Đại dịch siêu vi coronavirus là một cuộc khủng hoảng y tế công cộng toàn cầu. Thế nhưng tại Mỹ - và có thể cả tại nhiều quốc gia khác – phản ứng với nó th́ bị bao trùm bởi những tính toán chính trị. Có lẽ điều này th́ không thể tránh được. Cuộc khủng hỏang nổ ra đúng vào lúc nước Mỹ chuẩn bị cho một cuộc bầu cử quan trọng.
Trên quan điểm thuần túy chính trị, hậu quả xấu hay tốt mà những phản ứng chống lại siêu vi này tạo ra cho thấy đây là một động thái chính trị mới mà trước đó không có bao nhiêu tiền lệ. Gần nó nhất là vào năm 1918 trong đại dịch cúm Tây Ban Nha, lúc đó nước Mỹ cũng có một cuộc bầu cử. Nhưng đây chỉ là một cuộc bầu cử giữa kỳ chứ không phải bầu cử tổng thống.
Nói chung, lư thuyết chính trị khuyên dụ rằng, một cuộc khủng hoảng mà người ta cảm thấy đất nước bị đe dọa bởi một tác nhân từ ngoài vào th́ thường có lợi cho người nào đang nắm quyền. Người ta siết lại gần vị nguyên thủ trong một tiến tŕnh có thể nói là ái quốc. E sợ trở thành một môt loại keo nối kết người ta lại với nhau, hành động anh hùng trở thành một thứ thuốc chống lại nỗi sợ. Và người ta trông cậy vào ông tổng thống để đưa ra những biện pháp cứu rỗi, nhất là khi mọi lời nói và hành động của tổng thống đều được khuếch đại lên bởi các môi trường truyền thông. Người ta cần được trấn an, ổn định và có người lănh đạo thành ra thay đổi người đang cầm quyền trong lúc một cuộc khủng hoảng đang diễn ra là một điều ít người muốn làm.
Có lẽ v́ vậy mà ông Donald Trump đă t́m hết cách để làm cho việc chống lại đại dịch này như là một cuộc chiến. Như ông Trump vẫn nói: “Chúng ta đang ở trong một cuôc chiến, thật đó, chúng ta đang chiến đấu, chiến đấu chống lại một kẻ thù vô h́nh.”
Nhưng kẻ thù vô h́nh khó làm cho người ta kích động bằng một kẻ thù cụ thể, thành ra ông Trump phải nói lái sang rằng con siêu vi này là “siêu vi Trung Quốc.”
Vấn đề đối với ông Trump là đại dịch này không phải là một cuộc chiến. Nó là một thiên tai về y tế. Chính quyền có thể t́m cách động viên và thực hiện một số hành động giống như là trong một cuộc chiến. Nhưng một thiên tai, một cuộc khủng hoảng y tế công cộng tạo cho tâm lư người ta những hiệu ứng khác hơn là một cuộc chiến.
Một con siêu vi th́ không ai nh́n thấy được thành ra nó không phải là một cá nhân hay là một dân tộc để ta có thể quy tội và mạt sát. Một đạo quân vô h́nh không có đầu óc lây lan từ người này sang người khác không phải là một kẻ thù mà ta có thể kêu gọi đến tinh thần ái quốc để chống lại.
Gọi con siêu vi là “siêu vi Trung Quốc” là điều gần nhất mà ông Trump có thể làm được để đến gần mục tiêu. Nhưng dù con siêu vi đó xuất phát từ đâu chăng nữa, Hoa Kỳ nay có nhiều trường hợp được xác nhận là mắc bệnh hơn bất cứ môt quốc gia nào trên thế giới.
Quan trọng hơn nữa, đây là một cuộc chiến mà chiến trường vừa tại khắp nơi, vừa không ở một nơi nào xác định. Nó diễn ra tại các bệnh viện, nhà tư. Nó khác với một cuộc chiến điển h́nh là trong một cuộc chiến thường, ngay cả một cuộc chiến chống lại khủng bố, những người ở trên tuyến đầu là quân đội, cảnh sát, cứu hỏa, những cơ quan của nhà nuớc. Trong khi đó lần này tuyến đầu là những người b́nh thường và những nhân viên y tế. Họ có thể có những hành động anh hùng, như nhiều người đă làm trong dịp này, thế nhưng những hành động và hy sinh của họ khó mà một chính trị gia nào có thể nhận vơ là công của ḿnh.
Nhận công là một điều mà các lănh tụ nào cũng thích nhận. T́m một lúc mà họ có thể tuyên bố chiến thắng, ngay cả khi cuộc chiến c̣n chưa chấm dứt, tỷ như ông George W. Bush đứng trên một hàng không mẩu hạm trước tấm bảng “Mission Accomplished” hay ông Barack Obama công bố cái chết của Osama Bin Laden. Khó có thể có được một lúc nào như vậy. Và nếu có th́ nó cũng chỉ tạo ra những chế giễu hoặc bất măn. Ngay cả một nuớc độc tài như Trung Quốc mà khi ông Tập Cận B́nh muốn làm như vậy tại Vũ Hán cũng gặp chống đối mạnh đủ để phải rút lại.
Không có một băi chiến trường để tụ tập viếng thăm, không có một quảng trường nào để tụ tập, và ngay nếu có một chỗ tụ tập th́ việc tụ tập cũng đă bị cấm v́ sợ lây lan. Chúng ta đều cách ly lẫn nhau. Gần nhất mà người ta có thể tụ họp với nhau là qua mạng internet hoặc là hợp ca từ trên lan can mỗi nhà như tại Ư.
Ông Trump muốn nước Mỹ coi cuộc chiến chống lại Covid-19 này như là một cuộc chiến chống lại một đội quân nước ng̣ai. Nhưng thực tế nó là một thiên tai xảy ra cho toàn quốc mà ông ta đă không chuẩn bị ǵ để đối phó và hiện vẫn c̣n chưa làm ǵ xứng đáng với tư cách một lănh tụ.
Lê Mạnh Hùng
Mar 2020