Trường hợp hồi hương sinh sống lúc cuối đời
của ông Nguyễn Hùng Trương
Nhật Tiến
Trên nhật báo Người Việt, xuất bản ở Quận Cam, California, số ra ngày 13-3-2005, kư giả Lê Thụy có viết một bài báo sau khi có tin ông Nguyễn Hùng Trương, Giám đốc nhà sách Khai Trí đă từ trần ở Sài G̣n, trong có đoạn như sau :
“Năm 1991, ông Khai Trí sang đoàn tụ với vợ con ở Hoa Kỳ, nhưng lúc đó có nhiều tin đồn là nhà nước Cộng Sản VN đă có chủ trương mới, với chính sách cởi mở, sẵn sàng trả lại nhà, cơ sở kinh doanh cho các chủ cũ trước năm 1975 nên ông Khai Trí hy vọng nhiều là khi trở về có thể lấy lại được nhà sách, tiếp tục nghiệp buôn bán sách trước đây. Năm 1996, ông xin trở về với hy vọng to lớn trên nhưng đi đến đâu cũng bị đáp lại bằng một cái lắc đầu.. . . . . .”.
Nhân danh một người được ông Khai Trí coi là thân thiết, đă từng nhiều lần được nghe chính ông thổ lộ nhiều tâm tư, cảm nghĩ của ông sau khi đă trải qua nhiều biến cố trên quê hương, đất nước, tôi nhận thấy có bổn phận phải làm sáng tỏ một đôi điều trong đọan viết của kư giả Lê Thụy kể trên, để một mặt soi sáng lại một sự thật như chính nó, ngơ hầu trả lại sự công bằng cho người đă khuất và mặt khác, để an ủi phần nào vong linh người vừa nằm xuống, thân xác chưa kịp ấm đất đă có thể bị dư luận choàng thêm nhiều điều mai mỉa khi cho rằng : ông Khai Trí hy vọng nhiều là khi trở về có thể lấy lại được nhà sách, tiếp tục nghiệp buôn bán sách trước đây. Năm 1996, ông xin trở về với hy vọng to lớn trên nhưng đi đến đâu cũng bị đáp lại bằng một cái lắc đầu..
Có thực là ông Khai Trí đă xin trở về VN sinh sống chỉ v́ ông hy vọng nhà nước có chủ trương cởi mở , sẽ trả lại nhà sách cho ông để ông tiếp tục hành nghề như trước đây ?
Với ai th́ tôi không rơ, nhưng với ông Khai Trí, con người sau bao nhiêu năm bị vùi giập, vừa bị tước đoạt tài sản, vừa nằm ốm đau vật vă trong tù, tôi không nghĩ là ông lại mang nhiều ảo tưởng về sự cởi mở của nhà nước như thế .
Sau biến cố 30-4-1975, cùng với số phận của các nhà tư sản khác, ông Khai Trí đă bị chính quyền mới tịch thu toàn bộ tài sản bao gồm nhiều kho sách vừa do chính ông xuất bản, vừa do ông nhập cảng từ nước ngoài, cộng với rất nhiều tài sản, nhà cửa, đất đai, biệt thự ở Sài G̣n do chính ông gây dựng nên sau bao nhiêu năm cật lực làm ăn bằng chính tài năng, mồ hôi và sức lực lao động của ḿnh. Vào năm 1976, ông đă từng than thở với tôi sau khi nhà nước ra lệnh “Kiểm kê sách báo đồi trụy” như sau :
“ Chú nghĩ mà coi, họ chỉ cho tôi 2 ngày để kiểm kê bao nhiêu là kho sách chứa hàng triệu cuốn với trên 20 ngàn tựa sách, làm sao tôi làm nổi”.
Giọng nói của ông tuy cố làm ra vẻ thản nhiên nhưng nó đă bao hàm biết bao nỗi bùi ngùi và chứa chan ê chề, chịu đựng. Tuy không nói ra, nhưng chúng tôi cũng đă hiểu số phận mà chính quyền mới đă dành cho ông thế nào. Quả nhiên, để hợp thức hóa việc chiếm đoạt những tài sản kể trên, đặc biệt là căn nhà sách Khai Trí, nhiều tầng lầu nằm ngay trên đại lộ thênh thang Lê Lợi tại trung tâm Sài G̣n, nhà nước Cộng Sản đă quy chụp nhiều tội nặng cho ông như tư sản mại bản, ấn loát và phổ biến văn hóa đồi trụy đầu độc tinh thần dân chúng miền Nam, rồi bắt ông đi tù trong nhiều năm khiến cho một con người mạnh khỏe, năng động như ông đă trở nên suy sụp rất nhanh chóng, và thân xác của ông c̣n bị đầy đọa trong tù với nhiều bệnh tật.
Tuy nhiên, vốn là một con người trọn đời mê sách như nhiều người đă có cùng nhận xét, khi ra tù ông Khai Trí vẫn không từ bỏ ư định gây dựng lại sự nghiệp sách vở của ḿnh. Tuy nhiên, ông không hề có ảo tưởng là sẽ được nhà nước “ trả lại tiệm sách để tiếp tục kinh doanh nghề sách ở Sài G̣n” như kư giả Lê Thụy đă đưa ra một cách vơ đoán.
Làm sao ông có thể ảo tưởng như thế được, khi vào những ngày gần cuối đời, ông c̣n tâm sự với tôi về sự đấu tranh âm thầm nhưng không mệt mỏi của ông trước nhiều áp lực bắt ông kư giấy cho phép một vài tập đoàn tư bản đỏ kư hợp đồng với công ty nước ngoài (Thụy Sĩ) để xây cất building ngay trên phần đất đă tịch thu của ông. Dĩ nhiên là ông đă không kư. Nhưng bất chấp sự đồng ư hay không của chủ nhà, việc xây cất cứ được lẳng lặng tiến hành. Ông đă phản ứng lại bằng cách gửi toàn bộ bản sao chủ quyền của ḿnh cho giới lănh đạo công ty nước ngoài với lời tố cáo:
"Đất hợp đồng đang xây là đất chiếm đọat, là một công ty lớn của một nước văn minh, các ông không thể nhắm mắt tiến hành !”.
Thế là hợp đồng xây cất bị hủy bỏ. Ông Khai Trí đă thắng bạo quyền ít ra là trong giai đoạn đất nước đă đi vào thời kỳ kinh tế thị trường, mong muốn ḥa nhập cùng thế giới!
Sự thực là ông Khai Trí muốn gây dựng lại nhà sách Khai Trí, không phải ở Sài G̣n mà là ở hải ngoại sau khi ông được phép định cư ở Hoa Kỳ theo diện đoàn tụ gia đ́nh. Nhưng khi sang tới nơi, ông đă trực diện một sự thực năo nề :
– Độc giả ở hải ngoại đă không nhiều như ông nghĩ, mặt khác, sau bao nhiêu năm ổn định đời sống, riêng ở Hoa Kỳ đă h́nh thành nhiều cơ sở xuất bản hay nhà sách lớn lao, có danh tiếng. Là người tới sau, lại trắng tay không c̣n vốn liếng, hỏi làm sao ông có thể mở lại tiệm sách hay nhà xuất bản ở hải ngoại để có thể cạnh tranh và đứng vững ?
– Thêm nữa, rất nhiều loại sách giá trị trong tủ sách Khai Trí trước đây của ông, đặc biệt là nhiều loại tự điển thông dụng mà ông đă mua trọn bản quyền, không hiểu do những bàn tay gian thương nhớp nhúa nào đă cho in lại hầu hết ( sách bán rất chạy trong những thập niên 80, 90 là những năm người tỵ nạn ồ ạt tới Hoa Kỳ, ai ai cũng có nhu cầu học hỏi, nhất là Anh ngữ). Mỉa mai thay, người đă từng đầu tư vào những cuốn sách đó là ông Khai Trí, th́ hầu như ông đă không được mấy ai đền bù cho công lao của ḿnh dù chỉ một đồng xu ! Cái Thông Báo sau đây là một bằng chứng :
“ Tôi là NGUYỄN HÙNG TRƯƠNG, nguyên là chủ Nhà sách và Nhà xuất bản Khai Trí 60-62 Lê Lợi- Sài G̣n cũ, có soạn và in một bộ TỪ ĐIỀN LỜI HAY Ư ĐẸP, dầy 1898 trang, các trang trong in 2 mầu, có nhiều phụ bản đẹp, đóng làm 2 quyển, chưa gửi bán ở nước ng̣ai. Nay được biết có người in lại bộ sách trên tại Mỹ, ruột một mầu và không phụ bản bày bán ở Mỹ và nhiều nhà sách ở hải ngoại. Tôi thông báo để quư vị độc giả khỏi mua lầm bộ sách in lậu.”
Thất vọng trước sự thực mỉa mai và phũ phàng ngay trên phần đất mà ông cho rằng ắt phải văn minh và công bằng nhất thế giới, có thể v́ vậy mà ông đă âm thầm quyết định trở về nước sinh sống. Tuy vậy, vốn là một người tích cực, yêu đời, yêu sách báo, nên khi trở về quê nhà, ông vẫn c̣n có niềm vui trong sự cho in một số sách sưu tầm, tuyển chọn danh ngôn hay thi ca t́nh yêu. Và cũng chỉ có thế mà thôi , chứ chẳng bao giờ ông có ảo tưởng sẽ được nhà nước Cộng sản cho phép hoạt động xuất bản sách trở lại và được trả lại tiêm sách đồ sộ tọa lạc ngay trên đường Lê Lợi mà hiện nay nó vẫn c̣n nằm trong tay nhà nước vốn đă bị đổi tên từ năm 1976 thành nhà sách Sài G̣n.
Ước mong những ḍng chữ sơ lược này sẽ giải tỏa được phần nào những ngộ nhận (nếu có) sau khi bài viết của kư giả Lê Thụy đă được cho in trên báo Người Việt.
Nhật Tiến
Garden Grove 14 tháng 3-2005