diệt. Chỉ là vấn đề thời gian!
Qua vài phút, tôi đứng tại góc đường Tự Do-Lê Lợi. B́nh thường, đây là những con đường đông đúc du khách, nhộn nhịp, sầm uất bậc nhất Sài G̣n. Hôm nay, các cửa tiệm đóng cửa, trên vỉa hè và sát vách tường các cửa tiệm, vắng bóng những người buôn bán tranh lụa, tranh sơn dầu của các họa sĩ Việt Nam; tranh sơn mài, hàng hóa kỷ niệm thủ công, mỹ thuật Việt Nam.
Trải dài hút tầm mắt tôi dẫn đến bến Bạch Đằng, nơi có Hotel Majestic tọa lạc một góc và ngay trước mặt, trụ sở của Air France, Hotel Caravelle; thụt vô hơi sâu một chút, ṭa nhà Quốc Hội một thời là biểu tượng của ngành lập pháp nền Cộng Ḥa.
Phía sau trụ sở Quốc Hội là đường Hai Bà Trưng, gần đó có một băi đậu xe rộng răi, về cuối tuần, hàng chục xe GMC ngừng bánh, đổ xuống nơi đây hàng hàng lớp lớp SVSQ Trường Bộ Binh Thủ Đức. Từ đây, tỏa ra khắp phố phường Sài g̣n các chàng trai trẻ, khôi ngô, tuấn tú; tuổi thanh xuân tràn đầy nhựa sống, mạnh mẽ, dắn dỏi trong bộ quân phục kaki vàng, đầu đội mũ képi, chính giữa là phù hiệu với hai bông lúa ôm ngọn lửa đỏ, thanh kiếm bạc và bốn chữ kim tuyến Danh Dự-Tổ Quốc; trên cánh tay áo vai trái, huy hiệu của quân trường với nền xanh, ngọn lửa đỏ, thanh kiếm bạc, bốn chữ phương châm Cư An-Tư Nguy; Caravat đen, thắt lưng đen, bút nịt vàng, giày Map đen bóng lộng.
Tôi cũng đă có thời là một SVSQ như thế. Kể từ hôm nay và măi măi, Sài G̣n sẽ vắng bóng các chàng trai trẻ trang nghiêm, chững chạc trong quân phục SVSQ của một thời chinh chiến, lịch sử sang trang và tất cả sẽ mờ dần, mờ dần theo thời gian.
Đường Tự Do c̣n có Hotel Continental Palace, thương xá Eden, các nơi giải trí nổi tiếng Pḥng trà Ca nhạc Đêm Màu Hồng, đất nhà của Ban Hợp ca Thăng Long với Hoài Trung, Hoài Bắc, Thái Thanh; Pḥng Trà Ca nhạc Tự Do, các tiệm Café danh tiếng Givral, Brodar, La Pagode, tiệm sách Xuân Thu, chuyên bán sách, báo ngoại quốc như Paris Match, Ciné Monde, Ciné Revue, Time, Newsweek được máy bay chở đến sau khi vừa phát hành ở Paris, New York. Bây giờ th́ hết rồi! Bây giờ th́ cấm kỵ!
Ngày hôm nay, tôi đă đến đây, đường Tự Do một lần cuối để nh́n ngắm, hoài niệm, ghi vào kư ức những ǵ tốt đẹp, thân thiết nhất trong đời, bởi v́ Sài G̣n đă mất tên và Sài G̣n sẽ biến dạng như Hà Nội khi Cộng Sản toàn trị. Tôi định đi về hướng Bạch Đằng, nhưng lại thôi, băng ngang đường đi về phía trung tâm thành phố. Qua Givral, đường Lê Thánh Tôn, Gia Long, qua Nha Nhân Dân Tự Vệ, chạnh ḷng nhớ tới Trung Tá Nguyễn Văn Thường, Giám Đốc Nha. Tôi biết Ông khi c̣n làm việc tại Phan Rang; Ông là Tham Mưu Trưởng Tiểu Khu Ninh Thuận. Giờ này Ông ở đâu? Chẳng bao lâu tôi đă trông thấy Nhà Thờ Đức Bà, tường gạch đỏ, hai tháp nhọn, uy nghiêm cao vút lên không trung. Tượng Đức Mẹ trắng muốt đứng giữa công viên trước cửa thánh đường. Bên phải, Bưu Điện Sài G̣n nguy nga, đồ sộ. Bên trái, công viên cỏ xanh, cây cao bóng cả trước Dinh Độc Lập, các binh đoàn quân Cộng Sản Bắc Việt (CSBV) đóng quân sau một cuộc trường chinh xâm lược cuối cùng. Các xe tăng T54, PT 76; các giàn súng cao xạ pḥng không có bánh xe, mang cờ MTGPMN ..... đậu ngổn ngang trên các thảm cỏ xanh, trên lề đường và rất đông bộ binh với súng AK gắn lưỡi lê, B40 đi lại tất bật. Quân phục họ mặc, một màu cỏ úa, đầu đội nón cối, chân mang dép lốp. Nét mặt họ đầy căng thẳng nhưng vẫn mang dáng vẻ ngơ ngác, xa lạ với một Sài G̣n đồ sộ, hào nhoáng và trù phú.
Khi CS tiếp thu Hà Nội cuối năm 1954, thi sĩ Trần Dần đă viết "Ta đi không thấy phố, không thấy nhà. Chỉ thấy mưa sao trên màu cờ đỏ". Sài G̣n rất khác biệt, Sài g̣n là thành phố bị cưỡng chiếm, không thấy cờ đỏ, thay vào đó là cờ của MTGPMN, một lá cờ lạc lơng xa lạ. Thành phần con buôn, đón gió, trở cờ đă không kiếm ăn được như chúng tưởng. Dân Sài G̣n xa cách với quân CS Bắc Việt, thờ ơ với cờ đỏ sao vàng và cờ giải phóng.
Những binh đoàn CSBV, trong suốt cuộc chiến xâm lược miền Nam, họ đă bao lần thất bại, đă thay quân bao lần. Nh́n lại Trận công kích Mậu Thân 1968, mặc dù họ ngang nhiên phá vỡ lệnh hưu chiến, bất ngờ đánh lén trên toàn lănh thổ VNCH, nhưng rút cục họ thất bại, nhiều đơn vị bị tiêu diệt . Vào đầu mùa hè 3 năm trước, CSBV đă tung gần 20 chục sư đoàn chủ lực với các binh đoàn chiến xa, đại pháo, hỏa tiễn tấn công cùng lúc vào vùng giới tuyến Quảng Trị, Quân Khu I; Kontum, Quân Khu II và An Lộc, Quân Khu III. Cả ba cuộc tấn công tổng lực, CSBV và VC đều thất bại. Bây giờ, họ có mặt ở Sài G̣n, Thủ Đô của VNCH chỉ v́ lệnh buông súng của Tổng Thống Dương Văn Minh, nhiệm chức mới hai ngày.
Không quan sát khu vực trung tâm Sài G̣n thêm nữa, tôi thong thả đi trên khắp nẻo phố phường vắng vẻ, ảm đạm, thê lương.
Trời xế chiều, tôi thả bước về nhà. Đi bên phải, qua khỏi bến xe miền Trung, dọc theo bức tường nhà máy Thuốc Lá Sài G̣n, tôi thấy một người đàn ông trạc tuổi tôi đang đi đến gần một bót cảnh sát, phía trước có cây bă đậu khá lớn, cành lá x̣e ra ngoài đường. Chợt nhận ra chưa tŕnh diện theo thông báo của Ủy Ban Quân Quản thành phố, tôi băng ngang đường, gặp một người đàn ông, dáng dấp ủ dột, buồn bă, hỏi ông đi tŕnh diện phải không. Sau đó, hai chúng tôi bước vô bót cảnh sát. Ngay cửa ra vô, một cán binh CS mặc quân phục, đầu đội nón cối, dáng vẻ mệt mỏi ngồi ghế sau một chiếc bàn gỗ nhỏ, cây súng AK dựa cạnh bàn. Nh́n viên cán binh, chúng tôi nói đến tŕnh diện. Không hỏi một lời, y lấy một tờ giấy in Ronéo, chia làm tám, in sẵn họ và tên, cấp, ngày tŕnh diện. Y hỏi và điền tên từng người, ghi ngày tŕnh diện rồi kư tên, nghuệch ngoạc, không cấp, chức, xé tấm giấy nhỏ trao cho chúng tôi. Chúng tôi đâu cần ǵ hơn, bước ra khỏi bót cảnh sát.
Chào người bạn cùng cảnh ngộ, tôi về nhà. Chợt nhớ, chắc nhà hết thức ăn, tôi ra chợ Cầu Kho, hầu hết các sạp hàng vắng chủ, duy nhất, một người bán thịt heo đông lạnh; th́ ra đây là thịt beacon, loại 2 pound, để trong các vỉ mốp, bọc nylon, có vẻ từ các kho hàng của Mỹ đem ra. Tôi mua hai vỉ beacon, về nhà. Ngày 1 tháng 5 qua đi trong nỗi lo lắng, buồn phiền.
Sáng hôm sau, tôi lại ra khỏi nhà với tấm giấy tŕnh diện ngày hôm qua. Băng ngang đường Trần Hưng Đạo, tôi di về hướng trung tâm Sài G̣n. Qua một băi rác ở khu phố Nguyễn Cư Trinh, rác rến ngổn ngang tung tóe, hai, ba đôi giày bốt đờ sô vất bỏ bên đường. Những vật dụng rất thiết thân của người lính nay đă trở nên vô dụng, cách khác, chúng đă thành kỷ vật. Là một thành phần rất nhỏ trong cuộc chiến tranh tự vệ, cũng là một chứng nhân của một thời thế đổi thay, tôi đi giữa Sài G̣n trong tâm trạng rối bời, vô định.
Không định trước, tôi đi trên đường Công Lư, về hướng phi trường Tân Sơn Nhứt. Từ xa, tôi đă thấy Chùa Vĩnh Nghiêm bên trái, đối diện bên mặt là một cư xá có tường lửng cao khoảng 1 mét, ngăn cách giữa cư xá và vỉa hè rộng răi. Một người đàn ông đứng đó, dáng dấp quen thuộc, thân thiết. Đến gần hơn, chúng tôi nhận ra nhau trong nỗi buồn tận cùng. Đó là Trung Úy Phạm Ngọc Khanh, Pḥng Hành Chánh Măi Ước cùng đơn vị BCH5TV *. Chúng tôi hỏi thăm lẫn nhau về t́nh trạnh gia đ́nh, bạn bè cùng đơn vị, ai ra đi, ai kẹt lại. Khanh cho biết Anh đang thu xếp để về Nha Trang với gia đ́nh ở khu vực cầu Xóm Bóng. Nhạc phụ và hiền nội của Anh bị trọng thương trong một cuộc oanh khích của KQVN, nay không biết ra sao.
Trông sang phía bên kia đường đối diện, tôi nhận ra, có một số người mặc đồ tang chế ra vô ngôi nhà rộng lớn bên trái (từ ngoài trông vào) cửa Chùa Vĩnh Nghiêm. Khanh rất buồn, chậm răi nói: "Đám tang Tướng Phú."
Tôi thảng thốt, sững người, không biết Ông Tướng v́ sao tạ thế! Tôi h́nh dung một cánh hoa dù Việt Nam bay trên khung trời ḷng chảo Điện Biên Phủ đầu năm 1954, rồi Ông trở thành Tư Lệnh Lực Lượng Đặc Biệt Việt Nam, một con Cọp với cánh dù bay trên khắp 4 Vùng Chiến Thuật. Như mới đây, trong suốt Tháng 3, là Tư Lệnh Quân Đoàn II, Quân Khu II, Ông Tướng đă hầu như suốt ngày trên máy bay chỉ huy đề điều quân, chống trả những cuộc tấn công biển người của CSBV trên khắp lănh thổ Quân Khu gồm 12 Tỉnh/Tiểu Khu và một Thị Xă/Đặc Khu (Cam Ranh). Thế cùng, tận lực, trong giờ phút cuối cùng đau thương của VNCH, Thiếu Tướng Phạm Văn Phú, Tư Lệnh QĐ II đă ra đi. Một cánh hoa dù đă bay xa, măi măi. Một ngôi sao băng trên ṿm trời miền Nam. "Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi." Ngậm ngùi, thương tiếc, tôi kính cẩn chào Ông Tướng một lần cuối.
Chuyện tṛ với Khanh khá lâu, tôi tạm biệt Khanh, không hẹn! Tôi nói Khanh bảo trọng, thượng lộ b́nh an và cho tôi gởi lời thăm hỏi đến tất cả bạn bè quen biết với lời chúc lành trong những ngày sắp tới!
Số phận như "cá chậu chim lồng" chưa biết ra sao; tuy nhiên, tôi vẫn luôn muốn biết, ai c̣n ai mất, ai đă thoát đi trong biến cố đau thương này, v́ vậy, tôi t́m đường về khu Trần Quốc Toản, nơi có cư xá quân đội tọa lạc. Đi qua một ngôi nhà dạng biệt thự trệt của gia đ́nh Đại Tá Tô Đăng Mai, Cục Trưởng Cục Quân Tiếp Vu (cựu CHT/BCH5TV), tôi thấy thấp thoáng có người mặc quân phục, đeo băng đỏ nơi tay áo, tôi biết Ông đă ra đi, nhà bị chiếm.
Quanh quẩn thế nào, tôi lại đi trên đường Phan Đ́nh Phùng, qua Trường Anh Văn Nguyễn Ngọc Linh, về hướng Lư Thái Tổ. Vẫn ngôi trường cũ, con đường xưa nhưng hôm nay trống vắng, cửa đóng then cài. Mới đó mà đă 15 năm. Tôi nhớ lại thời học tṛ, nhớ đến các giáo sư Anh Văn, Thầy Nguyễn Ngọc Hồ, em trai Hiệu Trưởng Nguyễn Ngọc Linh; Bà Nguyễn Ngọc Linh cũng là Giáo Sư, Thầy Giai, khá lớn tuổi; một GS người Đức mà Thầy Hồ giới thiệu là để luyện giọng; nữ GS Ngọc; trẻ, đẹp, dáng dấp sang trọng, quư phái, thường mặc một jupe màu café sữa, áo pull màu hoàng yến, cổ đeo chuỗi hạt trai sáng lấp lánh, lái xe Ford Taunus 17- M đến trường. GS Ngọc chỉ hơn cánh học tṛ chúng tôi vài tuổi hoặc bằng tuổi nên cô Ngọc là đích ngắm của nhóm chúng tôi, vừa chăm học vừa nh́n ngắm không thôi cho đến hết giờ. Cô Ngọc biết, đôi khi má ửng hồng, lúng túng! Vào lúc này, tôi không gặp lại các bạn đă từng học Anh Văn thời đó, bạn Giao, Thiếu Tá KQ; bạn Nhân Thủ Đức , Nguyễn Văn Túy, thi sĩ, làm báo. Cắt đứt ḍng suy nghĩ, tôi đă qua tiệm cơm Tây có món gà Siu Siu, qua ngă tư Lê Văn Duyệt- Phan Đ́nh Phùng, nơi có Ṭa Đại Sứ Campuchia cũng là nơi ḥa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu.
Đến ngă tư Cao Thắng-Phan Đ́nh Phùng, tôi dừng chân ngắm nh́n dọc đường Cao Thắng, khoảng 200 mét là ngă ba Cao Thắng-Trần Quư Cáp; hút tầm mắt là Đại Lộ Hồng Thập Tự, nơi ngă tư có Bệnh Viện Từ Dũ. Gần hơn, bên kia đường Cao Thắng có rạp Ciné Việt Long, chiếu đủ thứ phim Tây, Tàu, Ấn Độ. Từ nơi tôi đứng, đến Tam Tông Miếu khoảng hơn một trăm mét, đi thêm nữa là ngôi nhà số 94 B của Ca sĩ Thanh Thúy, rồi rạp Ciné Kỳ Đồng gần cuối đường, đụng Đại Lộ Phan Thanh Giản.
Qua đường, ngay góc ngă tư là tiệm bánh ḿ danh tiếng Sài G̣n, một tiệm chụp h́nh, cách vài ngôi nhà là một biệt thự lầu; dưới sân có cây cao, bóng cả. Đây là Trường Trung Học Tư Thục Hàn Thuyên, có GS Diễn, dậy Việt Văn nổi tiếng. Tôi là học tṛ của Ông một niên khóa. Qua những ngôi nhà tôi rất thân quen: nhà in Mạnh Chất, số 600, ngôi nhà cũ của Anh Chị tôi, số 602, Nhà May Thanh Trúc, số 604, Kỳ Viên Tự, qua đường, qua tư gia của cựu quốc trưởng Phan Khắc Sửu, tôi nhớ đến anh Phan Khắc Trực người bạn cùng Khóa 1/64 ANTB/DV Cây Mai, cháu của Cụ Sửu, không biết bây giờ anh ra sao!
Đến đường Lư Thái Tổ tôi phân vân suy nghĩ. Số phận như "cá chậu chim lồng" chưa biết ra sao; tuy nhiên, tôi vẫn luôn muốn biết, ai c̣n ai mất, ai đă thoát đi trong biến cố đau thương này, v́ vậy, tôi t́m đường về khu Trần Quốc Toản, nơi có cư xá quân đội tọa lạc. Đi qua một ngôi nhà dạng biệt thự trệt của gia đ́nh Đại Tá Tô Đăng Mai, Cục Trưởng Cục Quân Tiếp VỤ (cựu CHT/BCH5TV), tôi thấy thấp thoáng có người mặc quân phục, đeo Không c̣n muốn t́m kiếm thêm điều ǵ, tôi đi trở lại Đại Lộ Lư Thái Tổ, đến gần bến xe miền Trung, trống vắng, không một chiếc xe. Duy nhứt, một người đàn ông trung niên đứng ở đó với một túi xách tay xẹp lép. Chúng tôi nhận ra nhau. Thiếu Tá Quít, Cựu Tiểu Đoàn Trưởng CB Kiến Tạo, đương kim CHT một đơn vị Bảo Toàn thuộc BCH5TV. Tôi vấn an Ông và được biết Ông không di tản v́ gia đ́nh kẹt lại tại Nha Trang. Cũng như Trung Úy Phạm Ngọc Khanh, Thiếu Tá Quưt nói Ông phải trở ra Nha Trang với gia đ́nh, có ra sao cũng đành chịu. Chuyện tṛ với Ông một lát, tôi mong Ông sớm đón được xe đ̣ về với gia đ́nh. Tôi nói: "Thiếu Tá cẩn thận, giữ ǵn sức khỏe. Những ngày sắp tới rất khó khăn, không biết ra sao."
Ông cười, thật buồn, nói: "Trung Úy Hùng ở lại b́nh an. Tạm biệt!"
Rời bến xe đ̣, thong thả chậm bước, tôi chú ư một phụ nữ đi ngược chiều. Một nữ du kích của MTGPMN thứ thiệt trước mặt, đi như chạy, tất bật, thở hổn hển. Tôi quan sát, người phụ nữ này cao lớn quá khổ, ước chừng dưới 30 tuổi. Đầu đội mũ tai bèo, cổ quấn khăn rằn đen trắng, mặc đồ bà ba đen chật ních, bó chặt tấm thân ph́ nộn làm nổi bật những khối u lồi lơm; bên hông trái mang một chiếc sắc cốt da, hông mặt đeo khẩu K54, tay mặt cầm một khẩu tiểu liên Tiệp Khắc báng xếp, gắn băng đạn, chân mang dép lốp. Nét mặt người nữ du kích mang vẻ nhiêm trọng, khó khăn, mệt mỏi; bộ quần áo bà ba đen bê bết, loang lổ mồ hôi muối tạo thành những mảng vải ướt màu đen, mốc trắng. Tôi đoán chừng người phụ nữ này là một cấp chỉ huy du kích, lẻ loi, xa cách với quân CSBV, lạc lơng trên đường phố Sài G̣n xa lạ. Tôi đă thấy cán binh CSBV di chuyển bằng các phương tiện xe cộ quân sự như loại xe U-Watt, xe Jeep chiến lợi phẩm, c̣n người nữ du kích miền Nam này, hối hả lội bộ, vậy chỗ đứng nào dành cho chị ta trong tương lai!
Rời đường Lư Thái Tổ, tôi rẽ phải đi trên đường Hùng Vương về hướng Hậu Giang, Chợ Lớn. Đến vỉa hè trước cửa một ngôi nhà hai tầng đối diện với cổng chánh nhà máy Thuốc Lá Sài G̣n, đôi chân như ră rời, tôi đứng lại, ngước mắt lên cao: tôi thảng thốt, kinh ngạc thấy một chiếc Cessna của KQVN nằm gác bụng trên mấy sợi dây điện và cành cây của một cây dầu to lớn, tán lá tỏa rộng, phủ bóng xuống đường. Quan sát kỹ, chiếc Cessna dường như c̣n nguyên vẹn, cánh quạt, cánh và đuôi không găy; giống như một món đồ chơi được sắp xếp trên cành cây.
Bồi hồi, xúc động, tôi lo lắng cho số phận người phi công, Anh có hề hấn ǵ không? Anh có bị điện giật? Ngay tức th́, tôi lại bắt gặp một trường hợp khác hy hữu: một chiếc trực thăng UH-1 đậu ngay ngắn trên sân thượng ngôi nhà hai tầng, sát bên ngôi nhà phía trước có cây dầu và chiếc Cessna nằm gác trên đó. Nh́n kỹ hơn, tôi thấy 1 cánh quạt nhỏ phía đuôi bị găy v́ chạm một trong bốn bức tường thấp, nhỏ có mái che mưa thang gác lên xuống. Sân thượng ngôi nhà rất hẹp, ước chừng, bề ngang chừng 4,0 mét, bề dài 10-12 mét có tường cao khoảng hơn 1 mét bao bọc bốn bề theo đa số nhà cửa có sân thượng ở thành phố. Đó không phải là một băi đáp trực thăng có dấu hiệu chữ H, nhưng người pilot đă liều lĩnh đáp tàu xuống, có lẽ để bốc người nhà đi, và tàu gặp nạn.
Hai chiếc máy bay lâm nạn là những dấu tích chiến tranh trong ngày cuối cùng của cuộc chiến ở Sài G̣n và tôi là một nhân chứng bất đắc dĩ, ngậm ngùi cho số phận miền Nam cùng số phận của gia đ́nh tôi và chính tôi. Đây là lần cuối cùng tôi có thể thấy hai máy bay lâm nạn mang phù hiệu KQVN, những quân dụng thượng đẳng hữu ích rất quen thuộc trong cuộc chiến. Khi c̣n là Đội Trưởng ANTB Dân Vệ một quận ở Ninh Thuân, hàng tháng tôi thường theo đoàn phát lương của Quận sử dụng trực thăng UH-I của Phi Đoàn Thần Tượng tới các tiền đồn xa sôi cận sơn, quan sát công tác phát lương và thăm hỏi anh em Dân Vệ tại đồn. Khi phụng sự BCH5TV tại Nha Trang rồi Cam Ranh, mỗi tháng tôi tổ chức các xa đoàn Tiếp Vận chạy trên các quốc lộ đến bảy tiểu khu và một đặc khu để tiếp tế quân nhu và quân trang dụng, luôn có một chiếc Cessna đă bay trên đoàn xe, bao vùng bảo vệ an ninh. Khi đi công tác cùng Trưởng Pḥng Kế Hoạch Huấn Luyện và Chỉ Huy Trưởng BCH5TV tại các tiểu khu, chúng tôi thường xử dụng máy bay trực thăng của Phi Đoàn Thần Tượng.
Tiếp tục đi không chủ đích, đến gần BV Hùng Vương, quẹo trái, tôi đi trên Đại lộ Đồng Khánh, Chợ Lớn, quay lại Đại Lộ Trần Hưng Đạo về nhà.
Khoảng 4 giờ chiều, Cha-Mẹ tôi quần áo chỉnh tề như sắp đi đâu đó. Mẹ tôi nói chị Bạch Tuyết (Chị lớn của tôi) từ Rạp REX về cho biết hai Cụ tuần Đức, c̣n kẹt lại. Mẹ tôi nói: "Con cùng Bố-Mẹ đi thăm hai Cụ."
Tôi ra đường đón xe, đường sá vắng vẻ, xe cộ, người đi lại thưa thớt. Phải chừng mấy chục phút sau, tôi mới đón được hai xe cyclo. Chúng tôi lên xe, bảo chạy đến cư xá nằm trên đường Yên Đỗ. Đến nơi, xe cặp vỉa hè bên phải, hướng về Đại lộ Hai Bà Trưng, chúng tôi xuống xe di chuyển đến một ngôi biệt thự lầu bên cạnh cư xá. Một cảnh thương tâm hiện ra trước mắt, thi hài một người đàn ông trung niên, quần áo tề chỉnh nằm ngửa, sát tường rào ngôi biệt thự. Chăm chú quan sát, tôi không thấy dấu vết thương tích, và không biết v́ sao người đàn ông này qua đời, chừng bao lâu. Tôi thấy không phải là tuyên truyền, ở đâu có CS, ở đó có chết chóc đau khổ. Ít nhất, tôi đă thấy có hai người mất mạng, vô thừa nhận trên phố phường Sài G̣n khi CSBV tràn vào.
Tôi bấm chuông, mấy phút sau, người nhà ra mở cổng, mời chúng tôi lên lầu. Hai Cụ tuần Đức, Cha-Mẹ đỡ đầu của tôi đón chúng tôi vô pḥng khách. Trông qua balcon, chúng tôi thấy giữa vườn hoa ngôi biệt thự láng giềng có người đang dựng một mái che rộng lớn. Không để chúng tôi hỏi han, Cha đỡ đầu tôi nói.
"Ông cụ chủ nhà bên cạnh nghe CS vào thành phố, Cụ quyên sinh. Gia đ́nh đang lo tang lễ."
Cha tôi tiếp chuyện với Cụ Ông. Mẹ tôi tṛ chuyện với Cụ Bà. Như thông lệ khi c̣n bé ở Hà Nội, rồi Sài G̣n, tôi đứng đằng sau ghế ngồi của Mẹ đẻ và Mẹ đỡ đầu tṛ chuyện. Tôi quan sát chung quanh. Cụ Ông mặc âu phục, áo chemise trắng, quần tây. Cụ Bà, mặc áo dài màu cánh gián, quần lụa trắng, đi hài thêu, búi tóc, mái tóc hoa râm, dáng dấp sang trọng, quư phái; cử chỉ đoan trang, hiền hậu. Tôi biết nếp sống của các Cụ vẫn như xưa, không hề đổi thay trong bất cứ nghịch cảnh nào. Hai bà Mẹ tôi chuyện tṛ thân thiết, những chuyện nước non, dâu bể trong đời, từ khi ở Phúc Yên, Hà Nội cho đến bây giờ Sài G̣n. Tay trắng! Và sẽ mất tất cả!
Bỗng Mẹ đỡ đầu tôi quay ra đằng sau, nh́n tôi bằng ánh mắt thương yêu, đầy u buồn. Chậm răi, nhỏ nhẹ, Mẹ đỡ đầu tôi nói: "Đặt tên Con là Hưởng mà Con không được hưởng ǵ hết."
Tôi im lặng không thốt lên lời. Cho đến lúc này, tôi mới hiểu ư nghĩa của một tên khác của tôi: Bùi Huy Hưởng, con đỡ đầu của Quan Tuần Phủ Tỉnh Phúc Yên, Bùi Huy Đức.
Quả thực, tôi không được hưởng của cải vật chất, của ch́m của nổi của Cha Mẹ đỡ đầu trong cuộc đời này nhưng theo lời Cha Mẹ tôi, tôi đă sống sót trên đời là nhờ ơn Cha Mẹ đỡ đầu đă cho tài xế lái xe riêng từ Dinh Tuần Phủ Phúc Yên về Hà Nội đón một ông Đốc Tờ Tây đen gốc Ấn lên Phúc Yên chữa bệnh cho tôi, lúc vừa một tuổi, đang trong lúc thập tử nhất sinh v́ sưng phổi. Tôi đă khỏi bệnh, theo Cha-Mẹ trốn CS về Hà Nội, học hành, trưởng thành, có cơ may được phụng sự chính nghĩa quốc gia trong hai nền Cộng Ḥa.
Tôi thực sự cảm động, biết ơn Mẹ đỡ đầu tôi, đă dành t́nh thương yêu cho tôi từ khi nhận đỡ đầu cho tôi khi mới được sinh ra cho tới khi khôn lớn, nên người.
Thực vậy, từ khi làm giấy khai sinh cho tôi, cho đến nay, đă hơn 30 năm trôi qua, bao biến đổi, thăng trầm (từ Tháng 8 năm 1945, Việt Minh cướp chính quyền; Tháng 7 năm 1954, Hiệp Định Geneve chia đôi Việt Nam, Miền Bắc Cộng Sản, Miền Nam Quốc Gia) Cha Mẹ đỡ đầu tôi đi Pháp, tất cả tài sản bỏ lại đất Bắc. Sau đó, từ Paris, Trở lại Sài G̣n, bây giờ Cha mẹ đỡ đầu tôi đă là hai cụ già tóc bạc da mồi, không biết ngày mai đời sống ra sao, nhưng vẫn bận tâm v́ chưa cho đứa con đỡ đầu một chút ǵ tài sản th́ tai ương lại đổ tới miền Nam!
Trờ sẩm tối, chúng tôi kiếu từ Cha Mẹ đỡ đầu tôi, ra về. Đứng đón xe cyclo ngoài cổng, tôi đưa mắt nh́n, thi hài người đàn ông xấu số vẫn c̣n nằm cạnh bức tường. Gia đ́nh kế bên vẫn đang âm thầm đau thương lo tang lễ cho ông cụ chủ nhà đă quyên sinh v́ cộng sản vô Sài G̣n.
Đèn đường đă tỏa sáng! Đường phố thưa vắng, ảm đạm!
Bây giờ, trong buổi giao thời, t́nh h́nh như lắng đọng! Thời gian sẽ trả lời, những đổi thay, tai họa sẽ ập đến! Những kinh nghiệm chính tôi đă trải qua, từ sự kiện tiêu thổ kháng chiến ở Thị Xă Phúc Yên trong năm 1947: chỉ một sớm, một chiều, cả một thị xă đă trở thành b́nh địa, người dân trở thành dân vô gia cư, như những người du mục. Hai mươi năm xây dựng Xă Hội Chủ Nghĩa ở miền Bắc, người dân được và mất những ǵ ngoài nghèo nàn, lạc hậu, đau thương và bao nhiêu thế hệ thanh niên Sinh Bắc Tử Nam! Với miền Nam, bao nhiêu thế hệ thanh niên tinh anh miền Nam hy sinh v́ lư tưởng tự do, v́ bảo vệ miền Nam.
Lịch sử sang trang!
Sài G̣n thân yêu đă mất tên! Miền Nam đă bị CSBV cưỡng chiếm. Niềm thương nhớ không nguôi!
Bùi Quốc Hùng - từ bàn viết Tacoma trong kư ức 46 năm nh́n lại (30/4/2021)
* Trung Úy Phạm Ngọc Khanh, San Jose, California