Tôi nghe mẹ. Quả con sáo của anh em tôi được sáo mẹ chăm lo chu đáo.
Đám con cái của cậu mợ tôi ghen ghét. Chúng nó chăm chăm đ̣i bắn đôi sáo già. Tôi chỉ ngại nhỡ chúng bắn sáo của tôi. Bọn ranh con mất dạy, ích kỷ bắn súng cao su không trúng, chúng nó nhờ người thổi ống x́ đồng.
Buổi sáng hôm cái gă mắt chột ŕnh rập ngoài vườn, anh em tôi lo cuống quưt. Em tôi nh́n sâu chim đủ loại : chào mào, chích cḥe, liếu tiếu lủng lẳng trên vai hắn, em nói nhỏ :
– Khéo nó bắn chết sáo mất anh ạ !
Tôi run run trả lời em :
– Đừng sợ em ơ i! Mắt nó chột bắn chả tin đâu.
Nhưng đôi sáo già đi kiếm mồi đă về. Tim anh em tôi đập mạnh. Tôi rơi mắt lên cành sung chờ đợi. Sáo bố đậu cách cái làn khá xa, sáo mẹ mon men lại gần mớm mồi. Trong lúc đó, viên đạn đất oan nghiệt từ ống x́ đồng thổi phụt ra. Sáo bố trúng đạn rơi xuống ao. Em tôi giật nẩy ḿnh kêu lớn :
– Chết em rồi !
Tôi cảm thấy như viên đạn trúng đầu tôi. Con sáo bố đă chết. Sáo mẹ bay lượn, rỉa rói ai oán hàng giờ . Em tôi ứa nước mắt :
– Sáo của anh em ḿnh mất bố rồi nó sẽ khổ lắm anh nhỉ?
Câu nói khiến ḷng tôi se lại. Tôi nhớ cha tôi. Phải chi cha tôi c̣n sống th́ anh em tôi đâu khổ sở thế này. Sáo mẹ thỉnh thoảng bay tới, nó chỉ dám sà vội qua cái làn, có khi sáo con chưa kịp há mỏ, mồi đă rơi mất. Sáo mẹ sợ sệt tất cả. Tôi chạnh nghĩ đến mẹ tôi mà buồn vời vợi.
Em tôi lo cho sáo con, đ̣i mang xuống. Tự đấy sáo mẹ không trở lại nữa. Có lẽ nó đă chết v́ cô độc hay đă về rừng. Chúng tôi nuôi sáo bằng chuối.
Dần dần sáo lớn, tôi ra đồng đập cào cào lấy mồi nuôi sáo. Tội nghiệp sáo con côi cút, đêm ngày âm thầm chui rúc trong cái giỏ cua. Em tôi đang phân vân không hiểu mai kia sáo lớn nhốt vào đâu. Ước ǵ có cái lồng tre, chúng tôi mơ ước song mẹ tôi không thừa tiền chiều chuộng con.
Giữa lúc đó th́ chú Nghị đến thăm mẹ tôi. Họ hàng bên nội nhà tôi chỉ chú Nghị là kẻ có ḷng. Bao nhiêu năm tháng qua rồi, từ ngày tôi sinh ra đời tới bây giờ, chú luôn luôn an ủi, giúp đỡ mẹ tôi. Tuy chú nghèo, tôi thường nghĩ giang hồ phiêu bạt như chú, giầu sao được.
Chú Nghị tốt lắm, chú bên vực mẹ tôi thuở mẹ tôi bị cả gia đ́nh chồng xúm vào cấu xé, đay nghiến chỉ v́ mẹ tôi thương yêu cha tôi quá đến nỗi mẹ bằng ḷng lấy cha tôi không cần giá thú.
Hôm đưa xác cha tôi tới nghĩa địa, tôi thấy chú khóc nức nở khi những tảng đất phủ kín dần chiếc quan tài bằng gỗ mộc. Tôi c̣n đủ trí nhớ để h́nh dung ra bộ mặt khắc khổ phong sương của chú Nghị. Và h́nh dung ra th́ tôi lại ghét cay đắng ông bà nội, các cô các chú tôi, nhất là người vợ cả ích kỷ của cha tôi.
Dạo cha tôi ở Hà – nội, ban tuồng chú Nghị sau nhiều chuyến lang thang dọc. đường gió bụi, trở về tŕnh diễn tại thành phố này. Chú dành ghế cho cha mẹ tôi xem tuồng liên miên. Mỗi buổi tan hát, chú dẫn đi ăn ḿ.
Khi rảnh rang, chú dắt tôi tới vườn Bách – thú xem xiếc hoặc dạo mát loanh quanh trong công viên rồi ra ngồi ăn bánh tôm trên đường Cổ – ngư bên hồn Trúc – bạch.
Mỗi phố tôi qua, chú dạy tôi cách trông chừng hai đường xe cộ lưu thông. V́ chú cháu tôi hay thơ thẩn buổi sáng, chú bảo tôi thở hít mạnh, chú giữ lưng tôi ngay thẳng tựa người lính tập đứng nghiêm.
Tôi yếu đuối, chắn chắn sự yếu đuối ảnh hưởng phần nào những ngày mẹ tôi mang thai tôi, tâm hồn mẹ bị dằn vặt, thôi thúc thời gian đó. Huệ, Lê – Lợi, Lư – Thường – Kiệt, câu kết luận của chú bao giờ cũng hàm đầy ư khuyến khích :
– Cháu gắng lên, mai mốt cháu sẽ giỏi, cháu sẽ hănh diện làm con của cha mẹ cháu.
Tôi không nghe chú nói tới quăng đời luân lạc chim nổi của một kép hát. Sau này vợ chú bỏ chú lấy người khác, chú nghiện rượu và thù hằn tất cả.
Tôi không biết tại sao chú hay giấu điếm sự uẩn ức mà đáng lẽ nói được th́ chú bớt giận dữ kẻ khác trên đời. Nhưng, ngay trong những cơn điên tàn bạo, chú tôi rất hiền ḥa với mẹ tôi.
Tôi nhớ dạo gia đ́nh tôi sống ở ngoại ô Khâm – thiên, nhà tôi phải đi qua cái ngơ hẹp bẩn thỉu. Một buổi tối, tôi đang cắm cổ bước, v́ tôi sợ ma, th́nh ĺnh chú Nghị nấp sau đám giậuu kêu
“ú a ú ớ” cơ hồ tiếng ma quỷ giận hờn rồi xô ra chắn lối.
Chú muốn dọa tôi nên chú chơi thế. Song lúc ấy tôi không thèm hiểu. Trong khoảnh khắc, đầu óc tôi tràn ngập sợ hăi, khích động. Tôi cáu tiết đá chú nột cái thật mạnh. Tôi mới lên mười nhưng tôi mang giầy, trong cơn tức giận tôi đá mạnh kinh khủng và cái đá làm sước ống chân chú Nghị. Máu chảy ṛng ṛng, chú đau đớn, rên nhè nhẹ rồi ngẩng lên mỉm cười. Chú ôm tôi xin lỗi. Tôi khóc thương chú khiến chú rớt nước mắt.
Chú Nghị mang vết sẹo trên da tháng năm nối tiếp. Thỉnh thoảng vui vẻ, chú kéo ống quần khoe vết sẹo. Anh em tôi lại sà vào ḷng chú nũng nịu.
Ngày mẹ tôi d́u anh em tôi về quê ngoại, chú phiêu bạt măi tận Sài – g̣n. Thành thử chúng tôi trống rỗng buồn tẻ. Không ai bênh vực an ủi anh em tôi. Nay tự nhiên chú Nghị đến, hỏi chi anh em tôi không vui mừng sung sướng.
Bên ngoại vẫn thù bên nội v́ ngày mẹ tôi trốn nhà theo cha, ông nội cứ gọi tên ông ngoại chửi bới, trách móc. Lúc này chú Nghị có mặt ở đây, tôi thấy chú nhét bông đầy tai và đeo kính râm suốt ngày.
Chú mua cho tôi vô số sách đẹp. Chú dạy anh em tôi học. Tôi thích chú Nghị nói chuyện lịch sử. Em tôi th́ bận tâm về con sáo nhỏ. Em khóc khi chú dạy tôi toán pháp. Chú hỏi em tại sao, em bảo ước’ ǵ có cái lồng như bọn anh chị em con cậu con bác tôi.
Chú Nghị vuốt tóc em, chú tháo cặp kính, mắt chú đỏ ngầu, chú thẫn thờ giây lát rồi ghé tai em tôi thầm th́. Em tôi nhảy lên reo múa. Mấy hôm sau, chú bỏ việc dạy học, ngồi cặm cụi vót tre đan lồng.
Ba bốn ngày liền chú mới đang xong. Cái lồng sáo của em tôi đẹp chả thua ǵ lồng bán ngoài bến đ̣. Chú làm chiếc thang ngang lấy chỗ cho sáo đậu, chú buộc cóng đựng nước và cóng chưa có gạo, nước. Con sáo được nuôi trong lồng , chú bỏ đi. Mẹ tôi giữ thế nào cũng chẳng nổi. Tôi hết hy vọng học chú.
Hôm chú mới đến, chú hứa chú ở lâu, chú nói dối anh em tôi. Chú Nghị ra đi, ít tháng sau được tin chú chết, mẹ con tôi buồn năo nuột. Từ đó, sớm chiều anh em tôi đành tâm sự với con sáo.
Tôi ra đồng đập cào cào, châu chấu làm mồi cho sáo ăn. Em tôi thích đút chuối cho sáo. Em cắn miếng chuối nhỏ, xâu vào đầu cây tăm. Em thổi sao miệng, chú sáo đói kêu
“ khách khách ” trả lời rồi há mỏ ra đợi em tôi mớm ăn. Em c̣n cho sáo ăn thịt nữa.
Những buổi trời ấm áp, em tôi tắm sáo, rửa lồng. Nh́n sáo phơi ḿnh dưới ánh nắng, mắt em tôi bừng lên những tia sung sướng, hy vọng. Em hay thả sáo tự do nhởn nhơ khỏi lồng. Em đi trước, sáo theo sau tựa hồ đôi bạn côi cút thương yêu nhau.
Con sáo của em khôn lắm, nó thường
“ làm nũng ” em lúc em cho nó ăn. Nó nhảy lên cánh tay em rồi bậy trắng ḷe áo. Em thích ôm sáo trong ḷng đôi bàn tay hoặc để nó đậu trên vai rất âu yếm. Bữa nào sáo ăn ít, em sợ sáo ốm, sáo chết, em buồn có khi em khóc. Nhiều đêm trời mưa băo, em ngủ không yên, thức giấc là hỏi chuyện sáo.
Ngày tháng trôi qua, con sáo của em tôi thay h́nh đổi dạng. Bộ lông đen mượt, nó nhẩy nhót luôn chân. Nó đă biết mổ gạo. Như thế anh em tôi khỏ cần lo cào cào, châu chấu, chuối, thịt nữa. Mẹ tôi bảo bóc lưỡi sáo vài lần th́ nó mới nói được.
Em tôi sợ sáo đau nên ngần ngừ. Nghe ai mách rằng cho sáo uống nước cua kẻo nó
“sốt rét”, em tôi định làm, song mẹ tôi mắng :
– Sáo đẻ ở đồng bằng th́ ngă nước cái ǵ, chỉ vẽ chuyện.
Thế rồi anh em tôi cũng phải nhờ mẹ tôi bóc lưỡi sáo. Con sáo xấu xí út ít không ngờ đẹp quá. Bọn trẻ gạ gẫm mua, anh em tôi từ chối. Chúng nó tức giận bèn mang con mèo già hung ác tới dọa nạt. Anh em tôi thay phiên gác sáo.
Bây giờ con sáo tập hót. Mắt nó c̣n viền vàng xinh đáo để. Thỉnh thoảng vắng người nó líu lo đôi tiếng. Hễ có người th́ nó câm tiếng. Em tôi cho rằng nó xấu hổ.
Một buổi trưa anh em tôi đang thiu thiu ngủ bỗng nghe con sáo kêu hoảng hốt. Em tôi vùng dậy, thấy ở thềm nhà gă mèo hung ác đứng gầm gừ nh́n lên. Em vác guốc ném trúng mèo, nó co đuôi chạy mất. Chúng tôi lo sợ. Mẹ tôi bắt mang lồng sáo ra ngoài hàng, tối mang về.
Khách hàng ghé quán mẹ tôi, họ dạy anh em tôi cách tập sáo nói. Họ bóc hộ lưỡi rồi họ che kín mít lồng. Quả nhiên sáo không nh́n rơ ai, hót líu lo. Giọng nó trong vắt mà buồn làm sao.
Trưa hè ở bến đ̣ vắng vẻ, tiếng nó gợi cho anh em tôi bao nỗi nhớ nhung thương tiếc. Tôi lại nhớ chú Nghị, nhớ cha tôi. Dần dần em tôi dạy nó nói. Bài học vỡ ḷng để sáo nói tiếng người là :
– “ Sáo dạ, sáo dạ, nhà có khách ” .
Em tôi kiên nhẫn dạy sáo, măi rồi con sáo côi cút của em tôi nói được. Em ngây thơ lắm, em dạy cả sáo hát, dạy nói những lời hết sức tha thiết :
- “ Sáo nhớ mẹ, sáo khóc “.
Con sáo dường như hiểu nỗi ḷng của em tôi nên cố gắng. Khi em hát, sáo hót và nói “Sáo nhớ mẹ…” Càng ngày sáo hót càng hay. Thấy là lạ, ông ngoại tôi xuống chơi nhà tôi nghe sáo nói.
Việc này quá sự tưởng tượng của mẹ tôi. Từ ngày gia đ́nh tôi về nương náu ở đây có khi nào ông ngoại tôi thèm thăm hỏi. Ông thích con sáo, ông đ̣i mượn. Em tôi lăn ra khóc’ từ chối. Sau hôm ấy, ông ngoại ghét anh em tôi hơn.
Ở bến đồ, vô khối người muốn mua, họ trả một trăm đồng nhưng em không bán. Mẹ tôi khuyên em nên bán v́ trăm bạc sẽ may được cho hai anh em tôi mỗi đứa hai bộ quần áo diện tết. Em tôi không cần quần áo, nếu mẹ bán sáo th́ em tôi sẽ nhịn đói đến chết. Cuối cùng mẹ chiều em.
Anh em tôi có con sáo nên bớt cô độc. Trẻ con hàng xóm năng lui tới nhà tôi trừ bọn anh em họ độc ác của tôi. Trong quăng đời thơ ấu buồi tủi, anh em tôi thèm thuồng đủ thứ. May mắn mẹ đưa anh em tôi về quê chứ ở lại Hà – nội th́ anh em tôi c̣n khổ sở dường nào. Điều chắc chắn là em tôi không có con sáo để trút nỗi niềm.
Em tôi ưa ngồi một ḿnh nói chuyện với sáo. Em tôi kể nỗi hiu quạnh của em làm như sáo hiểu nổi. Em hỏi sáo :
– Mất bố mẹ sáo có khổ không ?
Rồi em nói tiếp :
– Khổ ư ? tội nghiệp nhỉ , bé bỏng th́ chỉ bị bắt nạt thôi sáo ạ ! Sáo đừng khóc nhé ! À sáo ăn no chóng lớn, chớ bỏ bữa, gầy c̣m rồi chết th́ tôi buồn đấy sáo ạ ! Chả ai chơi thân với người nghèo như ḿnh đâu.
Con sáo đôi khi vô t́nh buột miệng :
– “ Sáo nhớ mẹ sáo khóc ”
Em tôi dỗ dành :
– Ừ, sáo nhớ mẹ, tôi cũng nhớ cha. Sáo khóc à, th́ khóc đi…
Tôi nằm nghe, nước mắt trào ra cay đắng. Dạo ấy tôi mới chỉ mười ba tuổi, em tôi tám tuổi. Nhưng tôi sớm tiếp nhận nỗi u sầu vào tâm hồn. Và bao nỗi niềm tủi nhục thay phiên hất hủi mẹ con tôi nên tôi đă khôn ngoan, đă biết khinh bỉ họ hàng bên nội bên ngoại trừ chú Nghị.
Cuộc đời đọa đầy tôi ngay ở cái tuổi đáng được hưởng hạnh phúc, sung sướng. Thành ra nếu có ai nghi ngờ, tôi vẫn nói rằng suốt thời thơ ấu của tôi, tôi không biết trông trăng trông sao, không biết bẻ hoa bắt bướm mà chỉ biết be bờ ruộng đơm đó kiếm tép để ăn, ăn thừa th́ mẹ tôi đem ra bến đ̣ bán.
Cùng tuổi tôi, đám con cái của cậu mợ tôi c̣n ṿi vĩnh cha mẹ, ngu ngơ chả hiểu ǵ. Thế mà tôi hiểu cách rang cám cho thơm, cắt màn cũ khâu thành vó, vót tre thành giọng, cất vó tôm. Tôi hiểu cách cưa ống nứa, đan hom đào giun xào với lá ḅng thả ống lươn. Tôi hiểu cách đan rọ cá rô, ngâm thóc vào nước gạo cho thối nhử đàn cá.
Tôi hiểu nhiều lắm, hiểu cả những lời bóng gió, mỉa mai của thiên hạ để sau này bước xuống cuộc đời đem tâm sự của một con chim hụt mũi tên.
Mẹ tôi ví tôi như trái chín rấm. Tôi tưởng tôi là trái chín hoang.
V́ trừ trái chín cây không thèm kể đến, trái chín rấm c̣n được người ta xếp vào ḷ hay bỏ vào vựa, vào chum, người ta nhét vào đầy lá soan cho mau chín chứ đời tôi, đời anh em tôi nhất định là hai trái chín hoang.
Ngày nào đó, người ta thấy hai trái xanh quá, xấu xí quá, người ta ném vô bụi giậu. Mưa, nắng, gió băo tới tấp, chịu đựng nổi th́ trái chín. Tôi biết tôi chịu đựng nổi bởi v́ ngoài họ hàng bên nội bên ngoại c̣n mẹ tôi, c̣n chú Nghị.
Ngoài đám con cái cậu mợ tôi hay bắt nạt, hếp đáp anh em tôi c̣n bọn trẻ con ở bến đ̣ Đồng – đức dạy tôi buộc tổ sáo…
Và mai mốt tôi sẽ chín, chín chẳng để trả thù ai đâu, nhưng chín để kể lại chuỗi ngày tháng anh em tôi nuôi con sáo.
C̣n tiếp ,