TỔNG THỐNG NGÔ Đ̀NH DIỆM VÀ CUỘC CHIẾN KIẾN QUỐC
Đă tṛn năm thập kỷ trôi qua kể từ khi cố tổng thống Ngô Đ́nh Diệm, người sáng lập Việt Nam Cộng Ḥa bị ám sát trong một cuộc đảo chính quân sự với sự tiếp tay của Hoa Kỳ.
Trong mắt các sử gia phương Tây và Việt Nam thời hậu thuộc địa , Ông Ngô Đ́nh Diệm là một con rối của Mỹ, gắn liền ư nghĩa trong một cụm từ đầy mỉa mai và thóa mạ là
“ bè lũ Mỹ-Diệm ”, và rằng chính phủ của Diệm cũng chỉ là một sự sáng tạo của Hoa Kỳ phục vụ cho mục đích địa chiến lược trong Chiến tranh lạnh.
TT Diệm cũng được miêu tả như là một sản phẩm truyền thống của đạo Thiên Chúa và Khổng Giáo, đại diện cho sự ḥa trộn giữa tư tưởng phương Tây và phương Đông trong tiến tŕnh xây dựng một chính quyền chống cộng sản ở Đông Nam Á.
Phủ nhận những quan điểm này, trong Misalliance :
Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam ( tạm dịch:
Cuộc hôn nhân không tương xứng :
Ngô Đ́nh Diệm, Hoa Kỳ, và số phận Miền nam Việt Nam) .
Miller đưa ra một cách giải thích mới về Ông Ngô Đ́nh Diệm và mối quan hệ của ông ta với Hoa Kỳ, được soi sáng từ những điểm nh́n văn hóa chính trị của Việt Nam.[1]
[1]Edward Miller, Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam(Cambridge: Harvard University Press, 2013)
Đóng góp nổi bật nhất của tác giả là cung cấp một sự diễn giải tinh vi và công phu về mối xung đột giữa Ông Diệm - Chiến lược kiến quốc của ông, và phía đồng minh Hoa Kỳ.
NGÔ Đ̀NH DIỆM MỘT NHÀ TRỊ QUỐC HIỆN ĐẠI
Ông Diệm bất đồng với người Mỹ về cách điều hành miền nam
Tác giả đă khẳng định rằng vị lănh đạo của nền Đệ nhất Cộng ḥa là một nhà trị quốc hiện đại với những viễn kiến riêng và mới mẻ về quốc gia,
khác xa với quan điểm của Hoa Kỳ.
Dù cùng chung mục tiêu chống Cộng sản nhưng hai đồng minh vẫn thường xuyên xảy ra những bất đồng, tạo nên những xung đột và cạnh tranh liên quan đến những vấn đề cốt lơi mà Miller gọi là:
-
“ Nguyên lư kiến quốc ” , vốn đă h́nh thành và chi phối toàn bộ lịch sử quan hệ đồng minh giữa Hoa Kỳ và Ông Diệm từ lúc mới h́nh thành cho đến lúc lụi tàn, biểu hiện cho cuộc xung đột giữa các sứ mệnh của nền văn minh hơn là giữa các nền văn minh.
Nghiên cứu quá tŕnh xung đột từ góc nh́n chính trị và luân lư, quốc gia và cá nhân, đặt nó trong bối cảnh lịch sử của Việt Nam và quan hệ quốc tế của Hoa Kỳ, Miller đă phô bày những va chạm trong nhận thức và động lực về tư tưởng chính trị, chiến lược quân sự, khủng hoảng tôn giáo, và chương tŕnh xây dựng kinh tế xă hội ở vùng nông thôn.
Sự xung khắc này không chỉ làm cho liên minh Mỹ-Diệm sụp đổ vào năm 1963 mà c̣n góp phần làm thay đổi kết quả cuộc chiến .
TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ VÀ TÔN GIÁO
Theo Miller, kế thừa tinh thần quốc gia mạnh mẽ và ḷng mộ đạo Thiên chúa của người cha Ngô Đ́nh Khả,
Ông Diệm đă trở thành một nhà yêu nước nhiệt thành, chiến đấu cho quyền lợi của dân tộc .
Hoạt động đối lập với chính quyền thuộc địa Pháp, từ chức Thượng Thư Bộ Lại trong chính phủ Bảo Đại, tôn sùng Phan Bội Châu và kiến thức về đạo Khổng của nhà nho yêu nước này, thông cảm và ủng hộ với tổ chức Chấn Hưng Dân Tộc của Kỳ Ngoại Hầu Cường Để, thành lập lực lượng thứ ba để vận động những người theo quốc gia, chống cộng sản kết nối lại thành một liên minh đấu tranh cho một đất nước Việt Nam của người Việt Nam, và cuối cùng là bỏ qua mối thù cá nhân của gia đ́nh để sẵn sàng hợp tác với chính phủ Việt Minh của Hồ Chí Minh, mọi nỗ lực của Ông Diệm đă đă minh chứng rằng ông là một
“nhà hộ quốc tận tụy của nước Việt” (27)
Edward Miller, Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam(Cambridge: Harvard University Press, 2013)
Ông NGÔ Đ̀NH DIỆM KHÔNG ĐƯỢC MỸ ỦNG HỘ TRONG NĂM 1954
Miller, bằng việc lột bỏ những thiên kiến chống lại Diệm trong năm mươi năm qua,
khẳng định rằng quan điểm của ông không phải được sinh ra từ sự mờ mịt, hay những ảo niệm được dựng lên bởi Hoa Kỳ vào năm 1954.
Ông Diệm thực sự là một trong những nhân vật xuất chúng và năng động nhất trong số các nhà chính trị ở Đông Dương.
Và v́ vậy ông đă được bổ nhiệm vào chức vụ Thủ tướng của nước Việt Nam bởi chính sự quyết định của cựu hoàng Bảo Đại.
Tác giả lưu ư, hầu hết các cứ liệu cho rằng Ông Diệm được sự hỗ trợ của cộng đồng Thiên chúa giáo Hoa Kỳ, đứng đầu là hồng y Francis Spellman, hay bởi sự vận động bí mật của CIA, sự ủng hộ của các quan chức Bộ ngoại giao Hoa Kỳ như John Foster Dulles …
là thiếu thuyết phục v́ không có chứng cứ xác đáng.
Miller thấy rằng
những tài liệu giải mật của Bộ ngoại giao Hoa Kỳ chỉ nói lên được một hiểu biết mơ hồ về Diệm cho đến tháng 5/1954.
Theo Miller, Bảo Đại quyết định chọn Ông Diệm vào chức vụ Thủ tướng là bởi ông hoàng này công nhận rằng Diệm :
“ Là một người tốt nhất cho công việc, bởi v́ sự không khoan nhượng và sự cuồng tín của ḿnh, ông ấy có đủ năng lực để chống lại chủ nghĩa cộng sản... Ông ấy thực sự là một người rất thích hợp với hoàn cảnh hiện tại.”
Ông Diệm đă chứng minh lời của quốc trưởng nhận xét về năng lực của ḿnh là không sai.
Trong thời kỳ hậu hiệp định Geneva, phớt lờ chiến lược ḥa giải và cải tổ của Hoa Kỳ, Diệm đă trấn áp và dẹp tan những đối thủ chính trị của Diệm
mà không có bất kỳ một sự thỏa hiệp nào để kiểm soát thành công quân đội quốc gia, giành lấy quyền lực từ những viên tướng thân Pháp, thực hiện chương tŕnh kiến quốc của ông.
Những kiến giải của Miller về thời kỳ này không những đưa ra một sự hiểu biết mới về Diệm, mà c̣n thách thức các nhà sử học nhận thức lại lịch sử quan hệ Mỹ-Diệm ngay từ buổi đầu.
BẤT ĐỒNG VỀ QUAN ĐIỂM DÂN TỘC VÀ DÂN CHỦ
Ông Diệm tự xem ḿnh vừa như một tấm khiên pḥng thủ, đồng thời là ngọn giáo tấn công những đe dọa đối với hệ thống chính trị ở Nam Việt Nam, bao gồm :
- Độc lập, lợi ích quốc gia, bổn phận đạo đức kết thành nền tảng của dân chủ và đời sống dân sự trong một quốc gia.
Khác với những công tŕnh nghiên cứu lịch sử chiến tranh Việt Nam khác, Miller đă khai phá một cách nh́n mới về chủ nghĩa dân tộc của Diệm.
Ông Diệm không phải là một thuyết gia truyền thống, cũng không phải là một viên quan thuộc địa phản động.
Ông là một nhà chính trị xảo trí và là một nhà lănh đạo
“dân chủ” với một đường lối chấn hưng đất nước dựa trên cơ sở gắn kết có chọn lọc tư tưởng Thiên Chúa giáo, Khổng giáo, và sự đặc trưng chủ nghĩa dân tộc của Việt Nam.
Vận dụng văn hóa Việt Nam để làm rơ quan điểm chính trị và tôn giáo của Diệm, Miller chỉ ra cách nh́n của Diệm về giá trị của dân chủ và sự phát sinh của những giá trị đó từ quan niệm dân chủ truyền thống mang tính bản địa của người Việt
hơn là từ quan điểm tự do thuần túy của phương Tây.
Thấm nhuần những chuẩn mực, phẩm hạnh của triết lư xă hội như :
- Ư thức tự lập, tự hoàn thiện, và hiến dâng cho lợi ích cộng đồng của đạo Khổng, vốn được xem là phù hợp với quan điểm chủ nghĩa nhân vị của triết gia Thiên chúa giáo Emanual Monier, Diệm tin rằng:
“ Dân chủ trước hết là một trạng thái tinh thần, một lối sống tôn trọng bản thân chúng ta và người khác.”
Như vậy, thay v́ kết nối dân chủ với tự do dân sự, Diệm diễn tả nó như một quá tŕnh tiến bộ của xă hội tập thể.
Tổng thống Diệm cố gắng hiện đại hóa và liên kết những tư tưởng chính trị-tôn giáo này với chương tŕnh kiến quốc đương thời khi ông tuyên bố rằng :
“Chúng ta sẽ không quay lại phiên bản vô ích của quá khứ quan lại, mà sẽ áp dụng những ǵ tốt nhất của di sản vào t́nh h́nh hiện đại."
Quan niệm dân chủ của Diệm đă
mâu thuẫn với Học thuyết Dân chủ của Mỹ.
Miller kết luận :
“ Ông Diệm t́m cách định nghĩa dân chủ như một đặc tính xă hội
dựa vào bổn phận đạo đức luân lư.
Định nghĩa này quá khác xa với quan điểm của những thuyết gia người Mỹ khi họ quan niệm dân chủ là một h́nh thái đa nguyên chính trị.
BẤT ĐỒNG VỀ CHƯƠNG TR̀NH XÂY DỰNG NÔNG THÔN
Sự bất đồng tư tưởng này đă khuấy đục liên minh Mỹ-Diệm trong quá tŕnh triển khai một trong những chương tŕnh kiến quốc quan trọng nhất :
Phát triển kinh tế xă hội ở nông thôn,
với mấu chốt của vấn đề là giải quyết t́nh trạng dư thừa dân số bằng cách di dân.
Giải pháp này, như tác giả phân tích, là phân bố lại dân số hơn là phân bố đất đai.
Việc di dân đến vùng đất mới không chỉ cung cấp đất cho người dân, mà c̣n là
tiền đề mở rộng các mục tiêu kinh tế, an ninh, và tư tưởng do Ông Diệm vạch ra.
Trên b́nh diện quốc gia , Ông Diệm khởi động chương tŕnh tự cung tự cấp
như là một đặc trưng trong viễn kiến của Ông Diệm về phát triển cộng đồng để phát động sự tham gia tự giác và đóng góp của toàn dân vào những mục tiêu công ích của nhà nước.
KẾ HOẠCH DINH ĐIỀN CỦA ÔNG DIỆM KHÔNG TRÁNH KHỎI SỰ PHÀN NÀN TỪ PHÍA MỸ
Đối với Mỹ, trung tâm của chính sách cải cách ruộng đất là phân bố ruộng đất cho người không có , tạo ra những điều kiện và cơ hội để họ nâng cao và triển khai những dự án hơn là bóc lột sức lao động của họ cho việc xây dựng nhà nước.
Miller đă phân tích rất sâu sắc sự khác biệt của hai trường phái kiến quốc của Mỹ sau thế chiến thứ II bao gồm chủ nghĩa tân thời cao cấp, nhấn mạnh đến tầm quan trọng của khoa học và kỹ thuật, và chủ nghĩa tân thời bậc thấp chú trọng vào các chương tŕnh phát triển ở phạm vi hẹp mang tính địa phương.
Cả hai trường phái này đều không phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, bởi v́ Hoa Kỳ không thể Tây hóa lối sống và điều kiện kinh tế xă hội của người Việt.
Ông Ngô Đ́nh Nhu tuyên bố rằng :
Công nghiệp hóa và sự thay đổi kinh tế chỉ có thể đến với miền Nam Việt Nam sau khi họ có thể rời xa một cách dứt khoát xă hội truyền thống với ư nghĩ, tổ chức và kỹ thuật mà chính họ đă từng gắn kết.
Do vậy, dù đồng ư với quan điểm của Hoa Kỳ là cần cung cấp nguyên liệu sản xuất cho dân tái định cư, nhưng Ông Diệm bảo lưu quan điểm của ḿnh rằng :
Việc cung cấp tư liệu sản xuất
không quan trọng bằng nghĩa vụ và bổn phận tự lập của cộng đồng.
Do đó ông sẵn sàng tiếp tục thực hiện kế hoạch
mà không cần sự trợ giúp của Mỹ.
Mối bất ḥa về chương tŕnh dinh điền, phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn đă đẩy Washington và Saigon vào một t́nh trạng tồi tệ mới.
BẤT ĐỒNG VỀ CHIẾN LƯỢC AN NINH VÀ QUÂN SỰ
Chiến lược ǵn giữ an ninh nội địa tập trung vào công cuộc chống nổi dậy ở vùng nông thôn
nhằm ngăn chặn sự thâm nhập của cộng sản luôn là mối bận tâm của chính quyền Ông Diệm.
Miller chứng minh rằng
- Không phải mọi hoạt động quân sự của Ông Diệm đều do Mỹ điều khiển hoàn toàn, thậm chí c̣n xảy ra những bất đồng trong nội bộ Mỹ.
Về xây dựng lực lượng, ví dụ, phái bộ cố vấn của đại học Michigan (MSUG)
muốn phát triển Lực lượng Bảo an như là một lực lượng cảnh sát dân sự, trong khi đó các cố vấn quân sự Mỹ (MAAG) lại muốn lực lượng này là một mô h́nh bán quân sự hoạt động như một đội quân phụ trợ.
C̣n với Ông Diệm, Bảo an là một lực lượng lai ghép, kết hợp quyền lực của cảnh sát như quyền giám sát, giam cầm, và phản gián với năng lực quân sự.
Chỉ trích các giải pháp của cố vấn Mỹ
không phù hợp với quan điểm của ḿnh, cũng như hoàn cảnh an ninh của miền Nam Việt Nam ,
Ông Diệm tiếp tục củng cố và phát triển lực lượng Bảo an như một nhân tố chính trong cuộc chiến chống lại chiến tranh du kích.
Là một cựu quan chức có nhiều trải nghiệm về cách trị dân, hơn ai hết, Ông Diệm hiểu rằng :
- Để cai quản vùng nông thôn
cần kết hợp các giải pháp chính trị, quân sự, xă hội và kinh tế.
Do đó , Ông Diệm thành lập Phủ Đặc Ủy Công Dân Vụ như là một cơ quan thiết kế, quản lư, và điều khiển các chương tŕnh phát triển cộng đồng.
Tuy nhiên, ư tưởng của Ông Diệm không giống với hoạch định từ phía Mỹ, đặc biệt là về mục tiêu chương tŕnh Ấp Chiến Lược.
Với các cố vấn Mỹ, một giá trị phổ quát của nền dân chủ đa nguyên là yếu tố chính mang lại thành công của chương tŕnh, cũng như kết quả của cuộc chiến.
Ngược lại, Ông Diệm không bao giờ có quan điểm Dân chủ là một sự cạnh tranh mang tính đa nguyên giữa các đối thủ, đảng phái, và tư tưởng.
Thay v́ vậy, Ông Diệm cho rằng :
- Nền móng dân chủ của ấp chiến lược là huy động sức mạnh toàn thể dân chúng tham gia vào cuộc chiến chống lại kẻ thù của chế độ.
Miller không thể không thừa nhận rằng dù có nhiều khiếm khuyết và bất cập,
nhưng Ấp Chiến Lược là một chương tŕnh thành công, tạo nên một bước ngoặt đáng ghi nhận trong cuộc chiến chống lại cộng sản ở miền Nam, mang lại hy vọng cho một chiến thắng chung cuộc .
Trận Ấp Bắc vào tháng 1/1963 vẫn không dập tắt sự lạc quan của Diệm, v́ vậy họ Ngô đă ra lệnh cho Phủ Đặc Ủy Công Dân Vụ chuẩn bị kế hoạch Bắc tiến, chiếm lại miền Bắc Việt Nam.
Và cuối cùng, Diệm muốn Mỹ viện trợ vũ khí và các nguyên vật liệu khác
nhưng không chấp nhận sự việc các cố vấn Mỹ can thiệp vào nội bộ miền Nam Việt Nam.
C̣n tiếp ,