Ai cũng biết bầu cử giữa mùa đầu tiên trong nhiệm kỳ đầu của một tân tổng thống thường là một trưng cầu dân ư về tân tổng thống đó. Hiểu như vậy và nh́n vào kết quả bầu cử th́ thấy cử tri Mỹ
nghĩ ǵ về TT Trump.
Ta thử bàn qua cho biết.
KẾT QUẢ
Trước hết, ta nh́n qua kết quả cuộc bầu Hạ Viện và Thượng Viện liên bang [Xin nhắc lại, bài này không bàn về các cuộc bầu bán cấp tiểu bang và địa phương].
Phải nói ngay, cuộc bầu giữa mùa năm nay không giống như bất cứ năm nào trước đây. Theo tin tức báo chí, số người tham dự năm nay cao đến mức kỷ lục.
B́nh thường, số người đi bầu giữa mùa tương đối ít hơn các cuộc bầu cử có bầu tổng thống, nhưng năm nay thiên hạ đi bầu đông đảo hơn tất cả mọi lần trước. Chỉ v́ ông Thần Trump là người có sức thu hút thiên hạ không ai bằng, thu hút ủng hộ cũng như thu hút chống.
Cũng b́nh thường mà nói, những người thỏa măn với tổng thống, với cuộc sống nói chung, không có hứng thú đi xếp hàng mấy tiếng đồng hồ để bầu dân biểu hay biểu quyết về những vấn đề địa phương lắt nhắt. Chỉ có những người bực ḿnh với t́nh h́nh chung, bất măn với tổng thống, mới hăng hái đi bầu. Do đó, những cuộc bầu giữa mùa thường đưa đến thất bại cho đảng của tổng thống đương nhiệm.
Năm 1994, trong cuộc bầu giữa mùa đầu tiên của TT Clinton, đảng DC mất 8 ghế Thượng Viện và 54 ghế Hạ Viện. Năm 2010, trong cuộc bầu giữa mùa đầu tiên của TT Obama, đảng DC mất 6 ghế Thượng Viện và 63 ghế Hạ Viện. So với những kết quả này, TT Trump và đảng CH năm nay khá hơn nhiều: thêm 3 ghế Thượng Viện, tuy mất Hạ Viện v́ thua xấp xỉ 30 ghế.
Tại Thượng Viện, CH chiếm được 4 tiểu bang Indiana, North Dakota, Missouri, và Florida. Nhưng CH mất Nevada. Kết quả cho đến khi bài này được viết là thế đa số của CH tại Thượng Viện hiện giờ là 51 ghế, có thể sẽ lên tới 53 hay 54.
Ư NGHIĂ
Nh́n vào kết quả, ta thấy CH giữ được thế đa số tại Thượng Viện trong khi DC chiếm đa số tại Hạ Viện. Bên nào cũng vỗ ngực khoe thành công. Thực tế ra sao?
Muốn hiểu rơ, ta cần phải hiểu thể thức bầu bán và vai tṛ của hai viện này.
Tại Hạ Viện, cho dù là dân biểu liên bang và các vấn đề thời sự của cả nước dĩ nhiên là quan trọng, nhưng yếu tố quyết định vẫn là những vấn đề -issues- của tiểu bang và địa phương. Cũng tùy thuộc rất nhiều vào cá nhân ứng cử viên, được cử tri trong đơn vị của họ biết đến nhiều hay ít, hậu thuẫn nhiều hay ít. Tóm lại, vai tṛ của Hạ Viện quan trọng hơn trong các vấn đề nội bộ Mỹ, cục bộ tiểu bang, và cá nhân ứng cử viên.
Trong khi đó, cả tiểu bang bầu cho một thượng nghị sĩ (mỗi tiểu bang có hai TNS, nhưng thường không bầu một lúc cả hai người). Ở đây, các vấn đề thời sự quốc gia và quốc tế mang ư nghiă nhiều hơn. Cá nhân ứng cử viên ít quan trọng hơn dân biểu v́ cử tri gần gũi với dân biểu nhiều hơn là biết về ứng cử viên thượng nghị sĩ.
Thượng Viện có vai tṛ quan trọng hơn Hạ Viện: phê chuẩn các viên chức cao cấp liên bang, là những người thực sự điều hành guồng máy hành pháp, và phê chuẩn luôn cả các thẩm phán liên bang là những người điều hành guồng máy tư pháp. Thượng Viện cũng phê chuẩn các hiệp ước quốc tế, tức là nắm quyền kiểm soát chính sách đối ngoại và quốc pḥng, là những vấn đề liên quan trực tiếp đến tổng thống.
Nôm na ra, kết quả bầu cử Thượng Viện phản ảnh trung thực hơn ư kiến của dân trong cuộc trưng cầu dân ư về chính sách liên bang của tổng thống trong khi kết quả của Hạ Viện phần lớn phản ảnh không khí và nhu cầu chính trị địa phương.
Như vậy, nói chung, kết quả bầu cử cho thấy dân Mỹ vẫn chấp nhận cá nhân TT Trump và ê-kíp/nội các của ông, ủng hộ việc chuyển hướng tư pháp cũng như chính sách đối ngoại của ông, nhưng đă không hoàn toàn ủng hộ các chính sách đối nội của ông.
NGUYÊN NHÂN
Tại sao CH mất Hạ Viện?
TT Trump đă đạt được những thành tích rất lớn về kinh tế, như tạo công ăn việc làm và giảm thuế cho cả triệu người,... Thế nhưng dường như những yếu tố này đă không có ảnh hưởng lớn trên cuộc bầu cử khi CH mất Hạ Viện.
Những thành quả kinh tế chỉ có hậu quả lớn tại một số ít tiểu bang với tỷ lệ thất nghiệp cao dưới thời TT Obama thôi, trong khi phần lớn các tiểu bang khác chưa thấy rơ tác dụng cụ thể ǵ của tăng trưởng kinh tế, nên không coi như đó là yếu tố quyết định lá phiếu của ḿnh. Việc giảm thuế nói chung quá ít mà cũng chưa đến lúc thiên hạ phải khai thuế nên họ chưa thấy rơ được bớt bao nhiêu tiền, cũng không ảnh hưởng ǵ nhiều đến lá phiếu của cử tri, nhất là khi gần một nửa dân Mỹ chẳng đóng một xu thuế nào. Đa số khối dân không đóng thuế này bầu cho đảng nào th́ khỏi phải bàn thêm.
Yếu tố quan trọng nhất là cuộc chiến của TTDC chống TT Trump. TTDC đă tung ra một chiến dịch quy mô trong suốt hơn hai năm nay với hơn 90% tin bất lợi cho TT Trump, nhằm hù dọa khối dân nghèo, da màu và dân ít hiểu biết, về 3 vấn đề:
1) Mất trợ cấp: TT Trump giảm thuế sẽ khiến thu nhập thuế ít đi, nghiă là Nhà Nước sẽ có ít tiền hơn để chi trả trợ cấp.
2) Mất bảo hiểm y tế: TT Trump đang t́m cách thu hồi Obamacare, tức là bỏ bảo hiểm y tế cho dân nghèo.
3) Kỳ thị: TT Trump là người kỳ thị nhất, chỉ lo bảo vệ dân da trắng, do đó dân da màu, bất kể đen, nâu, vàng, đỏ ǵ cũng sẽ bị thiệt tḥi.
Chưa kể h́nh ảnh mà TTDC đưa ra về TT Trump là một tổng thống khó có thể nào thiếu tư cách và đáng căm ghét hơn, vừa về cá tính vừa trong các chính sách.
Nước chảy đá ṃn. Việc toàn thể TTDC đánh hội đồng TT Trump một cách tàn bạo nhất trong hơn hai năm qua không thể không có ảnh hưởng trên dân Mỹ, cho dù những tố giác trên đều là ... fake news. Cho đến nay, chưa có một người nào bị mất trợ cấp hay mất bảo hiểm y tế, trong khi những luận điệu tố TT Trump kỳ thị đều không có căn bản (DĐTC sẽ bàn về bệnh ‘Dị Ứng Trump’ trong một bài khác).
Một yếu tố quan trọng trong thắng lợi của DC là phong trào #MeToo, phụ nữ chống tấn công t́nh dục. Phong trào này đă kích động một số lớn phụ nữ tham gia chính trường, từ việc phụ nữ ra tranh cử cho đến việc bỏ phiếu cho phụ nữ. Một số lớn phụ nữ trẻ và cấp tiến đă hạ các ông già hay bà già bảo thủ. Nhưng điều miả mai là phong trào này chỉ nhắm vào ứng cử viên CH, trong khi có ít nhất 4 ứng cử viên DC đang bị tố tấn công t́nh dục nhưng đều đắc cử hết, kể cả ông Hồi giáo da đen Keith Ellison, phó chủ tịch Ủy Ban Quốc Gia của đảng DC, đang bị bà bồ tố đă hành hung.
Tại sao CH giữ được Thượng Viện? Khó ai có thể chối căi đó là nhờ TT Trump. Trong những tuần cuối trước bầu cử, TT Trump đă đi vận động không ngừng nghỉ cho các ứng cử viên thượng nghị sĩ CH. Kết quả là CH đă chỉ mất 1 ghế tại Nevada trong khi chiếm được 4 ghế, nâng thế đa số của CH lên 54.
Kết quả tại Nevada rất ư nghiă: đây là ông nghị sĩ CH duy nhất bị mất job. Ông CH Heller thua v́ ông này là một trong những nghị sĩ CH chống Trump mạnh nhất. TT Trump không đi vận động cho ông và cử tri CH cũng không đi bầu cho ông.
Vai tṛ và ảnh hưởng của TT Trump không thể phủ nhận được. Ba nghị sĩ CH khác nổi tiếng chống Trump th́ ông Flake (Arizona) và ông Corker (Tennessee) đă bỏ cuộc không tái tranh cử v́ đă mất hậu thuẫn của cử tri CH từ ngày chống Trump, và ông McCain (Arizona) đă qua đời. Cả ba đều đă được thay thế bằng ba nghị sĩ ủng hộ Trump mạnh. Nói cách khác, chẳng những CH thắng thêm tại Thượng Viện mà những nghị sĩ CH chống Trump mạnh nhất đều đă không c̣n nữa. Một bài học các nghị sĩ CH ra tranh cử lại năm 2020 sẽ nghiên cứu rất kỹ.
Bốn nghị sĩ DC tại 4 tiểu bang ‘đỏ’ đă bầu cho TT Trump, bị ông đích thân đến tiểu bang của họ để vận động chống họ, đều rớt đài hết: các ông Donnelly của Indiana, Nelson của Florida, và các bà Heitdkamp của North Dakota, và McCaskill của Missouri. Hai nghị sĩ trong tiểu bang ‘đỏ’ thoát nạn là TNS Tester của Montana, thắng cử khít nút; và TNS Manchin của West Virginia thắng cử nhờ bỏ phiếu ủng hộ TP Kavanaugh.
HẬU QUẢ
V́ DC kiểm soát Hạ Viện, TT Trump sẽ gặp nhiều khó khăn lớn.
Trước tiên, DC sẽ tung hàng loạt điều tra về đủ chuyện, từ chính sách đến cá nhân ông Trump và các thân nhân, phụ tá,... Việc thông đồng với Nga sẽ được lôi ra hâm nóng lại. DC cũng có thể cân nhắc việc đàn hặc TT Trump tuy biện pháp này có tính cực đoan mà nhiều người rất dè đặt.
Mặt trái của vấn đề là nhiệm kỳ của dân biểu chỉ có hai năm. Những dân biểu DC mới đắc cử phần lớn là trong các địa hạt ‘xôi đậu’, tức là có thể ngả qua phải hay trái bất cứ lúc nào. Nếu khối DC hung hăng quá, chỉ lo đánh phá, hai năm nữa, họ sẽ phải trả lời trước khối cử tri họ đă làm ǵ tích cực ngoài việc đánh phá Trump. Ngay cả báo phe ta Washington Post đă lập tức lên tiếng cảnh giác khối DC rồi.
DC nắm Hạ Viện có nghĩa là đă có một phần trách nhiệm chứ không c̣n có thể đứng ngoài chửi đổng lung tung. Người ta có thể thấy cường độ chống đối TT Trump bớt đi, và DC thậm chí có thể sẽ phải ‘hoà hợp ḥa giải’ với khối CH và TT Trump để có một cái ǵ khoe hàng với cử tri năm 2020.
Dù sao th́ những cuộc điều tra vẫn chỉ là những nhức đầu tương đối nhỏ, hầu hết chẳng đi đến đâu v́ chỉ là chuyện phá đám vặt cốt ư xoa dịu bớt những ấm ức của các cử tri bị bệnh dị ứng Trump. Chỉ đàn hặc là tối đa chứ không đủ phiếu để truất phế.
Nếu có người nào nghĩ TT Trump sẽ nằm im chịu đ̣n điều tra hay đàn hặc của DC th́ người đó thật sự chẳng biết ǵ về ông Thần Trump. Việc ông lập tức sa thải bộ trưởng Tư Pháp v́ tội không bảo vệ tổng thống đă là một thông điệp không thể nào rơ ràng hơn cho những ai muốn đánh ông trong tương lai. TT Trump cũng đe dọa ông “cũng biết chơi tṛ điều tra”. Nói kiểu Bush, “Bring it on!”.
Chuyện quan trọng hơn là các việc lớn mà TT Trump chưa làm sẽ gặp bế tắc. Bức tường di dân sẽ không có tiền để xây trong khi vấn đề di dân lậu, kể cả đám trẻ con DACA, tiếp tục kẹt cứng không có giải pháp. Kế hoạch giảm thuế đợt hai, đầu năm 2019 sẽ không thực hiện được. Obamacare sẽ dậm chân tại chỗ, không thu hồi mà cũng chẳng cải tiến được. Kế hoạch nâng cấp hạ tầng cơ sở đường xá, cầu cống chưa biết sẽ đi đến đâu. Nói chung, sẽ không c̣n luật mới nào ra đời nữa.
CNN viết “DC lại có quyền mơ mộng” (Democrats could dare to dream again). Thật ra, chiến thắng của DC tại Hạ Viện chỉ mang lại cho họ khả năng làm khó dễ TT Trump chứ không giúp họ thực thi bất cứ chuyện ǵ khác. V́ họ chẳng có chính sách hay kế hoạch ǵ ngoài việc đánh phá TT Trump. Bà Nancy Pelosi đă hùng hổ tuyên bố việc DC chiếm Hạ Viện sẽ tái lập lại nguyên tắc phân quyền, Hạ Viện kiểm soát Hành Pháp. Nôm na ra, bà xác nhận DC sẽ chỉ lo đánh phá và cản Trump thôi, chẳng tính làm ǵ khác.
Câu hỏi cho các dân biểu DC: quư vị sẽ làm ǵ ngoài việc điều tra TT Trump? Làm ǵ với Obamacare? Làm ǵ với vấn nạn di dân? Làm ǵ với chính sách kinh tế của TT Trump? Những câu hỏi không có câu trả lời.
Nh́n dưới một góc cạnh khác, việc DC chiếm Hạ Viện thật ra có lợi cho cá nhân TT Trump.
Trước hết, v́ bị trói tay, ông có thể đi đánh gôn 300 ngày một năm cũng chẳng sao! Nói chuyện nghiêm chỉnh hơn, ông sẽ không thực hiện được nhiều chuyện quan trọng như vừa nêu trên. Nhưng những việc này lại cũng là những vấn đề gai góc nhất mà cho dù nắm quyền tuyệt đối như trong hai năm qua, ông vẫn không thực hiện được. Đặc biệt vấn đề di dân đă không giải quyết được từ nửa thế kỷ nay qua cả chục đời tổng thống rồi. Bây giờ, TT Trump bị trói tay v́ Hạ Viện bị DC chiếm, ông sẽ xài lại môn vơ ‘đổ thừa’ của TT Obama ngay. TT Trump có thể hô hào bất cứ giải pháp nào ông muốn, rồi bị DC chống, thế là mau mắn đổ thừa, lỗi DC cản đường. DC thật ra đă giúp cứu TT Trump ra khỏi cái bẫy không lối thoát là vấn đề di dân.
Obamacare bị kẹt, chẳng thu hồi được nữa? Với CH chiếm đa số lớn tại Thượng Viện, việc thu hồi Obamacare có nhiều hy vọng hơn tại đây, nhưng lại sẽ bị cản tại Hạ Viện. Thật ra, TT Trump chủ trương không thu hồi Obamacare sau khi thấy chống đối quá mạnh từ khối cấp tiến. Ông cho rằng tốt hơn hết là cứ để như vậy, không sớm th́ muộn, Obamacare tự nó sẽ phá sản. Khi đó CH sẽ rung đùi ca bài ‘bất chiến tự nhiên thành’. Dù sao th́ TT Trump cũng đă đạt được một phần ư nguyện là hủy bỏ điều lệ bắt buộc tất cả mọi người phải mua bảo hiểm y tế nếu không sẽ bị đánh thuế phạt.
Giảm thuế nữa? Phe DC sẽ chống đến cùng.
Thử tưởng tượng TT Trump ra tranh cử năm 2020: “Quư vị thấy chưa? Tôi muốn có giải pháp cuối cùng cho vấn nạn di dân, nhưng bị DC cản. Tôi muốn chặn di dân bất hợp pháp, nhưng bị DC cản, bây giờ vẫn có cả chục triệu di dân bất hợp pháp, mà lại mỗi ngày mỗi nhiều hơn. Tôi muốn cải tổ bảo hiểm y tế để giảm chi phí cho quư vị nhưng DC cản. Tôi muốn giảm thuế thêm nữa cho quư vị, nhưng bị DC cản.”
Hạ tầng cơ sở? Việc DC thắng thật ra sẽ giúp cho TT Trump trong vấn đề này. Khối CH là khối chống lại chuyện này v́ tốn tiền quá nhiều, đâu hơn 1.000 tỷ đô, trong khi khối DC ủng hộ theo đúng mô thức cấp tiến, cứ Nhà Nước chi tiền là DC ủng hộ. Do đó, việc cải tiến hạ tầng có nhiều hy vọng có thể làm được ǵ. Đây sẽ là vấn đề ta có thể thấy một sự hợp tác giữa TT Trump và khối DC trong Hạ Viện.
Điều DC bực ḿnh nhất là những việc TT Trump đă làm, đặc biệt là giảm thuế, cắt giảm thủ tục hành chánh rườm rà, cắt một chân của Obamacare, và phá bỏ gia tài cấp tiến của TT Obama,... sẽ không lật ngược lại được.
Một điểm quan trọng khác: v́ ở trong thế thiểu số, các dân biểu CH sẽ phải trông cậy vào TT Trump nhiều hơn, nghiă là sẽ siết chặt hàng ngũ sau lưng TT Trump nhiều hơn. Cùng với việc các thượng nghị sĩ CH chống TT Trump mạnh nhất đă bị loại, ta thấy hậu thuẫn của TT Trump sẽ tăng mạnh trong khối nghị sĩ và dân biểu CH. Nhóm #NeverTrump trong đảng CH mất tiếng nói. Một chiến thắng lớn cho cá nhân TT Trump.
V́ CH tăng thế đa số tại Thượng Viện, TT Trump sẽ có nhiều quyền hơn trong việc bổ nhiệm nội các và nhất là bổ nhiệm các thẩm phán bảo thủ cấp liên bang và trong Tối Cao Pháp Viện.
Trong nay mai, ta sẽ thấy nội các cải tổ sâu rộng. Những người có thể ra đi đầu tiên là bộ trưởng và thứ trưởng Tư Pháp (Tin giờ chót, một ngày sau cuộc bầu, TT Trump đă yêu cầu bộ trưởng Sessions từ chức). Sau đó sẽ là vài bộ trưởng tai tiếng hay ít hữu hiệu như các bộ trưởng Nội Vụ, An Ninh Lănh Thổ, Thương Mại,...
Ác mộng của phe cấp tiến trong ngành tư pháp đă thành sự thật. TT Trump củng cố được quyền bổ nhiệm các thẩm phán bảo thủ, từ cấp liên bang đến Tối Cao Pháp Viện. Ở đây, có chuyên gia đă nêu vấn đề việc TT Trump củng cố được quyền bổ nhiệm thẩm phán có phải đă là hậu quả trực tiếp của việc khối DC chống TP Kavanaugh quá đáng không? Đă vậy, lại vừa có tin bà thẩm phán cấp tiến nhất, Ruth Ginsburg, 85 tuổi, té gẫy xương sườn, vào bệnh viện khẩn cấp. Lại một cơ hội nữa cho TT Trump bổ nhiệm thêm thẩm phán bảo thủ vào TCPV?
Câu hỏi chưa có câu trả lời dĩ nhiên là việc điều tra của công tố Mueller. Chẳng ai biết ông này sẽ làm ǵ, khi nào, và phản ứng của tổng thống và quốc hội sẽ như thế nào.
Thế giới sẽ buồn 5 phút khi thấy chính sách đối ngoại của TT Trump dựa trên việc t́m một thế đứng công bằng hơn cho Mỹ, bảo vệ quyền lợi của Mỹ mạnh hơn, đặt trọng tâm vào việc cản sự bành trướng của Trung Cộng trên thương trường quốc tế cũng như tại Biển Đông (một tin mừng cho VN mà chưa thấy cụ tỵ nạn nào hoan nghênh!), và t́m giải pháp ḥa b́nh với Bắc Hàn, sẽ được củng cố khi TT Trump được hậu thuẫn mạnh hơn của Thượng Viện, là cơ quan có tiếng nói lớn trong chính sách đối ngoại, có quyền phê chuẩn các hiệp ước quốc tế và tất cả các đại sứ và đại diện của Mỹ trong các tổ chức quốc tế.
Tóm lại, TTDC tắt tiếng về ‘làn sóng xanh’. Dân Mỹ đă không bác bỏ TT Trump như phe cấp tiến mong đợi. Cùng lắm th́ có thể nói dân Mỹ chấp nhận TT Trump, nhưng cho DC nắm Hạ Viện để canh chừng không cho ông đi quá xa thôi.
‘Phe ta’ nghĩ sao? Dĩ nhiên đảng DC và TTDC khua chiêng trống ầm ĩ về việc DC chiếm Hạ Viện. Nhưng TT Obama có vẻ thực tế hơn, nh́n nhận “Thay đổi không thể thực hiện được qua một cuộc bầu cử”. Dịch ra tiếng Nôm, có nghiă là DC chưa thắng, sẽ chẳng thay đổi được ǵ nhiều.
Phản ứng nhiều ư nghiă hơn: Dow Jones tăng gần 500 điểm hôm thứ tư, sau ngày bầu thứ ba. Nghiă là giới kinh doanh nghĩ DC đă thất bại, vẫn không có khả năng lật ngược chính sách tăng trưởng kinh tế và áp đặt thuế quan trên hàng Trung Cộng để bảo vệ kinh tế Mỹ của TT Trump. Kinh tế Mỹ sẽ tiếp tục bộc phát mạnh.
Như vậy, có thể nói TT Trump đă lại thắng nữa không?
Tổng hợp các báo hải ngoại