Câu hỏi "Chuyện ǵ đă thực sự xảy ra ở Trung Quốc ?" . Dù không muốn bi kịch hóa t́nh h́nh, nhưng việc Bắc Kinh giữ bí mật số liệu khiến khó thể đánh giá đúng tầm mức của nạn dịch. Làm thế nào có thể hiện diện tại Liên Hiệp Quốc với tư cách người bảo vệ trật tự và luật pháp quốc tế, nếu không tôn trọng Nhà nước pháp quyền tại chính nước ḿnh ? Đó là vấn đề của Trung Quốc. Và là vấn đề của tất cả chúng ta, nếu nạn dịch corona biến thành đại dịch.
Nhân viên y tế kiểm tra bệnh án tại một bệnh viện ở Vũ Hán, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 13/02/2020. REUTERS
Nhà b́nh luận Dominique Moisi đặt câu hỏi trên Les Echos « Chuyện ǵ đă thực sự xảy ra ở Trung Quốc ? ». Dù không muốn bi kịch hóa t́nh h́nh, nhưng việc Bắc Kinh giữ bí mật số liệu khiến khó thể đánh giá đúng tầm mức của nạn dịch.
Tác giả nhắc lại việc trong dịch SARS năm 2003, thủ tướng Pháp thời đó là Jean-Pierre Raffarin vẫn giữ nguyên kế hoạch đến thăm Trung Quốc, và được Bắc Kinh coi là người thân thiết. Tuy nhiên t́nh bạn không có nghĩa là đồng lơa. Khi tính mạng của 1 tỉ 400 triệu người (và có thể hơn nữa) bị đe dọa, th́ không thể chấp nhận một nửa sự thật, và trong trường hợp của Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO), là phê phán nửa chừng.
Những ǵ xảy ra trên thực tế tại Hoa lục ? Y học chưa biết con virus sẽ biến thể ra sao, cộng với thói quen giấu diếm của chế độ Bắc Kinh, khiến khó thể trả lời được câu hỏi này. Nhiều tuần lễ quư giá đă mất đi, gây hậu quả không thể khắc phục được, tạo ra nỗi sợ hăi và chính quyền liền kiểm soát hầu như toàn bộ thông tin.
Để biện minh cho sự tập trung quyền lực, các nhà lănh đạo Trung Quốc nêu cao tinh thần đoàn kết phía sau Đảng. Và như thế, theo họ phải duy tŕ bí mật t́nh h́nh, không có tự do báo chí và các quyền tự do công dân. Tuy nhiên Les Echos nhấn mạnh, nhân danh đoàn kết quốc gia, Bắc Kinh siết chặt Hồng Kông và cứng rắn với Đài Loan, dẫn đến phong trào phản kháng ở cựu thuộc địa Anh ; c̣n người Đài Loan đặt tự do, Nhà nước pháp quyền lên trên sự gắn bó với « mẫu quốc ».
Tư cách ở Liên Hiệp Quốc ?
Bài viết cho rằng nếu nói về một « Tchernobyl Trung Quốc », hoặc so sánh cái chết của bác sĩ Lư Văn Lượng (Li Wenliang) với vụ tự thiêu của người bán hàng Tunisie gây ra Mùa Xuân Ả Rập có thể đôi chút cường điệu. Tập Cận B́nh không phải là Gorbatchev hay Ben Ali, Trung Quốc không phải là Tunisia, cũng không trong t́nh trạng như Liên Xô cuối thập niên 80. Tuy nhiên trước một nạn dịch quy mô như thế, sự thiếu vắng Nhà nước pháp quyền và đối lập khiến việc ngăn chận dịch bệnh cũng khó như tạo được niềm tin nơi người dân.
Tác giả Dominique Moisi cho biết, tháng 5/1986, khoảng 15 ngày sau thảm họa Tchernobyl, ông có mặt ở Matxcơva v́ công việc. Rất nhiều lần, ông bị người dân chận lại hỏi với vẻ sợ hăi : « Ông là người phương Tây, có thể nói cho chúng tôi biết có thể ăn uống những thứ ǵ ? Chính quyền nói dối chúng tôi ».
Nhà nghiên cứu dự báo một khi ra khỏi khủng hoảng virus corona, đảng Cộng Sản Trung Quốc vẫn tiếp tục độc quyền lănh đạo, dù thời gian đầu giọng điệu có bớt vênh vang. Tuy nhiên một câu hỏi căn bản được đặt ra.
Chủ nghĩa toàn trị tuyệt đối bản thân nó ẩn chứa những nghịch lư. Làm thế nào có thể hiện diện tại Liên Hiệp Quốc với tư cách người bảo vệ trật tự và luật pháp quốc tế, nếu không tôn trọng Nhà nước pháp quyền tại chính nước ḿnh ? Đó là vấn đề của Trung Quốc. Và là vấn đề của chúng ta, nếu nạn dịch corona biến thành đại dịch.
Virus corona thách thức mô h́nh toàn trị của Trung Quốc
Cũng trên Les Echos, chuyên gia tư vấn Jean-Joseph Boillot nhận định « Mô h́nh Nhà nước toàn trị theo kiểu Trung Quốc bị con virus thách thức ».
Hăy c̣n quá sớm để đánh giá tác động kinh tế ngắn và trung hạn của nạn dịch virus corona, nhưng đă có thể đặt câu hỏi về nguyên nhân và hậu quả với thế giới. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 là hồi kết cho toàn cầu hóa quá tự do, và chủ trương tất cả cho thị trường. C̣n cuộc khủng hoảng Trung Quốc năm 2020 là hồi chuông báo tử cho mô h́nh phát triển dưới thể chế độc tài.
Trong khi video về việc xây dựng cấp tốc một bệnh viện 1.000 giường có thể khiến một số người ngưỡng mộ mô h́nh Nhà nước toàn trị, thông tin về nạn dịch xảy ra ở Vũ Hán từ ngày 08/12/2019 đă khẳng định giả thiết của nhà kinh tế tên tuổi Amartya Sen về mối quan hệ giữa dân chủ và nạn đói. Đói kém không phải do thiếu lương thực, mà do chế độ độc tài kiểm soát thông tin.
Thứ đến, mô h́nh phát triển kiểu Bắc Kinh – đô thị hóa, kỹ nghệ hóa, kế hoạch hóa…đại quy mô – mang lại nghịch lư : tàu cao tốc, Con đường tơ lụa mới là lư tưởng để phát tán bệnh truyền nhiễm.
Khủng hoảng tính chính danh của đảng Cộng Sản
Trước mắt tỉ lệ tăng trưởng của Trung Quốc trong những năm tới sẽ sụt xuống dưới 4%, và hậu quả trong trung hạn được minh họa trong chính chữ Hán « nguy cơ » - vừa nguy hiểm vừa là cơ hội. Đây là sự khủng hoảng tính chính danh của một chế độ hứa hẹn thịnh vượng đổi lấy tự do, mà Hồng Kông và Đài Loan chỉ là bề nổi phía trên cơn sóng ngầm Tây Tạng và Tân Cương.
Từ một năm qua, người dân Trung Quốc rất bất măn trước khủng hoảng dịch heo : 300 triệu con heo bị tiêu diệt, khiến giá thịt heo mà họ vốn ưa thích tăng vọt. Nhưng câu trả lời của Nhà nước là đầu tư cho những nhà máy kiêm nông trại 12 tầng lầu, để mặc các hộ chăn nuôi gia đ́nh tự xoay sở, trong khi dân chúng mong muốn một cuộc sống « xanh và sạch », thuận với thiên nhiên.
Nh́n chung trên toàn cầu, cuộc khủng hoảng mô h́nh Bắc Kinh sẽ làm tăng quá tŕnh phi toàn cầu hóa, tái chuyển dịch sản xuất. Những nước đang phát triển chẳng hạn ở châu Phi sẽ thoát được chế độ thực dân mới, c̣n với những nước phát triển, có thể hạn chế được t́nh trạng tiêu dùng quá lố, bất chấp hệ quả xă hội, môi trường. Như vậy con virus corona chưa hẳn chỉ mang lại toàn tin xấu.