Một loại tên lửa được cho là lạc hậu do Liên Xô chế tạo trong Chiến tranh Kosovo đă bắn hạ máy bay chiến đấu tàng h́nh F-117 đầu tiên trên thế giới của Mỹ chỉ 3 ngày sau khi Mỹ và NATO tiến hành chiến dịch không kích Nam Tư.
Lockheed F-117A Nighthawk, niềm tự hào của Không quân Mỹ. Nó là máy bay chiến đấu tàng h́nh đầu tiên trên thế giới, một kỳ tích công nghệ của Mỹ những năm 1990. Tuy nhiên, trong chiến dịch can thiệp quân sự vào Nam Tư cũ năm 1999, một chiếc F-117A đă bị bắn hạ vào ngày 27/3/1999, chỉ 3 ngày sau khi Mỹ và NATO tiến hành chiến dịch không kích Nam Tư.
Đây cũng là chiếc máy bay tàng h́nh duy nhất bị bắn hạ trong chiến đấu cho đến nay. Điều đáng nói là F-117A bị bắn hạ bởi loại tên lửa pḥng không do Liên Xô cũ sản xuất vào những năm 1960.
Vị chỉ huy tài ba
Đại tá về hưu Zoltan Dani, khi đó là chỉ huy khẩu đội số 3, thuộc lữ đoàn tên lửa 250, lực lượng pḥng không Nam Tư trong cuộc chiến chống lại sự xâm lược của NATO. Đại tá Dani giải thích với Sputnik, rằng vào năm 1999, khẩu đội tên lửa do ông chỉ huy đă sử dụng radar trinh sát tầm xa, tần số thấp, bước sóng dài để theo dơi và phát hiện mục tiêu trên không.
Hệ thống tên lửa pḥng không tầm trung S-125, vũ khí đă bắn hạ máy bay chiến đấu tàng h́nh F-117A của Mỹ. Ảnh: Không quân Serbia.
“Các radar trinh sát bước sóng dài có thể phát hiện máy bay tàng h́nh dễ dàng. Do đó, chúng tôi có thể phát hiện kịp thời và đưa mục tiêu vào tầm ngắm. Nhưng chỉ đến khi máy bay cách chúng tôi 15 km, tôi mới ra lệnh khóa mục tiêu và chỉ thị cho xạ thủ Senad Muminovich nhấn nút phóng tên lửa và mục tiêu đă bị hạ”, đại tá Dani nhớ lại.
Vị cựu chỉ huy nói với Sputnik rằng họ đă sử dụng tên lửa pḥng không tầm trung S-125 Neva, NATO định danh là SA-3 do Liên Xô sản xuất vào đầu những năm 1960. Tên lửa này được chuyển giao cho Nam Tư vào đầu những năm 1980.
“Điều quan trọng là chúng tôi đă quản lư để đảm bảo rằng tất cả thiết bị hoạt động tốt và chuẩn bị sẵn sàng cho hệ thống hoạt động thành công trong điều kiện chiến đấu, đem lại thành quả đáng kinh ngạc với việc F-117 bị bắn rơi”, đại tá Dani nói.
Một số nguồn tin cho biết thêm lực lượng pḥng không Nam Tư đă chặn tín hiệu liên lạc hầu như không mă hóa hóa và biết được đường bay mà máy bay của NATO sẽ bay qua. Điều đó cho phép họ triển khai khẩu đội tên lửa dọc theo đường bay để đón lơng mục tiêu.
Mặt khác, NATO đă chủ quan vào sức mạnh tuyệt đối của họ và sử dụng đường bay cố định trong những ngày đầu để không kích Nam Tư. Nói cách khác, lực lượng pḥng không Serbia đă biết nơi nào và khi nào máy bay ném bom NATO sẽ tới.
Không biết mục tiêu bị bắn là F-117
Rất ít người biết về điều này, nhưng các binh sĩ của khẩu đội tên lửa số 3 đă không nhận ra rằng họ may mắn thế nào trong đêm 27/3. Đại tá Dani nhớ lại, sau khi mục tiêu bị hạ, nhiệm vụ quan trọng nhất lúc đó là tắt tất cả thiết bị để kẻ thù không phát hiện.
Một phần của chiếc F-117A tại hiện trường, nơi nó bị bắn rơi. Ảnh: Không quân Serbia.
“Chúng tôi chúc mừng lẫn nhau và thế là xong, cảm giác rất sung sướng như thể chúng tôi đă ghi bàn trong một trận đấu quan trọng. Vào buổi sáng hôm sau, một sĩ quan từ bộ chỉ huy cấp cao đến chức mừng và hỏi chúng tôi có biết đă bắn rơi thứ ǵ không. Tôi trả lời là không có ư kiến ǵ, một mục tiêu nào đó. Sau đó vị sĩ quan nói với chúng tôi đó là một chiếc F-117”, đại tá Dani chia sẻ.
Đối với người Serb, chiến tích này mang đến một sự lạc quan và cho họ sức mạnh tinh thần để chống lại NATO. Ở khắp mọi nơi xuất hiện h́nh ảnh dân làng Budanovci nhảy múa trên cánh của chiếc máy bay bị bắn rơi, kèm theo khẩu hiệu “Xin lỗi, chúng tôi không biết nó vô h́nh”.
Đại tá Dani cho biết thêm thành công không dựa trên bất kỳ sự khích lệ vật chất nào. Đó là một thứ hoàn toàn khác biệt, điều mà ít người ở các nước NATO có thể hiểu được.
“Điều quan trọng nhất là trong một đội cần có mối quan hệ tốt dựa trên niềm tin giữa chỉ huy và người thực hiện nhiệm vụ. Tinh thần và động lực yêu nước phải rất cao. Người dân sẵn sàng hợp tác và giúp đỡ chúng tôi bằng mọi cách có thể”, đại tá Dani nói.
78 ngày sau khi đợt không kích của NATO bắt đầu, không ai nghĩ đến việc sẽ đầu hàng. “Ban đầu họ nghĩ có thể giải quyết mọi thứ trong 7 ngày. Nhưng rồi sau 50 ngày, chiến dịch chống Nam Tư bắt đầu hết hơi và hạ nhiệt. Hóa ra mọi thứ không phải như họ tưởng tượng. Tôi nghĩ rằng nếu cuộc chiến đó kéo dài, nó có thể là khởi đầu cho sự sụp đổ của NATO. Ai đó sẽ bắt đầu đặt câu hỏi, tại sao nó lại cần thiết nếu nó không phục vụ cho mục đích ban đầu của họ”, đại tá Dani nói.
Cuộc hội ngộ giữa 2 cựu kẻ thù
Trung tá Darrell Patrick "Dale" Zelko, phi công điều khiển chiếc F-117 xấu số đă kịp nhảy dù ra ngoài trước khi máy bay lao xuống đất. Ông phát tín hiệu cấp cứu và ẩn nấp trong một mương nước ở phía nam thị trấn Ruma, cách khoảng 1,6 km từ vị trí máy bay rơi.
Lực lượng đặc nhiệm Không quân Mỹ đă tiến hành chiến dịch t́m kiếm cứu nạn được cho là lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Việt Nam nhằm giải cứu phi công Zelko. Khoảng 8 giờ sau khi bị bắn hạ, Zelko được lực lượng cứu hộ t́m thấy và đưa lên trực thăng đến căn cứ ở Italy trước khi trở về Mỹ.
Cựu phi công Mỹ Dale Zelko (trái) bắt tay với Zoltan Dani (phải), người đă bắn rơi máy bay F-117A trong Chiến tranh Kosovo năm 1999. Ảnh: AFP.
Đại tá Dani cho biết thêm từ ngày 27/3-1/5, NATO liên tục khảo sát khu vực Tây Syrmia, nơi chiếc F-117 bị bắn rơi. Họ không biết thứ ǵ có thể bắn hạ một máy bay tinh vi như vậy ở thời điểm đó.
12 năm sau khi chiến tranh Kosovo kết thúc, đạo diễn Zeljko Mirkovic đă thực hiện 2 bộ phim tài liệu về Zoltan Dani và Dale Zelko với tiêu đề “Giây thứ 21” vào năm 2009 và “Cuộc gặp gỡ thứ 2” vào năm 2013. Trong đó, “Cuộc gặp gỡ thứ 2” được mô tả là bộ phim ấm ḷng về t́nh bạn và sự ḥa giải.
Bản thân Zoltan Dani nói rằng ông đồng ư gặp mặt cựu kẻ thù nhờ cuốn sách về sự tha thứ của Patriarch Pavle. “Zelko nói với tôi rằng 6 tháng trước khi vụ ném bom bắt đầu, họ đă tập trung tại căn cứ ở New Mexico. Ngoài việc huấn luyện chiến đấu, họ c̣n bị tẩy năo về mặt tâm lư. Họ được xem những bộ phim về t́nh h́nh tồi tệ ở Nam Tư. Họ nghĩ rằng họ đă đến để mang lại cho chúng tôi sự tự do”, ông Dani nói.
Khi Zelko đến Serbia để hợp tác quay phim, ông nói: “Tôi nghĩ họ đă lừa dối chúng tôi”. Dani và Zelko đều không c̣n phục vụ trong quân đội. Dani có một tiệm bánh nhỏ ở Skorenovac, tỉnh Vojvodina, Serbia. Ông lưu giữ một phần chiếc F-117 bị bắn rơi. Nhiều người đă trả giá cao nhưng ông không bán.
Phần lớn những ǵ c̣n lại của chiếc F-117 bị bắn rơi được trưng bày ở Bảo tàng Hàng không tại sân bay Nikola Tesla ở Belgrade, thủ đô của Serbia.