florida80

Mối liên hệ giữa cá thể và tập thể vốn là một chủ đề triết học quan trọng bậc nhất của xã hội loài người. Bài học trên đã được đại dịch chỉ rõ. Một mối liên hệ khác, giữa con người và thiên nhiên, cũng được phát hiện một cách hào hứng. Người ta chuyền cho nhau xem những bức không ảnh của Hy Mã Lạp Sơn, của Vũ Hán, của Venice... để thấy thiên nhiên hồi phục thế nào chỉ sau vài tuần không bị ô nhiễm do con người gây ra. Dù nan đề này đã được báo động từ chục năm nay, nhưng đại dịch Corona đã lay động ta phải tới với một nhận thức dứt khoát về sinh thái, chúng ta đang ngồi chung trên một chiếc thuyền và mọi người đang phá hủy chiếc thuyền đó vì những chỉ số kinh tế, vì phát triển vật chất, vì quyền lợi riêng tư.




Trong những ngày cách ly lặng lẽ, người ta có cơ hội chiêm nghiệm về những điều sâu kín thường bị sinh hoạt hàng ngày che lấp. Bên cạnh thảm họa mà con người phải chịu đựng, đại dịch dường như là tiếng sét vang rền đánh thức con người ra khỏi cơn mê ngủ, nhận thức nhiều điều cao quý đã quên trong tâm khảm. Nhưng hơn thế nữa, đại dịch Corona còn mang một thông điệp sâu xa hơn.




... ĐẾN NHẬN THỨC PHẬT GIÁO




Sự vật luôn luôn biến dịch, điều đó là nguyên lý cơ bản nhất trong vũ trụ. Từ Đông sang Tây, vĩ nhân mọi thời đại đã ghi nhận điều đó, đặt nó thành tiền đề cho nhận thức luận của mọi nền triết học. Tính chất biến dịch của sự vật được Phật giáo gọi là "Vô thường” và đó là một trong ba nền tảng của giáo lý mà ta gọi là 'Tam Pháp ấn” (Vô thường, Vô ngã, Khổ).




Nguyên lý Vô thường là cơ bản vì mọi sự vật trên thế gian, từ nhỏ đến lớn, đều tuân thủ quy luật này. Nhỏ như đóa hoa tàn sau vài ba ngày, lớn như một triều đại sụp đổ sau trăm ngàn năm, tất cả chỉ nói lên một điều: Đó là tình trạng ổn định mà ta đang thấy trong mọi sự chẳng qua là một sự thăng bằng tạm thời, nó sẽ biến đổi và hủy diệt sau một thời gian.




Nạn dịch và cảnh tang tóc hiện nay trên thế giới lay động chúng ta mãnh liệt. Chưa bao giờ có một biến cố làm con người chứng kiến luật Vô thường tác động sâu rộng và toàn thể như lần này. Trong vòng vài tuần, sức khỏe hàng triệu người bị đe dọa, mạng sống hàng trăm ngàn người bị tước bỏ. Hàng chục, hàng trăm triệu người mất công ăn việc làm. Cơ sở kinh doanh, hàng triệu công ty phá sản chỉ sau một đêm. Gia đình, học đường và tương quan xã hội tưởng như thành tố bền vững của xã hội, chỉ cần một sắc lệnh của Nhà nước là bị xáo trộn và gián đoạn. Trật tự kinh tế mà chúng ta gọi là toàn cầu hóa, tưởng như là công thức bất di bất dịch, bị đặt lại vấn đề như trở bàn tay. Và cuối cùng, nhưng là quan trọng nhất, trật tự chính trị thế giới đang đi vào một giai đoạn bất định nguy hiểm, các siêu cường lên án lẫn nhau, chỉ cần một ngòi nổ là xảy ra chiến tranh.




Không nhiều thì ít, mỗi người đều được đánh thức, đều cảm nhận một điều gì đó, theo cách của mình. Moustapha Dahleb nói, chúng ta chỉ là "làn hơi và hạt bụi”, người theo đạo Phật thì nói: "bệnh là khổ, già chết là khổ”.




Hiểu thấu luật Vô thường mà dạng cụ thể nhất của nó là bệnh tật và chết chóc, thực ra là sự chấn động lớn nhất trong đời. Tất cả chúng ta đều biết, Thái tử Tất-đạt-đa đã từng ra bốn cửa thành và ba lần trong đó Ngài đã chứng kiến cảnh già, cảnh bệnh, cảnh chết. Những cảnh khổ đó làm Ngài động tâm và quyết chí xuất gia. Ngài đi tìm phương cách giải thoát khỏi cái khổ do Vô thường gây ra. Cuối đời, lời dạy tối hậu của Ngài trước khi nhập Niết-bàn là: "Các hành là vô thường, các vị hãy tinh tấn” - theo kinh Đại bát Niết-bàn.









Trong vô số cảnh khổ do dịch Corona gây nên, ta chú ý một điều đáng xúc động: Đa số ca tử vong nằm ở người già. Họ nhiễm một thứ bệnh lây truyền khủng khiếp và do đó, khi ra đi người thân không thể tiễn đưa - trên giường bệnh, nơi thiêu xác hay ngoài nghĩa trang. Thậm chí thi hài của họ không ai dám thu dọn nếu không có áo quần bảo hộ. Sự tụ hội bi thảm của cái già, cái bệnh và cái chết này làm ta chấn động.




Ngày xưa Phật cần ba lần ra khỏi cửa thành để chứng kiến ba cảnh già, bệnh và chết. Ngày nay, đệ tử của Phật, nếu biết nhìn, sẽ chứng kiến ba cảnh khổ đó chỉ trong một ca tử vong.




"Các hành là vô thường” - được ghi lại trong một bài kinh bằng ngôn ngữ. Cho những ai biết quan sát thì một cánh hoa héo tàn cũng nói lên tính vô thường của vạn sự, cánh hoa cũng là một bài kinh, bài kinh không chữ, bài kinh vô tự. Bài kinh vô tự trực tiếp hơn, nó không cần ngôn ngữ, không cần suy luận.




Một bài kinh có thể không có ảnh hưởng gì cả cho người đọc, nhưng cũng có thể mang lại một chứng nghiệm tích cực, dẫn đến những hành động đúng đắn. Trong cơn khủng hoảng cao độ, lác đác đã có những quan sát và nhận thức, cho rằng có thể sau cơn đạì dịch này, thế giới sẽ tốt đẹp hơn.




Rõ ràng là bên cạnh những đau thương mất mát, đại dịch Corona mang lại cho ta một thông điệp lớn, một thông điệp không lời về tính chất Vô thường của vạn sự. Phải chăng Corona là một bài kinh vô tự vĩ đại?




CHLB Đức, 29-4-2020

Nguyễn Tường Bách