Tôi bị nhốt tám năm trong ngục tù Cộng Sản, được mệnh danh một cách mỹ miều là Trại Cải Tạo. Trong tám năm đó, ngoài sự hành hạ của đám cai tù, chúng tôi c̣n bị thời tiết khắc nghiệt và những con vật và kư sinh đáng ghê sợ hành hạ để bổ túc thêm nỗi đoạn trường cay đắng mà con người trong chốn lao tù này phải chịu đựng, chẳng thua ǵ một con vật.
Trong phạm vi bài này, tôi chỉ tŕnh bày giới hạn một vài khía cạnh 'khôi hài đau ruột' về sự vật lộn, tranh sống giữa người và vật để sinh tồn trong hoàn cảnh đói khát giống nhau. Lẽ tất nhiên con người phải hơn con vật, v́ con người có đủ trí khôn để khống chế, đè bẹp những con vật nào muốn lợi dụng hoàn cảnh ngặt nghèo để uy hiếp, tấn công đối thủ với mục đích tàn phá cơ thể cũng như những ǵ con người sở hửu.
SỰ VẬT LỘN GIỮA NGƯỜI VÀ RỆP
Trong những ngày tháng đầu tiên, khi bước chân vào trại tù, chúng tôi đă rất khổ cực về thể xác lẫn tinh thần, phần v́ suốt đêm trằn trọc lo nghĩ về thân phận, về gia đ́nh, phần v́ phải đối phó với lũ rệp đông đảo không thể tưởng tượng được. Hằng đêm, chúng tôi đă phải ngồi dậy bắt rệp, bằng cách bóp nát chúng giữa hai ngón tay và đưa lên mũi ngửi mùi máu tanh tưởi của chính ḿnh, như là một hành động phản xạ một cách xót xa của lư trí, khí thấy từng giọt máu của ḿnh bị con vật hút đi, thay vào đó là những mầm mống bệnh tật.
Trong thời kỳ đói kém của những năm đầu sau 75, C.S đă bắt chúng tôi lao động cật lực để tự túc, chứ không hề có một sự giúp đỡ nào từ bên ngoài. Suốt ngày, chúng tôi hết đào hố sắn từ đồi này qua đồi nọ, lại 'nên nuống trồng nang trồng nạc' (lên luống trồng lang trồng lạc), theo một chỉ tiêu của loài vật. Do đó, tối đến là chúng tôi ră rời thân xác, chỉ mong nằm xuống để ch́m ngay vào giấc ngủ mệt nhoài, không c̣n sức lực nào để giết rệp như những ngày đầu mới nhập trại. Thế là, bọn tàu lặn, mặc sức tung hoành, nhậu nhẹt đến căng bụng những giọt máu vốn rất hiếm hoi của những người tù bất hạnh!
Những tên ḅ sát này rất khôn ngoan, cũng như những người lính biệt kích được huấn luyện rất tinh nhuệ. Chúng 'di tản chiến thuật' rất tài t́nh. Khi trời vừa sáng, trước khi tiếng kẻng đánh thức chúng tôi dậy lúc năm giờ, th́ chúng đă kịp 'lặn' sâu vào vào những hang động, nơi địa h́nh hẻm hóc, nằm im chờ đến hôm sau lại ḅ ra 'nhậu' tiếp, chỉ c̣n vài ba tên cố bám, hoặc v́ nhậu no quá không kịp đào thoát, c̣n bám trên mùng mền, nên bị chúng tôi hành quyết tại chỗ.
Chúng tôi biết chắc lũ rệp phải mất một thời gian để len lỏi từ điểm khởi hành đến nơi ăn nhậu. Chúng phải chui qua mùng, lội ngược lên chiếc chiếu, chiếc mền, rồi mới đến cơ thể của chúng tôi. Biết được lộ tŕnh của địch, chúng tôi liền dựng lên chiến luỹ 'Magino' để ngăn bước tiến của quân thù, hoặc ít ra cũng kéo dài thời kỳ tiến quân của chúng cho đến sáng.
Miền Bắc mùa Đông trời rất rét, nên chúng tôi được phát mỗi người một tấm mền dày, cộng thêm của riêng của chúng tôi, gồm một vài tấm mền mỏng hoặc tấm ra, và một số bao cát, dùng làm vật chắn, thế là chúng tôi có đủ vật liệu để xây thành. Những chiếc mền này chỉ để xử dụng ngăn lũ rệp vào mùa hè, c̣n mùa rét th́ dùng để đắp, v́ rệp thường ngủ yên, không hành quân vào mùa này.
Công việc xây chiến luỹ cũng đơn giản thôi. Trước khi nằm xuống, chúng tôi cẩn thận nhét mùng thật sâu dưới chiếu, một cái mền được xếp rộng hơn, phủ lên chiếc chiếu làm tấm bia thứ nh́, chiếc mền thứ hai, rộng hơn nữa, phủ lên chiếc mền thứ nhất...sau hết, chúng tôi dùng những bao cát chận lên những chiếc mền, đến đây xem như chiến luỹ Magino hoàn tất. Kết quả thật không ngờ, chỉ c̣n mười phần trăm quân du kích lọt qua được chiến luỹ của chúng tôi mà thôi! Mà khi chúng vào lọt được rồi, th́ trời cũng sắp sáng, chúng chưa kịp làm ăn ǵ th́ đă bị chúng tôi phát hiện và giết gần sach, v́ chúng thường bám lấm tấm trên mùng, nên rất dễ thấy.
Chúng tôi biết 10% tên này cũng đă phải vất vả, lội suối băng đèo suốt đêm mới tới đích, chắc chúng cũng đă mệt lả rồi! Thật đúng là một sáng kiến, mới nghe qua rất là khó tin, nhưng thật sự chúng tôi đă thành công tốt đẹp. Cái khó đă ló cái khôn, và cái khôn này đă tiết kiệm cho chúng tôi ít nhiều xương máu trong những ngày tháng dài đăng đẳng của kiếp tù đày. Chuyện rệp c̣n dài, nhưng chúng tôi xin tạm ngừng nơi đây, v́ con ruồi đang chờ.
TRÁNH DƠ CHẢ XẤU MẶT NÀO
Ở Hoàng Liên Sơn, trong rừng sâu, có một loại ruồi, mà khứu giác của chúng, có thể nói là nhạy hơn loài chó săn. Chúng có màu nâu đen, nhỏ hơn ruồi xanh một tí, nhưng lại bay nhanh kinh khủng. Tôi mô tả đoạn này hơi khó khăn, v́ phải bàn đến cái thứ mà ai nghe cũng nhăn mặt, bịt mũi. Nếu không được thơm, xin độc giả miễn thứ cho, v́ đây là sự thật.
Khi lao động ngoài đồng, nếu có 'nhu cầu tống xuất' đ̣i hỏi, th́ tù nhân chỉ việc vác cái cuốc đến gặp cán bộ quản giáo (chúng tôi c̣n gọi là cán bộ súng ngắn, tŕnh độ tiểu học, lo về 'bát nháo dục'), hoặc cán bộ quản chế (cán bộ súng dài, lo về việc chế ngự tù vượt ngục), đứng thẳng người hô to: 'Báo cáo cán bộ, tôi đi ngoài'
- 'Được!', tên cán bộ đáp, nghe rất oai phong lẫm liệt!
Thế là người tù ung dung, thụ hưởng cái mà chúng tôi cho là một đặc quyền đặc lợi, không thể bị từ chối, dù lúc đó nhu cầu không đ̣i hỏi. Ai dại ǵ bỏ qua! Tại sao không hưởng thụ mươi mười lăm phút ngồi xả hơi trong bóng mát, không làm ǵ, hoặc làm một việc nhẹ nhàng, mà các 'chú' cho là một trong tứ khoái, thay v́ phải cuốc lia cuốc lịa theo chỉ tiêu, dưới ánh nắng chảy mỡ, và dưới những cặp mắt cú vọ của những tên cai tù ngu dốt và hách dịch.
Nhưng khốn khổ thay, từ khi chúng tôi 'move' đến khu rừng này, th́ một loài không tặc ở đâu bay đến cướp mất cái đặc quyền 'tự khoái' độc nhất của chúng tôi, biến những giây phút thần tiên thành địa ngục! Sự ung dung, thoải mái không c̣n nữa, mà trở thành vội vă và bất đắc dĩ! V́, sau khi 'an toạ' hưởng nhàn một vài phút, để chuẩn bị 'thả bom' xuống cái hố nhỏ mới đào xong, th́ bỗng nghe 'vù' một âm thanh, cùng một luồng gió chướng từ đâu bay đến: một sư đoàn Mig-19 ào ạt tấn công hố bom chúng tôi vừa thả, đồng thời chúng hạ cánh bừa lên chỗ phát xuất những trái bom!
Thế là anh phi công cứ phải nhỏm lên, nhỏm xuống, tay quơ lia lịa v́ nhột nhạt và sợ bị dính bom! Thế th́ c̣n ǵ là khoái lạc, là êm đềm, là thưởng thức, là thoải mái, là v.v...và v.v...? Thà lao động cực nhọc c̣n hơn!
Nhưng, một lần nữa, cái khó ló cái khôn, lại đến với chúng tôi. Để bảo vệ cái đặc lợi Trời cho, chúng tôi dùng một chiến thuật, gọi là 'điệu hổ ly sơn' để đối phó với lũ không tặc mất vệ sinh này: Chúng tôi đào hai hố bom! Các bạn hiểu rồi chứ? Sau khi quả bom cuối cùng được thả ra ở hố bom thứ nhất ( bom 'bo bo' chưa lột vỏ, nên 'đi' rất nhanh), chúng tôi 'di chuyển chiến thuật' qua hố bom thứ hai ngay. Tất cả lũ không tặc đều tập trung ở hố bom thứ nhất, để yên cho người phi công thưởng thức cái 'bất chiến tự nhiên thành' của ḿnh, vừa hút gió vừa nh́n lũ tham ăn một cách khoái chí. Sau điệp vụ thả bom, cây cuốc được dùng đến để lấp cả hai hố bom, khiến một số đông phi đoàn Mig-19 bị vùi thây dưới hố v́ mải lo nhậu nhẹt!
CHUỘT GẶM THỊT NGƯỜI, NGƯỜI NHẬU THỊT CHUỘT
Ngoài việc truyền bệnh dịch hạch ra, chuột c̣n phá phách, ăn vụng không biết bao nhiêu là quà cáp của tù nhân, trong những ngày đầu tiên, khi chúng tôi được nhân quà, sơ sài đựng trong bao nylon hoặc bao giấy.
Hai năm đầu tiên, khi chúng tôi chưa được gởi quà, thăm nuôi, th́ không thấy bóng dáng chuột, chẳng hề bị phá phách quầy rầy ǵ cả, v́ chẳng ai có ǵ để cho chúng phá! Vào mùa Đông, đi vào bất cứ một căn nhà nào ( thường được gọi là láng), vào ban đêm, bạn sẽ có cảm tưởng như đi vào nhà xác vậy. Hai dăy giường dưới và hai dăy giường trên, lối đi ở giữa, gồm toàn những tấm thân trùm mền kín mít, im ĺm, bất động. Cái đói và cái rét cắt da đă biến chúng tôi thành những thây ma, suy tư rất nhiều, nhúc nhích rất ít. Người đói, chuột đói. Người lạnh, chuột lạnh, nên không ai đủ sức hại ai.
Nhưng đến khi những món quà ba kí, rồi mười kí, rồi cả tạ được gởi vào, th́ bầu không khí cả trại tù bỗng sôi động hẳn lên, không c̣n vắng lặng, im ĺm, chết chóc như xưa. Hoàn toàn thay đổi 180 độ. Thuốc lào kêu rét rét cả đêm, đó đây tụm ba tụm bảy, ngồi kể chuyện Tàu, chuyện tiếu lâm, ăn nhậu những thức ăn chế biến rất kỳ quái, nhưng lại ngon đáo để. Thỉnh thoảng lại bỗng vang lên những tiếng cười sảng khoái...Thật là 'có thực th́ cà giựt cà tàng, không thực th́ nằm đực một đống'!
Nhưng đây cũng là lúc lũ chuột ra tay hành động! Những gói quà đầu tiên đều là nạn nhân của chúng, mà từ lâu im ĺm lặng lẽ, nay bỗng vùng dậy một cách mănh liệt, v́ những thức ăn quá hấp dẫn, thơm lừng, bỗng xuất hiện trong một vùng trời nghèo đói, thức ăn hằng ngày chỉ là muối rau, khoai sắn, con người không đủ ăn, đừng nói đến loài chuột!
Không có cách nào bảo vệ an toàn hơn những món quà yêu quư bằng cách là mang chúng vào ngủ chung trong mùng với ḿnh, hoặc làm gối kê đầu, hoặc ôm vào ḷng như ôm 'người t́nh trong mộng' vậy! Chỉ có cách đó mới thoát khỏi lũ chuột tinh quái, đă làm rách nát, vung vải và thất thoát 'nguồn sống' của chúng tôi trong những ngày đầu bất ngờ và chưa kinh nghiệm. Thế mà lũ chuột vẫn chưa chịu thua, chúng chờ đến nửa đêm, ṃ đến bên giường chúng tôi ngủ, khi th́ cắn lộn ngón chân, khi th́ gặm nhầm vành tai, cứ tưởng chúng là những miếng thịt 'dăm bông' hay là 'xúc xích' chưa đóng hộp! Ghê thay cho lũ chuột táo gan! Cũng v́ đói và sự thèm khát con khô con thiều quá mạnh mẽ biến chúng thành những con vật liều mạng, không biết sợ hăi là ǵ!
Tuy nhiên, những gói quà kế tiếp không c̣n đựng trong trong bao b́ nữa, tất cả những thức ăn đều được vô lon hết. Chúng tôi đă báo động cho thân nhân biết để dấy lên phong trào 'lon gô', một thứ lon đựng sữa bột 'guigoz' cho trẻ em, vô cùng thực dụng. Nó vừa nhẹ, vừa bền, rất tiện việc đựng thức ăn và làm nồi để nấu nướng, nóng rất nhanh, v́ chất nhôm dẫn nhiệt rất lẹ. Nhà sản xuất lon 'gô' ở Pháp đâu có ngờ đă cho ra đời một sản phẩm vô cùng quư báu cho đám tù nhân chúng tôi! Xin chân thành cám ơn và hoan hô hăng sữa bột hiệu Guigoz! Những chiếc lon màu trắng bạc xinh xắn, nhẹ nhàng này đă khoá mơm lũ chuột thật sự có hiệu quả, v́ hằng đêm chúng tôi vẫn nghe tiếng sột sột do lũ gặm nhấm cào cắn, nhưng lon gô đủ bền để chống lại những chiếc răng sắc nhọn của lũ chuột.
Khi chúng tôi có đầy đủ gia vị, th́ phong trào bắt chuột lại được dấy lên, thứ nhất để tiêu diệt mầm mống bệnh dịch, thứ hai là ít ra chúng tôi cũng hấp thụ được ít nhiều chất 'protein' để bồi bổ cơ thể đang thiếu hụt chất thịt. Chuột gặm thịt người, người nhậu thịt chuột! Rơ là 'có qua có lại mới toại ḷng nhau!'
SỤC BÙN VỚI ĐỈA
Hai chữ 'sục bùn' có vẽ lạ lẫm đối với người miền Nam, nhưng miền Bắc th́ ai cũng biết, v́ đây là công việc làm tốt cây lúa non, vô cùng lạc hậu và cực nhoc, chỉ có các nước C.S mới áp dụng cho người dân của họ: Khi cây lúa mọc cao khoảng một hai gang tay, gốc cây cần được vun xới và nhổ cỏ xung quanh gốc, thay v́ dùng cào nhỏ để làm công việc này, th́ cai tù lại bắt chúng tôi phải dùng hai tay để bóp nắn và nhổ cỏ từng gốc một, như thể làm 'massage', cho cây lúa được khoẻ mạnh chóng lớn! Muốn làm công việc này, th́ chúng tôi phải sắp hàng ngang, bắt đầu từ bờ ruộng bên này, khom ḿnh xuống, vừa đi tới vừa dùng hai tay, ôm từng gốc cây, cứ thế mà bóp và nhổ cỏ, sang bờ ruộng bên kia, mới được nghỉ một vài phút trước khi tiếp tục công việc hành hạ những tấm lưng c̣m rời ră, mỏi nhừ!
Việc sục bùn đă vất vă lắm rồi, lại cộng thêm nỗi ghê sợ đeo đuổi theo từng bước chân của người tù với những con đỉa to có, nhỏ có, tuôn ra khi nước bùn bị khuấy động, từ chỗ nước trong, từ hẻm hóc, bờ bụi hướng về mục tiêu di động để hút máu no nê, bụng căng phồng. Ngày đầu tiên, có những tù nhân ngại ngùng, ghê sợ, không dám bước xuống ruộng, th́ đă có cán bộ súng ngắn súng dài quát tháo, ép buộc, doạ nạt : 'Này, mấy anh kia! muốn ở đây suốt đời hả? Lao động không tốt th́ đừng mong về sớm nhá!' Thế là, không có cách nào khác, những người tù kia cũng đành nhắm mắt đưa cả chân cả tay cho lũ 'ma cà rồng' dưới nước thoả măn nhu cầu của chúng.
Có anh tù nhân, v́ quá ghê sợ con vật, liền lật đật lấy chiếc quần dài mặc vào, nhưng v́ hơi lính quưnh, đưa cả hai chân vào một ống quần nên mất thăng bằng, té cái ùm xuống ruộng lúa, nước lúp xúp ngang ống chân, khiến các tên cán bộ cười ngặt nghẽo một cách khoái trá. Riêng chúng tôi, khi nh́n hoạt cảnh này, không ai cười nổi, ngược lại trong ḷng cảm thấy một nỗi xót xa, cay đắng và căm hờn. Cách tốt nhất chúng tôi học được, để lôi cổ con đỉa ra khỏi da thịt chúng tôi, là dùng nước miếng nhổ vào bàn tay, bôi vào hai cái ṿi của nó, và giật nó ra, nhờ chất nhờn của nước miếng, con đỉa không c̣n bám được vào da thịt nữa, tuy nhiên, máu đă thấy rỉ ra và con vật vẫn có đủ thời giờ để đánh chén một bụng no sau nhiều lần cố bám. Thật đúng, 'lao động là vinh quang' cho loài đỉa, biến những gốc lúa thành những củ khoai ḿ, bo bo cho tù nhân, và những bát cơm cho giới lănh đạo, v́ chúng tôi làm ǵ mà được ăn thứ xa xỉ này, mặc dù hạt gạo do chính đôi bàn tay chúng tôi làm nên!
Ngoại trừ những con vật đáng ghét như trên đă nêu, tôi chỉ đưa ra một con vật đáng thương nhất trong tù, đó là con trâu. Suốt đời bị đày đoạ làm việc nặng nhọc, nhất là vào mùa lúa, ngoài sự vất vả cày bừa hết ruộng này qua ruộng nọ, lặn hụp dưới bùn lầy, con trâu là một miếng mồi ngon vỗ béo cho lũ kư sinh hút máu. Không có ǵ đáng thương hơn khi nh́n chúng trên bờ ruộng, với dáng điệu hiền lành chịu đưng, trong khi dưới bụng chúng, ḷng tḥng năm ba con đỉa, to bằng ngón tay cái, dài khoảng nửa tấc, gọi là đỉa trâu, mà lần đầu trông thấy, ai cũng muốn nổi gai ốc! Tội nghiệp hơn ở chỗ con trâu đă không hề hay biết, hoặc có biết đi nữa th́ cũng bất lực chịu đựng trước sự tấn công tàn nhẫn của những chiếc ṿi, hút tỉa những giọt máu tươi quư giá nhất trong cơ thể của nó, vốn đă gầy c̣m! Cuối cùng, đau đớn thay, những con trâu này lúc về già, trở thành vô dụng, liền bị đem ra xẻ thịt làm thức ăn cho con người trong những ngày lễ lạc tết nhứt (ngoài Bắc ăn thịt ḅ là một thứ đại xa xỉ, chỉ dành riêng cho giới giàu có hoặc cán bộ cao cấp.
‘SÁNG TAI HỌ ĐIẾC TAI CÀY'
Tuy nhiên, điều tôi muốn nói ở đây, không phải là kiếp đoạ đày của con trâu ( thật ra sống trong ngục tù C.S, con người cũng chẳng khác ǵ con trâu), mà là cái khó đă ló cái khôn ở con trâu, mà con ḅ không có. Người ta nói ngu như ḅ, chứ không ai nói ngu như trâu! Tục ngữ ta có câu 'sáng tai họ, điếc tai cày', có làm việc chung với trâu, tôi mới thấy câu ngụ ngôn này sao mà đúng thê! Này nhé, khi điều khiển trâu để cày hay bừa một thửa ruộng, ta phải biết dùng ngôn ngữ của trâu để hướng dẫn nó đi cho đúng đường. Chẳng hạn như 'tắc' là đi, 'ḥ' là đứng lại.
Một điều mà tôi thấy rất rơ là con trâu khi nghe 'ḥ', th́ nó đứng phắt lại ngay, không đợi đến tiếng thứ hai, nhưng khi nghe 'tắc', th́ phải lập đi lập lại vài ba lần, nó mới chịu đi, nhất là khi mêt, nó đâm ra nghễnh ngăng, như bị lăng tai, phải dùng roi bổ túc cho lời nói, nó mới chịu nghe! Một điều lạ nữa, là khi nghe tiếng kẻng nghỉ giải lao, th́ đố ai bảo nó được, dù bạn có hét lên ầm trời 'tắc...tắc...tắc' để nó cày cho xong nốt một đoạn đường ngắn mấy bước nữa, th́ nó làm như điếc hẳn, không c̣n thính giác nữa! Ngay cả việc dùng roi quất mạnh vào mông, cũng chẳng ăn thua ǵ! Chắc nó cũng muốn hét lên 'give me a break!' nếu nó biết nói tiếng người! Chúng tôi đành chịu thua.
Kết Luận
Đă có nhiều tác giả viết về ngục tù C.S với những khía cạnh khác nhau, ở đây tôi chỉ đề cập một cách bi hài về những con vật đă làm tăng thêm nỗi thống khổ mà người tù đă chịu đựng. Trong hoàn cảnh đó, người tù đă nghĩ ra những biện pháp đơn sơ nhưng không kém hữu hiệu để làm giảm nhẹ bớt nỗi cơ cực hằng ngày.
Cái khó bó cái khôn, nhưng nhiều lúc cái khó cũng ló cái khôn để con người có thể vượt qua mọi trở lực để sinh tồn.
LẠC NHÂN