Thuyết phục con trai lấy vợ măi không được, cùng lúc phát hiện bản thân mắc ung thư, ông Nguyễn Văn Nhân, 58 tuổi, quyết định t́m luật sư.
Tháng 6/2020, ông Nhân cùng vợ vượt hơn 100 km từ Thái B́nh đến một văn pḥng luật ở quận Hà Đông, Hà Nội. Chia sẻ với luật sư, ông cho biết có một con trai 35 tuổi, đang là kỹ sư xây dựng tại Hà Nội nhưng đến nay vẫn chưa lập gia đ́nh. Những năm qua, ông bà liên tục thuyết phục con lấy vợ, nhưng chờ măi "chưa thấy động tĩnh ǵ". Đầu năm ngoái, ông phát hiện ḿnh bị ung thư nên càng nóng ḷng muốn con yên bề gia thất.
"Trăn trở lớn nhất của tôi là nó lấy vợ sinh con", ông Nhân nói và quyết định dùng biện pháp mạnh là lập di chúc. "Tôi muốn để lại cho con tài sản gồm có 1/2 quyền sở hữu nhà, quyền sử dụng đất có diện tích 200 m2, nhưng với điều kiện con tôi phải lập gia đ́nh và sinh cho tôi một đứa cháu trai", ông nói.
Luật sư Đinh Thị Nguyên (Đoàn luật sư thành phố Hà Nội) giải thích, di chúc có điều kiện "con trai phải lập gia đ́nh" là trái với nguyên tắc của Luật Hôn nhân và gia đ́nh. "Nếu thêm điều kiện này, di chúc sẽ vô hiệu và gây tranh chấp giữa các bên", nữ luật sư nói.
Với điều kiện "sinh cháu trai nối dơi tông đường" không bị pháp luật cấm nhưng cũng không được quy định rơ ràng. Do vậy, khi xảy ra tranh chấp th́ sẽ khó có căn cứ để giải quyết, nhất là các yêu cầu liên quan đến hạn chế quyền con người, quyền công dân th́ sẽ dễ bị tuyên vô hiệu.
Sau khi được giải thích, ông Nhân đă thay đổi nội dung di chúc.
Luật sư Đinh Thị Nguyên tư vấn cho một khách hàng đầu năm 2021. Ảnh: Nguyễn Hồng Thái.
Trường hợp lập di chúc với điều kiện như ông Nhân không hiếm. Công ty luật Nguyễn Hồng Thái và cộng sự từng tiếp nhận trường hợp một người cha 68 tuổi ở Thanh Tŕ (Hà Nội) muốn để lại tài sản cho con, kèm điều kiện "khi nào sinh được cháu trai đích tôn để nối dơi tông đường th́ mới được nhận thừa kế".
Một cặp vợ chồng khác ở quận Hà Đông cũng v́ con gái 34 tuổi chưa lập gia đ́nh mà đến văn pḥng luật lập di chúc với điều kiện là con lấy chồng th́ mới được nhận thừa kế.
Không bắt con phải yên bề gia thất, nhưng năm 2019, một người đàn ông ở Hoài Đức (Hà Nội) gọi điện cho luật sư Đinh Nguyên nhờ tư vấn lập di chúc với điều kiện người con trai 28 tuổi phải "trở thành doanh nhân".
Người đàn ông có tài sản gồm ba căn nhà cùng một công ty gia đ́nh chuyên phân phối thức ăn chăn nuôi. Ông kỳ vọng con trai sẽ nối nghiệp gia đ́nh và tu chí làm ăn. Luật sư đă giải thích điều kiện này của người cha không được pháp luật quy định rơ ràng th́ sẽ không được đảm bảo tính khả thi của di chúc.
Oái oăm hơn, có những người lập di chúc để chỉ định người trả nợ cho ḿnh. Cuối năm ngoái, Công ty Luật TNHH Luật sư riêng (TP HCM) từng tiếp nhận một trường hợp khách hàng tên Quân, 37 tuổi. Anh này có khá nhiều nợ và đă lập di chúc viết tay chỉ định người có nghĩa vụ trả nợ là anh trai trong khi người anh không hề hay biết.
"Anh Quân liệt kê 15 chủ nợ, kèm số điện thoại liên hệ của chủ nợ với tổng số tiền gần 2 tỷ đồng. Lúc anh này đề nghị lập di chúc cho anh trai trả nợ, chúng tôi thực sự sốc", luật sư Lê Thị Hiền chia sẻ.
Luật sư đă tư vấn không thể lập di chúc này. Thứ nhất di chúc không đảm bảo nội dung và h́nh thức phù hợp theo quy định pháp luật. Đồng thời việc chỉ định người trả nợ, khi họ không biết và không đồng ư cũng trái các quy định pháp luật.
Nhiều năm công tác, luật sư Đỗ Hải B́nh (Đoàn luật sư TP HCM) từng tư vấn cho khá nhiều trường hợp lập di chúc kèm điều kiện, phổ biến nhất là cha mẹ để lại nhà và đất cho con nhưng không được bán.
Một người cha 70 tuổi có ba người con, t́m đến luật sư B́nh cuối năm ngoái. Ông cho biết đă cho con gái thứ hai và con trai út tiền mua chung cư. C̣n ngôi nhà rộng 120 m2 do ba má ông để lại, ông muốn lập di chúc cho con trai cả. Tuy nhiên lo lắng các con không ḥa thuận với nhau, sẽ có thể nảy sinh tranh chấp, nên ông muốn ghi điều kiện con trai cả chỉ được ở và dùng vào mục đích kinh doanh, không được bán. "Tôi muốn ngôi nhà này là nơi để vợ chồng tôi dù có mất đi th́ c̣n chốn cho anh em chúng trở về, gặp gỡ, thắp hương cho ba má", ông bày tỏ.
Luật sư B́nh giải thích, "lập di chúc cho con nhà với điều kiện không được bán" là trái với quy định của pháp luật. Đă là tài sản thừa kế, người con hoàn toàn có quyền chuyển nhượng. Tuy nhiên, nếu không muốn con bán mảnh đất này, người cha có thể ghi vào di chúc với điều kiện đây là "di sản để thờ cúng". Pháp luật quy định đối với di sản được dùng vào việc thờ cúng th́ người thừa kế sẽ không thể thực hiện các hoạt động chuyển nhượng tặng cho. Sau khi được tư vấn, người cha đă chọn phương án này.
"Người dân ngày càng có nhận thức pháp luật cao hơn, đặc biệt trong lĩnh vực thừa kế. Mọi người cũng chủ động lập di chúc với sự tư vấn của luật sư. Nhưng hầu hết các bản di chúc đều được kèm theo các điều kiện. Việc lập di chúc có điều kiện hiện không được quy định cụ thể. Mọi người nên cân nhắc nội dung điều kiện để tránh trường hợp khi có tranh chấp, di chúc bị ṭa án tuyên vô hiệu, mất 'cả ch́ lẫn chài'", luật sư Nguyên khuyên.