NGƯỜI TÙ CHUNG THÂN VƯỢT NGỤC – Tràm Cà Mau
Sau một hồi nói chuyện qua điện thoại, Dung báo cho tôi :
- “ Bác biết chuyện ǵ xẩy ra cho ba cháu chưa ?”
- “ Chưa. Chuyện ǵ ?“
“ Ba cháu đă vào chùa, xuống tóc đi tu từ hơn nửa năm nay. Ba cháu hiện tu ở một chùa gần thành phố bác ở. Ba cháu không cho ai biết chuyện ông đi tu. Dấu, không cho biết tu ở chùa nào. Cháu mới t́m ra. Cháu định tháng tới qua thăm, và rủ bác cùng đi thăm luôn. Gặp bác chắc Ba cháu mừng lắm .”
“Bác cũng mong gặp ba cháu. Lâu rồi, ba cháu và bác chưa gặp lại nhau. À, mà sao ba cháu có quyết định đi tu ? Tại sao lại phải dấu chuyện tu hành. Đi tu, chứ có phải đi tù đâu mà dấu diếm. C̣n mẹ cháu th́ sao ?”
Dung ậm ừ, như không muốn nói. Một lúc sau mới trả lời :
“Mẹ cháu vẫn b́nh thường. Vẫn oai phong như cũ. Thật ra ba cháu không cho ai biết tu nơi nào, v́ sợ mẹ cháu đến phá đám.
Bốn tháng trước, ba cháu tu tại một chùa gần West Virginia, mẹ cháu đến làm ồn ào, bắt ba cháu trở về. La mắng cả sư cụ, xỉ vả ông ta đủ điều, c̣n phao vu lên là sư cụ đồng tính luyến ái với ba cháu.
Thiệt t́nh ! Mẹ cháu nói rằng, ba cháu đức mỏng, đừng tu làm chi cho phí công . Lỡ có lên được niết bàn, cũng chỉ đi bưng ống nhổ cho thiên hạ, v́ kém công đức .
Về địa ngục, may ra c̣n được đi làm thơ kư, gác gian, đỡ nhọc nhằn hơn, bởi tội lỗi cũng không nhiều lắm. Nhà chùa khuyên ba cháu đi t́m nơi khác mà tu. Ư họ muốn đuổi khéo. Ba cháu ra đi, như đi trốn. Thật buồn .”
Tôi cười khà khà, rồi an ủi Dung, người con gái út của bạn cũ :
“ Thôi, cháu đừng buồn. Đi tu là giải thoát khỏi mọi khổ đau, hệ lụy. Biết đâu rồi Ba cháu cũng thành một thứ Phật nho nhỏ nào đó.
Cháu biết không, ngày xưa Đức Thích Ca Mâu Ni nửa đêm cũng trốn hoàng cung ra đi, bỏ lại vợ con, ngai vàng, để t́m đạo. Trường hợp ba cháu, sao cũng có phần tương tự .”
“ Thôi, để gặp bác, cháu sẽ nói nhiều hơn. Không chừng bác có thể khuyên ba cháu trở về. Ba cháu chỉ c̣n có bác là bạn thân nhất, chưa buồn giận ba cháu mà thôi. Ba cháu thường hay nhắc đến bác với giọng thân thiết lắm. ”
Hai tuần sau, tôi lên phi trường San Francisco đón Dung, con gái út của Hùng, người bạn cũ từ thời c̣n cắp sách đến trường. Hai bác cháu từ nhiều năm không gặp, mà nhận ra nhau ngay.
Dung giống mẹ của cháu thời c̣n con gái. Nhỏ nhắn, trắng trẻo, mặt hơi xương, có nụ cười toét hai vành môi ra đến mang tai, nụ cười tinh nghịch, dí dỏm.
Ba mẹ của Dung đều là bạn cũ ngày xưa. Thật ra, th́ mẹ Dung là em gái của bạn tôi. Tôi biết bà từ khi mũi xanh c̣n hít vào trồi ra và dùng tay áo mà quẹt mũi. Bà xem tôi như ông anh trong gia đ́nh, hay ṿi vĩnh bánh quà.
Dung ôm ngang người tôi và nói :
“ Lạ thật, bác không thay đổi ǵ cả, cháu nhận ra bác ngay. Tóc bác c̣n dày và đen. Đầu ba cháu hói láng, chỉ c̣n cái vành tóc thưa sau đầu mà thôi ” .
Tôi cười với cháu :
“Đầu bác là ‘phồn vinh giả tạo’ cháu à. Bác nhuộm tóc. C̣n ba cháu, th́ có tóc đâu mà gọi là xuống tóc đi tu ? Ông ta đă là sư cụ từ lâu rồi mà !”
Hai bác cháu cùng về trên con đường xa lộ có xe cộ nêm cứng và khói bụi lù mù. Cái giọng nói nhăo nhẹt, ướt rượt kéo dài những tiếng sau cùng của Dung, làm tôi nhớ đến bà Thu, mẹ của Dung.
Bà là người con gái út trong một gia đ́nh toàn anh trai, nên được cưng ch́u, và nhơng nhẽo với các anh, với cha mẹ, và cả với mọi người chung quanh.
Bà thông minh, học giỏi, ganh đua với bạn bè, không chịu thua ai. Khi lên đại học, bà đỗ ba cái bằng cử nhân cùng một năm. Thông minh, học giỏi nên bà thường kiêu hănh.
Bà lạm bàn cả chuyện chính trị, kinh tế. Nhiều khi bà nói hăng say đến nước bọt đóng trắng bên mép. Mỗi lần có vấn đề lâm vào một cuộc tranh luận với bà, th́ tôi thường thoái thác :
“ Thôi, anh chịu thua cô. Khi nào cô cũng có lư hơn người khác cả. Tội ǵ mà tranh luận thắng cô, để cô nhè nước mắt ra, ai mà dỗ cho được .”
“ Thua th́ phải có chầu phở, bún ḅ ǵ chớ. Thua không thôi th́ ai mà chịu cho .”
Rồi bà cười hăng hắc thích thú, không giữ ǵn ư tứ ǵ cả.
Tôi liếc nh́n qua cô cháu gái đang ngồi, hai tay đan nhau, tôi nói :
“Cháu giống mẹ cháu quá. Từ dáng điệu cho đến giọng nói.”
Dung có vẻ không bằng ḷng sự so sánh của tôi. Mặt cháu hơi buồn. Im lặng một lát, Dung nói nho nhỏ:
“Không giống đâu bác à. Mẹ cháu cứng rắn lắm. Cháu th́ mềm yếu, có lẽ cháu giống ba cháu nhiều hơn.” Tôi nói nho nhỏ:
“ Đúng. Mẹ cháu cứng rắn. Bác biết điều đó từ thời bà c̣n nhỏ. Nhưng có chết ai đâu ?” Dung nói nhỏ như hơi thở :
“ Có. Chết một đời ba cháu .”
Hai bác cháu im lặng cho đến khi về đến nhà. Vợ tôi đón và thân mật ôm lấy Dung :
-“ Trời, cháu giống hệt mẹ cháu .” Dung lại thoái thác:
- “ Không giống đâu bác .”
Vợ tôi không hiểu ư nói tiếp :
- “ Giống hệt như đúc ra từ một khuôn. Từ dáng điệu, cử chỉ, và nhất là giọng nói, ướt và ngọt như mật đổ ra đầy bàn.
Thôi cháu thay áo quần, tắm rửa đi mà ăn cơm. Đường xa, bay nhiều giờ mệt nhọc. Tiếc hai thằng con trai của bác lấy vợ sớm quá, không th́ cháu về làm dâu nhà bác cũng vui .”
Trong bữa ăn tối, Dung đưa nhận xét :
“ Hai bác sao hạnh phúc quá. Tâm đầu ư hợp. Bác trai nói ǵ, bác gái cũng đồng ư vui vẻ. Bác gái nói ǵ, bác trai cũng phụ họa, thân mật. Ba mẹ cháu không được như vậy.
Mẹ cháu khi nào cũng đầy cả uy quyền. Khi nào cũng khích bác, chê bai. Ba cháu th́ có khi im lặng đến rợn người .”
Vợ tôi nói với cháu :
“Căi nhau làm chi hở cháu ? Vợ chồng tranh hơn thua làm chi ? Hơn th́ được cái ǵ, mà thua th́ bực ḿnh, và gia đ́nh mất vui.
Ngày xưa, bác cũng thích căi vă, hay cằn nhằn, nhưng rồi học được trong sách vở, học được từ bạn bè, thay đổi dần dần, và thấy không khí gia đ́nh vui vẻ, thân mật, ấm cúng hơn.
Hạnh phúc gia đ́nh phải tạo ra, không phải tự nhiên mà nó đến với ḿnh. Trồng cây cũng phải tưới bón đều đặn, hạnh phúc gia đ́nh cũng phải xây dựng, chăm bón không ngừng.”
Dung nh́n vợ tôi với ánh mắt hơi buồn và hỏi :
“Mục tiêu tối thượng của con người trên thế gian nầy là đi t́m hạnh phúc, thế mà sao không có một ngôi trường nào mở ra, để dạy cách sống hạnh phúc cho mọi người ?
Trường dạy về khoa học, nhân văn, xă hội th́ quá nhiều. Nhưng cái môn học quan trọng nhất là sống sao cho hạnh phúc, th́ không có một ngôi trường nào cả, cũng không là một bộ môn nhỏ của những trường lớn. Sao vậy hở bác ?”
Nghe câu hỏi ngộ nghĩnh, tôi cười :
“ Có chứ, có khắp nơi. Đó là nhà chùa, nhà thờ, đền thánh. Ở những nơi đó, các vị tu sĩ cũng giảng dạy tín đồ, sống sao cho hạnh phúc. T́m hạnh phúc cho riêng ḿnh, và đem hạnh phúc rải rắc cho những người bất hạnh chung quanh.
Kinh điển dạy con người làm lành, tránh ác. Đem kiếp sau ra hù dọa, để ngăn ngừa cái ác, cái xấu. Phải biết kiêng, biết sợ một cái ǵ đó, mới dễ dàng ngăn cản cái xấu trong mỗi người bùng dậy.
Ngoài ra, c̣n có những khóa hội thảo, sách viết về hạnh phúc cũng tràn đầy trên thị trường, đọc không hết, sợ không đủ tiền để mua. Ngay cả kinh Phật, kinh Thánh, kinh Koran cũng là những cuốn sách dạy về hạnh phúc đó cháu à .“
“ Không. Cháu muốn nói đến một ngôi trường chính thức, để người ta theo học một cách nghiêm chỉnh. Có cấp bằng, có thi cử đàng hoàng. Có học kỹ mới thấm, chứ đọc qua, nghe qua, th́ mau quên lắm, và chỉ biết lơ mơ, nhớ lơ mơ cho nên không thi hành những điều học được.
Bởi vậy, nên trên thế gian nầy, chính con người làm khổ con người nhiều nhất. Con người gây rắc rối cho con người nhiều nhất. Bác có đồng ư không ?”
Tôi nh́n Dung, tuổi trẻ mà có những ư nghĩ chín chắn, lạ lùng . Chuyện ǵ đă xẩy ra trong đời cháu , để cháu có những suy tư đó ? Dung ngần ngại nh́n hai vợ chồng tôi và tiếp :
“Bác không đồng ư là chính con người gây tai vạ, gây khổ đau cho con người nhiều hơn là thiên tai, thú dữ và các thứ khác sao ?
Từ tranh chấp thế giới, chiến tranh, cho đến tranh chấp chính trị, tranh chấp quyền hành. Con người bày ra để làm khổ nhau, trong lúc đó, khi nào cũng hô hào, tuyên bố rằng nhân danh hạnh phúc, để tạo ra những khổ đau, khó khăn cho người khác.
Cháu thấy trong các cơ sở chính phủ, cơ sở kinh doanh thương măi, và cả những người hành nghề tư nữa, lâu lâu cũng có một khóa tu nghiệp. Để người ta ôn lại nghề nghiệp, và theo kịp các kỹ thuật tân tiến, để khỏi thụt lùi và lạc hậu. Nhưng không có lớp tu nghiệp nào về hạnh phúc gia đ́nh. Để người ta nhắc nhở và dạy bảo đúng cách làm cha mẹ, làm con cái, làm anh em, làm chồng làm vợ.
Không trường, không lớp, cho nên mỗi người tự học lấy, tự t́m lấy, có người may mắn học được những điều hay, tốt, có người thiếu may mắn, không học được ǵ cả, hoặc học được toàn điều xấu xa, mà không biết đó là xấu, là nguy hại, là phá vỡ hạnh phúc mà họ đang kiếm t́m.
Cháu nghĩ là phải có những khóa tu nghiệp thường xuyên về gây dựng hạnh phúc, mà mỗi người làm cha, làm mẹ, làm con, làm chồng làm vợ, phải tham dự hàng năm, hoặc hàng hai năm một lần. Để đừng quên, để nhắc nhở, để học thêm.
Bởi cuộc đời nầy, tiền bạc, danh vọng, tiếng tăm, cũng chỉ để mà t́m kiếm và vun xới cho hạnh phúc cá nhân, hạnh phúc gia đ́nh mà thôi. Quan trọng như vậy, mà thiên hạ không đặt thành vấn đề.
Những người cầm quyền, nhân danh đem lại hạnh phúc cho nhân dân, cũng không có một ngân khoản, một cơ quan chính thức nào chăm lo cho vấn đề quan trọng nầy .“
Tôi nói đùa :
“Hay là cháu mở một cơ sở kinh doanh, một trường đại học dạy hạnh phúc gia đ́nh, hạnh phúc cá nhân. Kêu gọi các nhà đầu tư, bán cổ phiếu sinh lời.
Một ngôi trường đại học mới, cho tất cả mọi công dân, là môn học bắt buộc, là môn tu nghiệp phải có hằng năm, không th́ bị phạt vạ. ”
Cả ba chúng tôi đều cười vui vẻ. Dung nói tiếp trong ánh mắt tinh nghịch :
“Phải đó bác à. Gia đ́nh lục đục, li dị, con cái hư hỏng, gây tội ác, vợ chồng giết nhau, tốn kém ngân sách của quốc gia nhiều lắm, dân chúng phải đóng thuế để trang trải cho cái thiếu hạnh phúc trong xă hội. Phí tiền quá.
Bác nói trường đại học ? Cháu nghĩ rằng, phải mở lớp từ sơ đẳng trở đi. V́ cháu thấy nhiều gia đ́nh, nhiều người lớn tuổi, có đủ thứ bằng cấp, bằng cấp cao, mà xử thế như một kẻ không có chút hiểu biết nào về ư niệm hạnh phúc.
Phải xem họ như những kẻ thất học về bộ môn xây dựng hạnh phúc cá nhân, hạnh phúc cho người chung quanh.
Có thể họ thông thái về khoa học, nhân văn, xă hội, nhưng họ là một kẻ thất học về thứ khác, thứ mà họ cố công theo đuổi trong đời người :
- Hạnh phúc.”
Vợ tôi tṛn mắt ngạc nhiên nh́n Dung. Buổi tối trước khi ngủ, vợ tôi thầm th́ :
“Khổ đau nào đă làm cho con bé chừng đó tuổi có những ư nghĩ lạ lùng kia ? Tội nghiệp. Trường dạy hạnh phúc ? Đâu phải là vô lư. Đời cũng là một trường học, mà phải vấp ngă, phải đớn đau, mới nhận chân ra ư nghĩa, t́m được phần chân lư .”
Tôi thao thức nghĩ đến bà nội tôi, học vấn của bà rất ít, chỉ đọc được năm ba chục chữ nho. Bà dạy con, dạy cháu qua ca dao, tục ngữ, ngạn ngữ. Việc nào cũng có một câu thích ứng, khôn ngoan để nói ra. Nhắc đi nhắc lại măi, làm nó len vào kư ức của con cháu, không thể quên, không phai được.
Những câu như :
- “ Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa ḷng nhau.
- Chồng giận th́ vợ làm ngơ, đừng đổ thêm dầu lửa vở nhà thiêu.
- Một câu nhịn là chín câu lành.
- Thương người như thể thương thân.
- Điều ḿnh không muốn th́ đừng làm cho người khác.
- Anh em như thể tay chân.
- Được mùa chớ phụ môn khoai. Vân vân và vân vân.”
Trong đầu bà tôi, có cả một kho tàng ca dao, những câu nói khôn ngoan của người xưa, mỗi ngày bà nhắc đi nhắc lại cho con cháu nghe, như những lời hướng dẫn cách ứng xử trong cuộc đời thường. Ông anh con bác tôi, thường chế nhạo bà, sửa câu nói của bà, mà cười, và nói thầm với tôi:
- “ Một lần nhịn là chín lần nó cưỡi lên đầu ḿnh. Anh em như thể râu ria. Được mùa th́ tội ǵ mà đớp môn khoai…”
Đó là thời anh c̣n nhỏ, lớn lên, tôi cũng nghe anh dạy con cái bằng những ca dao mà mà bà tôi thường nói ngày xưa.
Buổi sáng thứ bảy, sau bữa điểm tâm, tôi chở Dung lên chùa thăm ba của cháu.
Trời mát, nắng vàng, cỏ cây xanh tươi. Xa lộ vắng, ít xe, tay lái khoan thai, và trí óc thư dăn. Tôi vặn nhạc. Tiếng nhạc vui tươi, dồn dập, như đổ thêm nguồn sống đất trời.
“ Trời đẹp quá bác nhỉ. Nhạc vui làm tinh thần hăng hái thêm. Có khi nào bác nghe nhạc buồn không ?
Nhạc Việt Nam ḿnh, nhiều bài nghe buồn đứt ruột, buồn đến ră rời thân xác, mềm nhũn tâm trí ra.”
“Có, thỉnh thoảng bác cũng nghe nhạc buồn. Để khơi một chút đau đớn, một chút nhớ thương, đưa hồn đi lạc về kỷ niệm xa xưa. Cũng là một chút khoái lạc trong xa xót mênh mang.
Nhưng chỉ thoáng chốc thôi và không thường xuyên. Hai bác thường ngày nhắc nhủ nhau rằng chuyện không vui th́ quên liền đi, chuyên bực ḿnh đừng than văn, rán nói với nhau những chuyện vui, những lời tử tế.“
“ Lạ thật, chưa ai dạy cho cháu những điều bác vừa nói. Ba mẹ cháu ít khi nói chuyện với nhau bằng giọng tử tế cả. Có thể nào … bác khuyên khéo ba cháu trở về với gia đ́nh không ? Mẹ cháu buồn lắm, cứ ngẫn người ra, cháu sợ mẹ buồn mà phát bệnh, th́ khổ lắm .”
“ Để xem, bác không dám hứa, nhưng thuận tiện th́ bác sẽ nói .”
Thiền Viện Trúc Lâm Đà Lạt
Hai bác cháu vào chùa. Chùa là một đơn vị gia cư được sửa lại, pḥng khách lớn làm niệm Phật đường. Có một tượng Phật ngồi mà cái đầu quá to và dài so với thân ḿnh. Phần nhà xe được nới rộng, che mái chạy dài ra ngoài sân sau, làm trai pḥng.
Sư cụ đưa chúng tôi ra sau vườn. Hùng, bạn tôi, bố của Dung, mặc bà-ba màu tro nhạt, đang ngồi giặt áo quần bằng tay, bên ṿi nước.
Hùng ngững đầu lên nh́n, với vẻ ngạc nhiên. Hai tay anh c̣n dính đầy bọt xà pḥng. Anh vội vă đứng dậy, ôm chầm Dung và tôi vào hai ṿng tay mừng vui, nói :
- “ Khỉ. Ai cho các người tới đây quấy rầy kẻ tu hành !”
Tôi trả lời :
“ Phật có cấp giấy phép cho tôi đến thăm ông. Đừng lộn xộn. Tu là bỏ hết bạn bè, bỏ con cái hay sao ?”
Bạn tôi xả xà pḥng bộ áo quần nâu, và treo lên dây phơi nắng, như ngày xưa c̣n ở Việt Nam. Dung nh́n theo bố với ánh mắt thương cảm :
-“ Ở đây không có máy giặt hay sao? ”
- “ Chùa không có. Chỉ giặt một bộ thôi, giặt tay cho mau. Ba chỉ có hai bộ quần áo để thay đổi. Hai ngày, thay ra th́ giặt liền.”
Hùng đưa chúng tôi vào trai pḥng, ngồi trên băng dài nói chuyện. Trà đậm chát trong b́nh thủy được rót ra ba chén nhỏ. Hùng cười, nụ cười rất hiền và đầy thương mến, hỏi Dung:
-“ Cả nhà vẫn b́nh thường chứ ?”
Dung nh́n bố, chớp mắt, buồn buồn, giọng hơi hạ xuống :
- “ Không b́nh thường ba ạ. Mẹ con xuống tinh thần, và mong ba trở về sớm .”
Hùng nh́n con gái, rồi nh́n tôi. Hơi lúng túng, sau một tiếng thở dài, Hùng nói một hơi dài :
“Dung à. Nhân sẵn có bác đây, ba nói ra cho con nghe, cũng để bác chia sẻ tâm sự của ba. Ba muốn nói với bác từ lâu, mà chưa có dịp. Đời ba, có ba lần sung sướng nhất, xem như chết đi sống lại.
Lần thứ nhất là ra khỏi trại tù cộng sản. Được ra tù, ai mà không sung sướng cho được, nhất là thứ tù mà không có án, không có thời hạn giam giữ.
Lần thứ hai là khi vượt biên, đặt chân lên đất Mă Lai, dù bị dân họ đánh đập, xua đuổi, nhưng thấy được ánh sáng tự do trước mắt. Mừng đến khóc.
Và lần thứ ba, ra khỏi chính nhà ḿnh, vào chùa đi tu.
Ba thấy ḿnh như một tên tù chung thân thoát được ngục tù. Trong ba lần đó, đem so sánh, th́ lần sau cùng nầy là sung sướng nhất, khoan khoái nhất.
Ba là một kẻ nhu nhược, hèn nhát. Ba tên là Nguyễn Hổ Hùng, ba xấu hổ với cái tên của ḿnh. Chẳng có hùng hổ tí ti nào cả. Đáng ra, phải đổi thành Nguyễn Dun Dế mới đúng. Chính ba cũng tự khinh ḿnh. Tại sao ?
Tại v́ ba thương các con, không muốn các con thấy gia đ́nh lục đục, mất hạnh phúc. Không muốn gieo vào tâm trí non nớt của các con những muộn phiền về một gia đ́nh thiếu ḥa thuận. Nó sẽ có thể ảnh hưởng đến suốt đời, ảnh hưởng tới việc học, tới tương lai sau nầy của các con.
Nhưng ba cũng đă làm gương xấu cho các con về sự bất lực, yếu đuối, bị ức hiếp, chèn nén mà nín lặng chịu đựng.
Mẹ con đă ức chế ba trong mấy chục năm nay.
Nói ra th́ xấu hổ, nhưng có thực, ban đầu th́ v́ muốn yên nhà yên cửa mà chịu nhịn, nhưng dần dà về sau, nó thành nỗi hèn nhát, sợ hăi. Cái sợ nó xâm chiếm trong ba, không biết từ bao giờ, nhưng lo sợ thường trực. Sợ mẹ con. Khi nào cũng nơm nớp sợ.
Nghe tiếng mẹ con ho cũng giật ḿnh, nghe tiếng dép của mẹ con, trong ḷng cũng không yên. Nghe tiếng mẹ con nói ǵ đó với ai, cũng lo là lỡ mẹ nói với ba, mà ba không nghe kịp, th́ sẽ có gây gỗ, có lôi thôi.
Trở thành phản xạ có điều kiện, như con chó trong thí nghiệm tâm lư, cứ nghe tiếng chuông là chảy nước miếng.
Ba sợ mẹ con gây gỗ, khóc lóc, cằn nhằn, nói những điều khinh bạc làm ba đau đớn, gán cho ba những tội lỗi mà ba không sai phạm. Sự lấn ép của mẹ con, mỗi ngày một chút, từ từ, tiệm tiến, nhưng vững chắc và quá đáng.
Ngay từ khi ba mới bảo lănh được cho mẹ và các con từ trại tị nạn đến Mỹ, mẹ con ngày đêm khóc lóc, tra hỏi ba làm ǵ trong bao nhiêu năm, mà không mua được căn nhà, phải đi ở thuê.
Mẹ con c̣n nói là ba không gởi tiền về giúp đỡ. Không gởi tiền về, làm sao mà mẹ sống phong lưu, và đi vượt biên mấy lần mất tiền, bị lừa.
Không gởi tiền về th́ làm sao mà đi vượt biên được.
Hồi ba mới đến Mỹ, tiếng Anh tiếng u c̣n ấm ớ, nghe không được, nói không ra hơi, phải đi làm lao động chân tay, lương tối thiểu. Công việc th́ khi có, khi không. Làm một lúc ba việc, ba nơi khác nhau.
Ngày đi làm thợ gói hàng, tối đi làm an ninh canh gác, thứ bảy chủ nhật theo các nhóm người xứ Nam Mỹ đi hái trái ớt, hái dâu cho các nông trại.
Trời nóng như lửa đốt trên lưng. Làm việc lănh lương theo khối lượng dâu, ớt hái được. Cong lưng trên ruộng dâu suốt ngày, cái lưng đau như muốn găy đôi. Hai tay th́ đen kịt như nhúng bùn v́ màu nhựa cây, phải chờ lột da mới hết đen điu.
Mỗi đêm chỉ ngủ có ba bốn giờ. Bao nhiêu tiền làm được gom góp gởi về cho mẹ con, hy vọng có ngày gia đ́nh sớm đoàn tụ. Ba chỉ ăn ḿ gói, hột gà, gà kho quanh năm. Nhà cũng không dám thuê, chỉ chia pḥng ở trọ.
Thế mà mẹ con cứ khóc lóc, cả ban ngày, ban đêm, những khi đi chợ, đi chơi, hỏi tiền để đâu cả. Đem cho con bồ nào. Những dằn vặt nầy, kéo dài cho đến gần cả chục năm cũng chưa dứt.
Ba khổ tâm lắm, giải thích cách nào mẹ con cũng không nghe, không chịu hiểu. Ban đầu th́ không hiểu, nhưng về sau, th́ giả vờ không hiểu. Ba cũng thông cảm, v́ không phải chỉ ḿnh ba bị ở trong hoàn cảnh nầy, mà nhiều bạn bè ba cũng phải chịu cái dằn vặt tương tự của những người vợ qua sau.
Hỏi sao ai cũng mua nhà cả, mà ba không mua được. Tiền để đâu ? Phải cả hai vợ chồng cùng đi làm, và làm công việc có đồng lương kha khá, mới gồng ḿnh lên mua được căn nhà. Chứ mới qua Mỹ, chưa có việc chuyên môn, chưa có việc lương khá, và bao nhiêu tiền dể dành, th́ lo chuyển về Việt Nam cho vợ con cả. Lấy ǵ mà mua nhà. Ai bán cho.
Ngân hàng nào cho vay. Mà có mua được, cũng làm sao có tiền trả hàng tháng ?
Mẹ con than văn, so sánh với những gia đ́nh khác. Khi nào cũng thở dài, thở ngắn, cằn nhằn và chê bai. Ba cũng đă làm hết sức ḿnh, nhưng không làm sao cho mẹ con bằng ḷng.
Có lẽ ba cũng có phần lỗi, v́ không đủ tài cán, không đủ may mắn để làm ra thật nhiều tiền, và có những phương tiện vật chất như mẹ con mong muốn.
Trong nhà, ba như một tù nhân, một tên đầy tớ, một tên nô lệ. Mẹ con như một bà chủ, một bà mẹ chồng khắc nghiệt đời xưa, luôn luôn ḍm ngó, phê b́nh, nạt nộ ba.
Ba co rúm người lại trước cái nh́n quắc mắt của mẹ con. Trong bữa ăn, nếu ba vô t́nh làm rớt hạt cơm, hay chút thức ăn ra bàn, là mẹ con mắng ba xối xả, chê bai và nói những lời tàn nhẫn trước mặt con cái, trước mặt bà con, họ hàng.
Bởi vậy, nên trong mỗi bữa cơm, trong ḷng ba cũng không yên, cũng lo lắng sợ vô t́nh làm rớt giọt canh, rơi cọng rau. Mất hết cả tự nhiên, mất hết cả sinh thú trong khi ẩm thực. Lo lắng, khi nào cũng lo lắng không nguôi.
C̣n mẹ con th́ làm đổ cả tô canh, làm rớt cả dĩa thức ăn ra sàn nhà, vỡ tan tành, cũng không ai dám nói một lời nhỏ.
Những lúc nầy, ba chỉ an ủi mẹ con là không can ǵ, ai cũng có lúc sẩy tay. Nói lời an ủi, mà cũng sợ bị quật lại bằng những câu nói đau ḷng.
Khi ba quét nhà, lau chùi bàn ghế, mẹ con cũng đưa mắt ḍm ngó vào các hốc kẹt để t́m cọng rác bỏ sót, đưa ngón tay quẹt vào góc bàn, xem có c̣n bụi bám hay không. Để rầy rà ba, chê ba cẩu thả, làm biếng. Và bắt ba phải quét lại, chùi lại.
Khi ba rửa chén bát, mẹ con cũng đứng chỉ huy và cằn nhằn, tại sao không rửa cái nầy trước, cái kia sau, và giảng giải về cách tổ chức công việc cho khoa học.
Ba đă từng rửa chén bát nồi niêu ở nhà hàng, cả ngàn cái mỗi ngày, chưa có ông chủ bà chủ nào chê bai than phiền cả.
Những khi ba đang dở tay làm một công việc ǵ đó, như đang đứng trên thang cưa cây, hoặc sơn lại bức tường, mà mẹ con nhờ làm việc khác, dù việc nhỏ nhặt đến đâu, cũng phải buông tay mà làm ngay, không làm liền là có ồn ào, làm liền th́ mẹ con lại chê bai trách mắng ba tại sao không dẹp cái thang, tại sao c̣n để thùng sơn đó.
Việc ǵ ba làm, mẹ con cũng trách móc, uống nước chưa xong, mẹ con cũng lườm mắt hỏi sao không cất cái ly ngay, và chê ba làm biếng.
Cất con dao vào chạn, mẹ con cũng kiếm cớ mà phàn nàn, nhăn nhó.
Áo quần đang thay, chưa cất kịp, cũng la hoảng lên. Con biết hết những điều đó. Ba nhắc lại cho bác nghe, để bác biết cho t́nh cảnh của ba.
Mỗi lần lái xe cho mẹ con đi đâu, là cả một cực h́nh, dọc đường, cứ thế mà mẹ con ra rả than văn đủ chuyện, chê trách ba đủ điều, bới móc chuyện xưa từ mấy chục năm trước để mắng mỏ ba, dù cho ba không hề sai phạm.
Khi lái xe trên đường, th́ mẹ con như ông tướng ra lệnh, với giọng hách dịch sai bảo, lái mau, lái chậm lại, quẹo phải, quẹo trái. Chưa nghe mẹ con ra lệnh với cái giọng dịu dàng bao giờ. Ba là chồng, không phải là tài xế, không phải là kẻ nô lệ.
Tài xế mà nói với giọng hách dịch như vậy, th́ họ cũng bỏ việc, hoặc chửi lại cho nhục nhă.
Mỗi khi lái xe, ba vừa bực ḿnh v́ những lời khó nghe của mẹ, vừa lo lắng sợ đi lạc đường. Nếu chỉ lạc đường một đoạn ngắn, th́ mẹ con làm như trời đất long lở, làm như ba phạm tội sát nhân không bằng.
Mấy lần, người khác bất cẩn, cọ quẹt vào xe ḿnh, thế là ba lănh đủ, bị mẹ con cằn nhằn, xỉ vả, nhiếc móc ba cả năm trời. Và thỉnh thoảng cũng c̣n nhắc lại.
Và khi mẹ con đọc báo, xem truyền h́nh, thấy những chuyện xấu xa xẩy ra trong xă hội, là mẹ con xỉ vả, chửi bới, trách móc, làm như chính ba là kẻ tội phạm. Có khi ba phát cáu, gắt lên, mà mẹ con cũng không tha, cứ tiếp tục hành hạ ba bằng những ngôn từ không tử tế.
Vào tiệm ăn, bao giờ mẹ con cũng giận ba, v́ không lấy đũa muỗng kịp thời cho mẹ, v́ không lấy đủ khăn giấy, hoặc pha trà cho mẹ con quá đầy, quá vơi.
Chưa bao giờ đi ăn tiệm chung với mẹ con, mà ba được quyền lựa chọn món ăn ḿnh thích.
Bởi vậy, những buổi trưa đi làm, ba thích ngồi ăn một ḿnh trong tiệm, thấy ḷng thanh thản, nhàn nhă, và sung sướng lắm. Thế nhưng nhiều khi mẹ con cứ bắt ba bới cơm theo, để tiết kiệm tiền.
Mỗi sáng đi ra khỏi nhà, đến sở, ba cảm thấy b́nh yên, sung sướng, và thấy bạn bè, đồng nghiệp tử tế với ḿnh quá. Ngồi trong sở, ba thấy vui hơn ngồi trong chính ngôi nhà ḿnh.
Trong sở, ba được xem là người cẩn thận, chăm chỉ, thường được giao đảm trách những dự án khó khăn.
Thế nhưng, mẹ con xem ba là người cẩu thả, làm biếng, cái ǵ ba làm, mẹ cũng chê bai. Mỗi buổi chiều tan sở, ba nấn ná để về nhà chậm hơn, lái xe chậm hơn, v́ về đến nhà là nỗi lo sợ dâng lên trong ḷng.
Mở cửa nhà, mà ḷng không vui, nghe tiếng mẹ con nói là giật ḿnh, hoảng hốt. Có khi về nhà, phải đi nhè nhẹ, sợ mẹ con biết ba đă về. Mỗi đêm, ba cũng không có quyền thức đêm đọc sách, xem truyền h́nh, mẹ con ra lệnh đi ngủ, là phải gấp gấp thi hành. Không th́ tru tréo lên, làm ầm nhà ầm cửa.
Ba như một đứa bé hai tuổi, phải tuân phục tuyệt đối. Ba đọc sách, xem truyền h́nh, mẹ con cũng kiểm soát, cũng bảo là phải đọc loại sách nầy, sách kia, phải xem đài nầy, đài kia. Không cho ba xem, đọc những sách, những chương tŕnh truyền h́nh mà ba thích.
Đêm nằm ngủ bên mẹ con, cũng không dám trở ḿnh nhiều, sợ mẹ con mất ngủ, thức giấc dậy phàn nàn, cau có. Giấc ngủ cũng không hết lo, và nhiều đêm ác mộng thấy bị mẹ con dằn vặt, cằn nhằn.
Ngay cả bây giờ, xa mẹ con vạn dặm, những giấc ác mộng đó vẫn chưa thôi.
Áo quần của ba, cũng phải mặc những thứ mẹ con mua, ba không có quyền lựa chọn áo quần cho ba. Tự mua cái áo là có chuyện rầy rà, mỗi lần đem cái áo đó ra mặc, là mẹ con kiếm cớ chỉ trích, gây gỗ, và nói những lời đau ḷng khó nghe.
Bởi vậy, có những cái áo mà ba không dám đụng đến. Ba phải mặc những thứ áo quần mẹ mua cho, dù không ưa, không thoải mái.
Mỗi khi mua xe, mua nhà, là ba không dám có ư kiến, cứ đưa ư kiến ra, th́ trước hết là bị chê bai, khích bác. Nếu không, th́ sau nầy, có bất cứ chuyện ǵ nhỏ nhặt xẩy ra cho căn nhà, cho chiếc xe, th́ mẹ con níu lấy ba mà đổ lỗi, làm t́nh, làm tội từ năm nầy qua năm kia. Khổ lắm.
Ba cứ để cho mẹ con toàn quyền quyết định. Làm ǵ th́ làm. Nhưng cũng có khi chẳng được yên đâu. Nếu có chuyện bất trắc, th́ mẹ con trách cứ ba là vô trách nhiệm, để mẹ con phải gánh vác một ḿnh.
Những khi trong nhà có thứ ǵ hư hỏng, ba phải sửa chữa, và làm với nỗi lo lắng, bất an, sợ sửa không được th́ mẹ con chê bai, nhục mạ, nói những lời hỗn láo khó nghe.
Mà kêu thợ sửa những thứ lặt vặt, th́ mẹ con cứ lăi nhăi là bất tài, vô dụng, vụng về.
Mẹ con phong tỏa kinh tế, không cho ba giữ tiền, mỗi khi t́m thấy tiền trong túi ba, là mẹ con gây gổ, ồn ào.
Hàng tháng, khi nhận được kết toán chương mục của ngân hàng, là mẹ con ḍ t́m, hạch xách hỏi ba với giọng tra hỏi, tại sao có mục nầy, tại sao có mục kia, trong lúc chỉ có mẹ con kư ngân phiếu và lấy tiền mà thôi.
Ba chỉ nói là cứ đến hỏi ngân hàng, c̣n ba không biết. Nói thế cũng bị mắng mỏ, là không biết ǵ cả.
Mẹ con sợ ba gởi tiền giúp đỡ những người bà con bên quê nhà. Đă giữ hết tiền, mà mẹ con khi nào cũng xa gần chửi bới bà con, bạn bè ba, là ăn bám, là làm biếng, là tham lam.
Khi ba nghèo khó, ba chịu ơn không biết bao nhiêu người, khi ba có chút tiền bạc, khá lên, th́ không ai nhờ vả ba được một xu nào. Ba tự xấu hổ với lương tâm.
Có những bà con bên nhà đau yếu, khó khăn, ba phải mượn tiền bạn bè mà gởi về giúp đỡ. Ba c̣n nợ của bác đây mấy ngàn đồng, đă nhiều năm, chưa trả được một xu. Ba đợi đến sang năm, đủ tuổi lănh non tiền an sinh xă hội, rồi thanh toán luôn.
C̣n tiếp ,