Trung Hoa đang vươn thoát ra khỏi quỹ đạo giới hạn của họ, sau khi Thần Châu đưa ba người Trung Quốc lên không gian, th́ liệu Việt Nam hiện nay đă đến lúc tung ḿnh ra khỏi quỹ đạo Trung Hoa - và giải phóng ngay cả cái ṿng kềm tỏa văn hóa dân tộc và chính trị đầy bóng tối quá khứ của chính ḿnh.
嫦娥五号返回器北京时间12月17日凌晨降落在内蒙古雪原
Chuyện kể rằng ở thời Minh ở thế kỷ 15, có một học giả Trung Hoa tên là Vương Dương Minh (Wang Yangming, 1472-1529) đă bỏ ra bảy ngày đêm để nh́n vào một cây măng nhằm hiểu về nó.
Cuối cùng ông bị ngă bệnh và tuyên bố rằng sự nghiên cứu nhằm thông hiểu về thế giới khách quan chỉ có thể đạt được khi cá nhân trở về lại quán chiếu đời sống nội tâm.
Một nhà địa lư thời Thanh, Lưu Hiển Đ́nh (Liu Xianting, 1648-1695) cũng viết tương tự:
"Ta có nghe nói rằng một miếng sắt có thể ngăn cản một khúc nam châm khỏi hấp lực một miếng sắt khác và đă bày ra thử nghiệm để xác nhận điều đó. Nhưng đó là việc không cần thiết bởi v́ những thử nghiệm như thế chỉ đưa đến những sự thật nhỏ nhoi. Ta cũng nghe nói rằng củ tỏi có thể ngăn cản cục nam châm khỏi hấp lực một miếng sắt. Ta cũng chưa hề thử nghiệm điều này."
Đây có thể là những chuyện nhỏ của lịch sử Trung Hoa, nhưng chúng nói lên một thảm kịch lớn của tinh thần trí thức Trung Hoa, vốn say sưa ngủ trong học thuyết và truyền thống Khổng Mạnh, nên bỏ lỡ nhiều cơ hội cách mạng khoa học cho nền văn minh cổ đại lớn lao này.
Trung Hoa thua châu Âu v́ bỏ qua khoa học thực nghiệm
Đối với người Trung Hoa thời đó, mọi quy tŕnh thực nghiệm (empirical experimentation) đều vô ích nên cho đến cuối thế kỷ 20 họ vẫn c̣n ở lại với tŕnh độ thủ công và thực dụng, không có nền tảng bằng chứng thực nghiệm để vươn lên tới chiều cao lư thuyết.
Cũng ở thời gian đó, cuối thế kỷ 15, th́ ở Âu Châu một cuộc cách mạng khoa học đang trỗi dậy như cơn thuỷ triều.
Khi Vương Dương Minh ngồi nh́n cây măng, th́ ở Ư, Leonardo da Vinci (1452-1519) đang vẽ nàng Mona Lisa với nụ cười bí mật, đồng thời thực hiện những thí nghiệm phẫu thuật về cơ thể con người và thiết kế những máy móc gia dụng khác.
da Vinci tuyên bố rằng khoa học chỉ là vô dụng và đầy những phi lư nếu nó không được minh xác bằng con đường thực nghiệm. Đó là quan điểm chung của giới trí thức khoa học Âu Châu đương thời - một lập trường tri kiến phát xuất từ siêu h́nh học Aristotle.
Cùng thời, đoàn thuyền của Ferdinand Magellan vừa hoàn tất chuyến viễn hành ṿng quanh địa cầu lần đầu tiên, Paracelsus khám phá ra hóa học y khoa, c̣n Copernicus và Vesalius đă đem một cách mạng mới về vũ trụ quan và khoa học - thuyết "Thái dương tâm luận" (Heliocentrism) - vốn thay thế "Địa cầu tâm luận (Geocentrism) với hai đại tác phẩm De revolutionibus Coelestium và De humani corporis fabrica.
Ngoài sự khác biệt về vũ trụ quan và nhân sinh quan, th́ có một sự phân định quan trọng cho lư do tại sao cuộc cách mạng khoa học đă được khởi sinh ở Âu Châu mà không ở Trung Hoa: nền độc tài của các cơ chế xă hội.
Sở dĩ khoa học được tung cánh ở Âu Châu vào thời đó là nhờ sự xuống dốc của quyền lực Giáo hội La Mă - vốn đă đè nén năng lực trí thức Tây Âu trong nhiều thế kỷ, gọi là kỷ nguyên Bóng Tối (the Dark Age).
Cho đến khi sự độc tôn trí thức bởi giáo quyền đi vào thoái trào, th́ cây cổ thụ khoa học của nhân loại được vươn lên ngay ở Âu Châu.
Trong khi đó, ở Trung Hoa, dù trí thức không bị áp chế bởi một giáo hội - nhưng họ lại bị nghiêm trị bởi các cơ chế chính trị vương quyền. Mọi triết học và lư thuyết khoa học đều nhấn mạnh đến sự biện minh cho tính chính thống của thiên tử và trật tự vương quốc. The Dark Age của chính trị Trung Hoa vẫn c̣n tiếp diễn cho đến hôm nay.
Gánh nặng vũ trụ luận mơ hồ và văn hóa bảo thủ
Thang Hồng Ba (trái), Nhiếp Hải Thắng (giữa) và Lưu Bá Minh (phải) nói chuyện với các phóng viên trước chuyến bay của Thần Châu 12 lên không gian vũ trụ
Trên một phương diện khác, Trung Hoa mang một gánh nợ trí thức thứ hai không kém nặng nề và phản tiến bộ. Đó là một truyền thống bản thể luận thiếu minh bạch. Trong lúc khoa học Tây phương đang vươn lên không gian bao la th́ người Hoa vẫn c̣n bị dính chằng chịt vào một hệ thống vật luận (metaphysics) huyền bí và mơ hồ.
Khúc Nhân Tông (Qiu Renzong), giáo sư khoa triết ở Bắc Kinh đă viết:
"Các hiện tượng đa dạng của vũ trụ đă chỉ được hiểu (bởi người Trung Hoa) với những hệ thức (schemes) như là Âm-Dương, Nhu-Cương... Trong khung thức Âm-Dương, Nhu-Cương, những hệ thống vũ trụ luận đại thể (holistic cosmic systems) được thiết lập, mà trong đó, sự phân biệt giữa hiện tượng thiên nhiên và những vấn đề xă hội trở nên rất lu mờ. Hai hệ thống đại thể Âm-Dương và Nhu-Cương này được coi như là nền tảng của thiên văn học và là một bí thuật, không thể bị chứng minh là sai - do vậy mà không được thay đổi cả hàng ngàn năm."
Hăy tưởng tượng rằng văn minh Hy Lạp mà siêu h́nh học bị dừng lại ở Plato - và Aristotle không bao giờ xuất hiện. Đó là trường hợp của Trung Hoa.
Sau Khổng Tử - người nêu triết học rất gần với Plato - không c̣n có một triết gia tầm cỡ nào phủ định và vượt qua ông cả. Từ đó, nền tảng bản thể học và vũ trụ luận của người Trung Hoa bị đóng băng. Chúng trở nên cơ sở biện minh cho chính thống chính trị vương quyền Trung Quốc suốt cả chiều dài lịch sử của họ.
Nay, người Cộng sản đứng lên làm lịch sử với biện minh nhân dân và giai cấp mới nhưng cho dù theo Marx hay không Marx, bản chất quyền lực đế chế vẫn không hề thay đổi: khép kín, độc tài, cưỡng chế, bạo lực. Nền chính trị Cộng sản chỉ là một chiếc b́nh mới cho một chất rượu văn hóa chính trị cổ đại mà người Hoa cho đến bây giờ vẫn c̣n đang bị đóng khung.
Con người và văn hóa Trung Hoa mang nặng tính bảo thủ, cố chấp, và bản địa. Tính dân tộc của họ rất là cao - nhiều khi đến độ không cần thiết.
Thế hệ ngườ́ Hoa thứ hai, thứ ba, sinh ra ở các quốc gia khác, như ở Mỹ hay ở Việt Nam, vẫn coi Trung Hoa là "mẫu quốc" và vẫn cho ḿnh là người Hoa. Có thể nói rằng v́ tinh thần văn hóa này mà người Hoa đă kiến lập một vũ trụ luận sai lầm.
Khi Alexander de Rhodes đến truyền giáo ở Trung Hoa vào những thập niên đầu của thế kỷ 17, ông đă có lần viết:
"Người Trung Hoa tưởng đất nước của họ là tất cả những ǵ đẹp nhất cơi đất. Họ bỡ ngỡ khi nh́n vào bản đồ của ta (Pháp), cho thấy nước họ chỉ nhỏ bé so với toàn quả địa cầu. Họ có bản đồ của họ, họ vẽ Trái Đất vuông, tự đặt ḿnh ở giữa (v́ thế mà gọi là Trung Quốc), biển ở dưới với mấy đảo nhỏ, một đảo là Âu Châu, đảo khác là châu Phi, đảo khác nữa là Nhật Bản. Nh́n thấy đó, chúng tôi cho họ biết họ chẳng thông thái ǵ hơn chúng tôi."
Bản sao kém cỏi của tư duy Trung Hoa?
Đă mấy ngàn năm, ṿng ảnh hưởng của văn hóa chính trị trưởng thượng với một vũ trụ luận giới hạn và thuần bản địa của người Hán mà lịch sử Việt Nam quay theo.
Có thể nói dân tộc và lịch sử Việt chỉ như một chiếc bóng xoay vần theo một cái trục lớn, chắc nịch, đầy thành kiến của ư thức và tâm hồn của Trung Hoa.
Con người và văn hóa Việt Nam chỉ là những mẫu sao chép thiếu khả năng và vụng về từ các nguyên bản Trung Hoa.
Cho đến khi có tàu Thần Châu...
Tàu Thần Châu và không gian mới cho Trung Quốc
Khi con tàu Thần Châu 12 phóng cao lên không gian để vươn ra khỏi bầu khí quyển của Trái Đất để làm việc tại trạm vũ trụ mới, đây là một bước ngoặc mới cho khả năng khoa học kỹ thuật của quốc gia cổ đại này.
Trên phương diện biểu tượng, th́ đây là lúc mà văn minh Trung Hoa vừa vươn thoát khỏi chính ḿnh - vươn ra khỏi ṿng kiềm toả của tính dân tộc, tính bản địa, tính lịch sử và nhân sinh quan cổ đại.
Trung Quốc đă tiến xa trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, c̣n Việt Nam tiếp tục đề cao những tư duy đă cũ
Vũ trụ luận Trung Quốc nay đang được bùng vỡ. Vỏ trứng gà văn hóa thượng cổ đang mất dần sức mạnh biện minh nhằm nuôi dưỡng một chính thống tính chính trị đă nghịch thời.
Người Hoa hôm nay đă bắt đầu nhận thức ra một thế giới phổ quát và một vũ trụ luận tương xứng với thời đại.
Cơ năng Internet, ư thức pháp luật, phong trào dân chủ và nhân quyền, khoa học và công nghệ Tây phương - với những ưu và khuyết điểm của chúng - đang góp phần đưa con tàu ù ĺ Trung Hoa vào thế kỷ mới. Đây mới là một "bước nhảy vọt" văn hóa đích thực - dù rất trễ - cho người Trung Hoa.
Ta hăy nh́n sự kiện Thần Châu 12 trên ư nghĩa biểu tượng chính trị. Sau khi tên lửa Trường Chinh 2F (Chính thể) đẩy Thần Châu (Ư thức và Tinh thần) lên được vào không trung, th́ hỏa tiễn Trường Chinh bị phế bỏ ngay sau đó. Đây là một biểu tượng ngoạn mục - và bất ngờ - cho năng lực đào thải thể chế chính trị bằng sự vươn lên của tinh thần và ư thức, dù là thể chế đó đă huy động được nhân tài và vật lực cho chuyến tàu không gian này.
Mấy giờ đồng hồ sau khi vào quỹ đạo ngoài trái đất, nh́n xuống quả Địa Cầu tṛn trịa và một nước Trung Hoa tương đối nhỏ bé so với tất cả vũ trụ và không gian, chắc là ba phi hành gia - Nhiếp, Lưu và Thang - đă phải thốt lên, "Hảo thị, hảo thị."
Không biết có phải ba taikonaut (spaceman- 太空人- thái không nhân) nay đă nhận thức ra rằng đă đến lúc văn minh và tâm thức Trung Hoa thực sự đang được giải phóng.
Quỹ đạo mới cho Việt Nam
Và nếu Trung Hoa đang vươn thoát ra khỏi quỹ đạo giới hạn của họ, th́ liệu Việt Nam chúng ta nay đă đến lúc tung ḿnh ra khỏi quỹ đạo Trung Hoa - và giải phóng ngay cả cái ṿng kềm tỏa văn hóa dân tộc và chính trị đầy bóng tối quá khứ của chính ḿnh.
Câu hỏi ở đây là, tại sao cũng một thể loại thể chế chính trị, cũng độc tài toàn trị, cùng văn hóa bảo thủ, mà Trung Quốc có thể đi vào không gian, vươn ḿnh theo quỹ đạo lớn hơn, nhưng Việt Nam lại không thể làm được?
Dĩ nhiên, Việt Nam là một nước nhỏ, mang tâm thức nhược tiểu. Cho đến nay dân ta vẫn chỉ c̣n nuôi giấc mơ ra biển lớn chứ chưa tưởng tượng đến không gian vô tận.
Cuộc chiến vừa qua cũng đă làm cho quốc gia kiệt sức, và phong trào di cư ra hải ngoại sau 1975 đă như là một lỗ hổng lớn của hồ nước nhân tài.
Cả hai vế mất mát - tinh thần và nhân lực - vẫn chưa được hồi phục v́ nước ta vẫn c̣n thiếu sót trầm trọng trong việc kêu gọi và thu phục nhân tài trở về nước, lấy lại nguồn chất xám đă thoát ly.
Ít nhất là từ thế kỷ 15, ở Trung Quốc đă có những Vương Dương Minh, dám viết ra những điều ḿnh tin tưởng và suy nghĩ, để rồi con cháu của truyền thống Khổng Mạnh đó đến thế kỷ 20 khi tỉnh thức đă biết cha ông họ đă sai lầm và lạc hậu như thế nào.
C̣n Việt Nam ta vẫn ngủ yên trong giáo điều văn hóa chính trị từ hơn thế kỷ trước, không biết ḿnh sai lầm ở đâu, và vẫn mang tự ái nhược tiểu để không có can đảm và viễn kiến nh́n vào khuyết điểm từ quá khứ.
Việt Nam chỉ có thể chinh phục biển lớn và bước vào không gian bao la khi nào chế độ chính trị hiện nay biết nh́n lại ḿnh, sửa sai khuyết điểm cơ bản vĩ mô của hệ thống công quyền, vượt qua tinh thần bảo thủ cố chấp, biết tưởng tượng đến một tương lai lớn hơn cho dân tộc.
Khi Đảng Cộng Sản biết vượt lên và sửa sai những chính sách nhân dụng giả vờ, nửa vời, nặng bản chất chính trị hiện nay đối với Việt kiều th́ không gian tương lai sẽ rộng mở.
Đó là một tương lai bao gồm, chung tay, nhằm thu phục những bộ óc khoa học gốc Việt lớn trên thế giới về nước để cùng góp tay chế tạo một tàu không gian Phù Đổng cho Quốc gia.
'Đảng ta' đang là tên lửa Trường Chinh vốn được lắp đặt từ thế kỷ trước. Nó đă bị hư hỏng cơ bản, từ bệ phóng đến buồng lái.
Muốn vươn vào không gian vô tận ư? Đảng phải biết thay đổi chính ḿnh để xây dựng một thế hệ Trường Chinh mới - khi đó th́ may ra sẽ có một cú phi ngoạn mục như của Phù Đổng Thiên vương bay vào vũ trụ bao la, tới các v́ sao xa.
Bài thể hiện quan điểm riêng của tiến sĩ Nguyễn Hữu Liêm từ San Jose, California, Hoa Kỳ.