08/20/20
LGT: Trước năm 1975, các h́nh b́a tờ nhạc được trang trí bằng các h́nh vẽ hoặc h́nh người mẫu, ca sĩ, diễn viên nổi tiếng. Đối với các b́a nhạc là h́nh vẽ th́ có hai người họa sĩ nổi tiếng nhất chuyên vẽ b́a nhạc là Kha Thùy Châu và Duy Liêm. Khán giả sẽ không bao giờ quên được những h́nh b́a ấn tượng của các bài hát Thương Về Miền Trung, Chuyến Đ̣ Không Em, Đêm Tâm Sự… qua nét vẽ của họa sĩ Duy Liêm.
Bài viết dưới đây của người con rễ của Duy Liêm, Ông Nhất Uyên viết về sự nghiệp của ông.
Duy Liêm và tranh sơn mài
Thời niên thiếu, thú tiêu khiển cùa tôi là vẽ lại những h́nh b́a các bàn nhạc. Tôi say sưa sưu tầm những bản nhạc, không v́ nhạc mà v́ những bức họa b́a nhạc của Họa sĩ Duy Liêm.
Rồi lên đường du học, duyên tiền định, người tôi yêu lại là trưởng nữ họa sĩ Duy Liêm, đó là Duy Nga, người đă cho tôi ba đứa con gái thông minh xinh đẹp. Nhờ Duy Nga, tôi có được một bộ sưu tập tranh lụa, tranh sơn mài, tranh sơn dầu, sơn khắc, kim nhũ, b́a nhạc, b́a sách khá phong phú cùa Họa sĩ Duy Liêm.
Họa sĩ Duy Liêm, sinh năm 1914 tại Phan Thiết. Vào những năm cuối đời, ông sống ở Việt Nam, hai mắt bị mù, bị suyển kinh niên. B́nh sinh ông ít thích ai viết về ông, mỗi lần có kư giả đến gặp là ông bỏ đi mất, ông vẫn đùa “hữu xạ tự nhiên hương, hà tất phải bôi bù xít”. Nhưng bây giờ th́ ông không “thoát” được v́ người viết là con rể trong nhà và có lẽ tôi là người có được nhiều nhất các tác phẩm của ông.
Tôi muốn so sánh ông với Katsushika Hokusai, một họa sĩ trứ danh Nhật Bản đă ảnh hường đến đời sống mỹ thuật cùa người Nhật từ thế kỷ 19 đến nay. Với sự nghiệp sáng tác đồ sộ, họa sĩ Duy Liêm xứng đáng với sự so sánh ấy.
Họa phẩm của ông đi vào đời sống người Việt hàng ngày. Ai cũng nhớ đến những màu sắc vui tươi, những đường cong, nét gẫy h́nh khối, từ tờ giấy bạc thời Việt Minh, đến áo dài bà Ngô Đ́nh Nhu, bức tranh Nhạc Sầu đoạt giải nhất Đông Nam Á hiện c̣n trang hoàng nơi pḥng khách vị Thủ tướng Mă Lai, đến b́a nhạc, b́a sách từ 1954 đến 1990, đến tranh sơn mài Thành Lễ, Lam Sơn, đồ gốm Biên Ḥa, tranh thêu Thu Hà, thảm, đồ thủ công, b́a sơn mài, hộp sơn mài… và hàng trăm tấm tranh lụa, sơn dầu đă được bán ra ngoại quốc.
Tranh Thành Lễ được sao đi sao lại hàng trăm, hàng ngh́n bản mỗi mẫu từ mấy chục năm nay, tranh sơn mài Thành Lễ hiện diện trong mỗi gia đ́nh Việt Nam từ trong nước ra đến hải ngoại nhưng ít ai biết đến tác giả các bức tranh ấy là Họa sĩ Duy Liêm
Thành Lễ và Duy Liêm cùng học trường Mỹ Thuật Trang Trí Gia Định. (Ecole d’Art decoratif de Gia Định). Thành Lễ ngừng học từ năm thứ hai, ra đời kinh doanh ngành sơn mài và Duy Liêm tốt nghiệp năm 1937 là họa sĩ chính của Thành Lễ từ đó. Tài kinh doanh của Thành Lễ và nghệ thuật của Duy Liêm đă đưa nghệ thuật sơn mài từ một tiểu công nghệ bản xứ qua những lần huy chương vàng Hội chợ Paris và các hội chợ Quốc Tế khác, thế giới đă biết dến sơn mài Việt Nam. Các tác phẩm của Duy Liêm đă tạo nên công ăn việc làm cho hàng ngàn người các ngành sơn mài, đồ gốm, thảm thêu và các nghệ nhân miền Nam vẫn kính trọng ông là bậc thầy của nền tiểu công nghệ Việt Nam.
Nhiều bức sơn mài đă trải qua “tam sao thất bản”, nhiều bức trải qua các tay thợ vụng về đă làm sai lạc rất nhiều so với bản chính. Các hăng sơn mài trong nước, cũng như các hăng Thành Lễ của Hoàng Đ́nh Tuyên (con rể Thành Lễ) của Nguyễn Thành Vinh (con ruột Thành Lễ) đă sửa đổi thêm thắt làm sai lạc và mất vẻ thẩm mỹ rất nhiều so với bản chính. Đó là lư do sự sa sút của ngành sơn mài những năm gần đây.
Những tác phẩm đắc ư nhất cùa ông là tranh lụa, tôi dược may mắn có những tác phẩm đắc ư của ông:
Giấc hè một thiếu phụ cho con bú ngủ quên trên vơng trưa, con ngù, mẹ c̣n lộ bộ ngực trần.
Du Xuân hai thiếu nữ đi giữa vườn hoa xuân.
Suối tóc bộ tranh thiếu nữ ngồi chải tóc trên giường tre bên bụi chuối đong đưa ngoài vườn.
Hái sen thiếu nữ hái sen bờ ao.
Đề tài tranh ông rất phong phú đa dạng từ cảnh chài lưới Phan Thiết đến đền Angkor, vinh quy bái tổ, cảnh ghe thuyền trên sông, cung điện Huế và đề tài ông thường vẽ nhất có lẽ là thiếu nữ Việt Nam.
Sơn dầu, ông vẽ nhiều nhất tranh lập thể và lơa thể.
Các nhạc sĩ miền Nam ngày trước, muốn nhạc phẩm ḿnh ăn khách, theo lời khuyên nhà xuất bản Tinh Hoa Miền Nam, Diên Hồng, Sống Mới… là phải cố cho được b́a của Duy Liêm vẽ, v́ thế mỗi bản nhạc viết xong là các nhạc sĩ thường phải xách đàn dẫn ca sĩ đến hát cho Duy Liêm nghe để vẽ b́a. Nhạc hay, Duy Liêm có hứng sẽ vẽ b́a đẹp, c̣n nhạc dở th́ dù có năn nỉ, đắt tiền gấp đôi, nhạc vẫn bù trớt. V́ thế, giới nhạc sĩ miền Nam, từ Hoàng Thi Thơ, Phạm Đ́nh Chương, Lam Phương, Trúc Phương, Trần Thiện Thanh, Hoàng Trọng, Nguyễn Hữu Thiết… đều rất thân thiết với Duy Liêm và qua ông đă đưa lên danh vọng người cháu gái là ca sĩ Thanh Thúy.
Những năm tháng cuối của cuộc đời, khi mắt Duy Liêm chưa mờ hằn mà c̣n lờ mờ th́ các con vẽ theo ư ông và ông sửa chữa, sau đó th́ các con của ông cũng đă trở thành các họa sĩ. Duy Sĩ, họa sĩ một hăng phim hoạt họa ở Portland (Mỹ), đă từng dược giải thưởng lớn truyền h́nh Mỹ. Quốc Hoàng, họa sĩ chính các hăng sơn mài, thay thế ông. Họa sĩ Vẹt (Hồ Đắc Vũ) con rễ (Canada).
Đây là lúc để tổng kết lại một đời sáng tác của một họa sĩ đa tài, đa t́nh, đă để lại cho đời một khối lượng tác phẩm đồ sộ về lượng cũng như về phẩm, để lại bao nhiêu mối t́nh và ba mươi người con từ trong nước ra đến ngoài nước. Đó là điều hiếm có đối với một họa sĩ một nước nghèo, nghệ thuật hội họa chưa được trân trọng như các nước tiên tiến.
Tôi mơ ước mai sau sẽ xây dựng mộc viện bảo tàng hội họa Duy Liêm ở Phan Thiết, quê hương ông, hay ở G̣ Vấp, nơi ông sống và sáng tác, để sưu tầm toàn bộ sự nghiệp cùa ông ước lượng 40,000 hay 50,000 tác phẩm, từ sơn mài, sơn dầu, tranh lụa, b́nh, hộp, thảm, sứ… những tác phấm đă nâng cao nghệ thuật sơn mài Việt Nam lên tầm quốc tế, một sự nghiệp đồ sộ – tôi nghĩ không kém ǵ các họa sĩ tiếng tăm trên thế giới.
Họa sĩ Duy Liêm đă qua đời năm 1994, hưởng thọ 80 tuổi.
Nhất Uyên
Một số h́nh b́a nhạc bài hát nổi tiếng
qua nét vẽ của họa sĩ Duy Liêm:
