Trí nhớ của tôi thường bội bạc. Hoặc thiên vị. Trong cuộc sống, có biết bao nhiêu sự kiện đă ghi sâu vào kư ức của tôi. Và cũng vô số sự kiện khác trôi qua đời tôi như nước trôi đầu vịt, không để lại dấu vết ǵ. Lại có những chi tiết tôi cho là đáng nhớ, chẳng hạn, khi đă khôn lớn, lần đầu tiên cầm vô – lăng lái chiếc xe hơi, nhưng tôi không thể nào nhớ được đấy là xe hiệu ǵ, đi đâu, lúc nào, đi với ai, với mục đích ǵ. Trong khi đó, kư ức về người đàn bà thành phố lỡ bước vào một nơi rừng rú lại thường trở lại với tôi rất rơ nét.
Chiều nay, một chiều cuối năm, ngồi một ḿnh bên tách trà quên uống đă nguội lạnh, tôi lẩn thẩn ôn lại những ngày qua, và h́nh ảnh người đàn bà ấy lại nổi bật kéo theo nhiều chuỗi hồi ức khác tưởng đâu đă hoàn toàn bị quên lăng.
Chuyện xẩy ra cách đây hơn nửa thế kỷ.
Tôi thích núi rừng. Có lẽ từ thuở nhỏ, nhỏ lắm, thời thơ ấu, tôi sống tại một thành phố rất trẻ, rất hoang sơ, rất rừng rú. Núi rừng in đậm vào tâm hồn tôi khi c̣n là một trang giấy trắng. Cây cối, thác ghềnh. Con thỏ rừng, con chồn, con sóc, con hươu, con nai, con heo rừng, con gà rừng, con khỉ … sống lẫn lộn với người – người Việt Nam như tôi, và khá nhiều người thuộc dân tộc thiểu số mà trước kia gọi là người Thượng. Và nhiều thứ khác nữa chứ. Tiếng suối reo, tiếng chim kêu vượn hú, tiếng cọp gầm. Và những trận mưa rừng xoá nhoà trời đất.
Đặc biệt là sương mù. Những buổi sáng sương mù lấp kín nhà sàn nằm cheo leo trên những vách núi, sườn đồi, những thung lũng, những mặt hồ, những hố sâu. Có khi sương mù phủ gần hết những trái đồi thấp, chỉ chừa lại đỉnh. Tưởng như sương mù là biển cả mênh mông, đỉnh đồi là những ḥn cù lao bé nhỏ, lẻ loi.
Lớn lên, cuộc sống kéo tôi ra khỏi núi rừng, ở toàn những nơi phồn hoa đô hội. Nhà cửa chật chội, chi chít; xe cộ rộn ràng, náo động; dân cư ồn ào, chen chúc. Và bụi bặm. Và mải mê tranh sống. Nhiều lúc tôi tưởng tôi đă đánh mất tôi. Nhiều khi quên quá khứ. Tôi thử ḍ xét ḷng ḿnh – nếu cuộc sống cho phép, nghĩa là có công ăn việc làm như nhau, th́ thích sống ở đâu hơn. Rừng núi hay đô thị? Cũng có chút phân vân, tôi chọn núi rừng.
Khi có lệnh động viên, vào trường Vơ Bị Thủ Đức, tôi vẫn thích được đi huấn luyện quân sự tại những băi xa, càng xa càng tốt, hơn là quanh quẩn trong hội trường, trong pḥng học, học những môn như chiến tranh tâm lư, chiến tranh chính trị, tháo gỡ và lắp ráp các loại vũ khí, quân xa, binh thư, vân vân. Đi tới đồi 18 trong vùng quận Thủ Đức, đi G̣ Dưa, đi Tân Vạn, hay có lần được đi di hành xa, cuốc bộ, nón sắt trên đầu, súng trên vai, ba lô nặng trên lưng, đến tận vùng Dĩ An, Biên Ḥa. Mệt nhoài mà thích. Không có rừng núi, nhưng thay vào đó, cũng được gặp những ngọn đồi thấp, những con đường lên lên, xuống xuống, những truông, những trảng, và cây cối tràn lan.
Một hôm, Tết sắp tới, trên băi tập bắn súng đại liên, tôi lân la gợi chuyện với một sỉ quan huấn luyện:
“Thưa Thiếu úy, ngày mai là Ba Mươi Tết rồi. Được nghỉ không, thưa Thiếu úy?”
“Không.”
“Mai học ở hội trường hay đi băi?”
“Đi băi.”
“Đi băi nào? Có xa không, thưa Thiếu uư?
Anh ta nh́n tôi, hơi gắt:
“Anh hỏi để làm ǵ?”
Tôi đang lúng túng t́m câu trả lời th́ vị si quan đó, trẻ tuổi hơn tôi nhiều, lập nghiêm:
“Nhà binh kỷ luật sắt. Có nhiều thứ cần phải bảo mật. Không được hỏi vớ vẩn.”
Nói xong, anh ta cau mày đứng dậy, quay người đi nhanh.
15 năm sau...
Tôi đi tù cải tạo. Trong B (trung đội) của tôi, tôi chơi thân với Chí, một phần do chúng tôi đều có vài kỷ niệm giống nhau, từng sống tại hai thành phố lân cận vùng cao nguyên thời thơ ấu – tôi Pleiku, Chí Ban Mê Thuột. Chí là Đại úy Bộ Binh của Quân Lực Việt Nam Cộng Ḥa, từng phục vụ trong cả bốn Vùng Chiến Thuật. Những ngày cuối cùng trước khi “tan hàng”, Chí đóng tại Dakto, Kontum. Đă có gia đ́nh, vợ và ba con, có đứa sắp vào đại học. Qua những lần đi lao động bên cạnh nhau, chuyện tṛ th́ thầm, tôi được biết như thế. Chí vui tính, hiếu động, táo tợn, “rắn mặt.”
Chúng tôi không biết B của chúng tôi thuộc đại đội nào, tiểu đoàn nào, trung đoàn nào. Chỉ biết xa thành phố, nằm sâu trong vùng núi rừng hoang vắng, mùa Hè nóng như thiêu đốt, mùa Đông lạnh thấu xương.
Một hôm, vào giờ nghỉ giải lao, Chí lân la đến cán bộ quản giáo cười cười làm thân, rồi ṭ ṃ hỏi:
“Thưa cán bộ, mai đi lao động khu nào nhỉ?”
“Anh nói tiếp đi!”
“Và có đi sớm như sáng nay không?”
“Cái ǵ? Cứ nói tiếp!”
“Thưa, đi đốn cây hay đi cắt tranh?”
Viên quản giáo quay đầu nh́n chằm chặp, và lặp lại câu nói cũ:
“Nói tiếp!”
Chí lại cười cười:
“Thưa, tôi chỉ muốn biết chừng đó thôi.”
Viên cán bộ quản giáo quắc mắt, nói qua kẽ răng:
“Này, này, ư đồ ǵ vậy?”
Chí chột dạ, gượng cười:
“Thưa … thưa … tôi không có ư đồ ǵ cả. Chẳng qua, chẳng qua…”
Nói chưa hết câu, Chí nghiêng ḿnh chào rồi vội đi nhanh về phía chúng tôi.
Sau khi đi lao động về, trước giờ ăn tối, có người đến đưa Chí lên Khung tŕnh diện, mang theo hành lư. Chúng tôi ngơ ngác. Khung là trụ sở của Trung Đoàn th́ phải. Hành lư rất nhẹ, chỉ một cái bị nhỏ đựng một bộ áo quần tươm tất mang theo từ hồi tŕnh diện học tập cải tạo, khi có thăm nuôi, thắng bộ đồ đó lên cho đẹp mặt. Mặt ai? Có lẽ mặt tù cũng như mặt cai tù. Và một áo cụt ba lỗ, một quần xà lỏn tự khâu lấy bằng vải bao cát. Có cả một cái chén g̣ từ miếng tôn cháy sém, một đôi đũa tre tự chuốt lấy to và dài. Khi tŕnh diện đi tù cải tạo, chúng tôi không có đủ thông tin, nên không mang theo chén, dĩa, nồi, niêu.
Chúng tôi biết mang theo hành lư có nghĩa không trở lại với chúng tôi.
Trại tù có một hội trường khá rộng, mái tranh, nền đất, không có phên, vách. Không có ghế cho tù ngồi. Chỉ có một cái bàn nhỏ, một cái ghế đẩu dành cho cán bộ khi lên lớp. Vào mùa mưa, gió tạt mưa vào, ướt át. Chúng tôi tụm năm tụm ba chạy quanh t́m chỗ khô ráo.
Ngày nào chúng tôi cũng đi lao động trừ Chủ Nhật. Những hôm học các môn lư thuyết, chính trị cũng khỏi đi lao động ngoài rừng. Th́ tới hội trường. Lao động cực nhọc, nhưng chúng tôi thích hơn đến hội trường nghe “nhồi sọ, tẩy năo”.
Có những khu rừng quen v́ đă đến nhiều lần. Nhưng thường đến bằng những lối đi khác nhau. Có nơi đi thật lâu mới tới. V́ xa? Không hẳn. Một lần đi lâu đến một khu rừng lạ. Chí, hồi đó đang c̣n ở tù chung với chúng tôi, trèo lên một cây cao định hái bụi hoa phong lan theo như lời hắn khai, bị lính bảo vệ bắt gặp, nổ súng chỉ thiên. Hắn hoảng hốt tụt xuống, rồi bị biệt giam nửa tháng v́ phạm nội quy. Có lẽ v́ đă phạm cái tội đó cho nên về sau Chí “lèng èng” hỏi chuyện đi khu này khu nọ nên bị dồn hai tội làm một, bị chuyển đi trại khác.
Trở lại thời kỳ hắn chưa bị chuyển trại. Hết bị biệt giam, hắn đổi tính, gắt gỏng. Ít chuyện tṛ với mọi người. Không c̣n những lối đùa giỡn náo nhiệt, vui nhộn. Tệ hại hơn nữa, hắn nh́n mọi người bằng con mắt ngờ vực. Trừ tôi ra. Tôi tự hỏi, hắn nghi ngờ chuyện ǵ? Hay là Khung đă tung hoả mù, gieo những mầm nghi kỵ trong đám tù vốn không quen biết nhau từ nhiều nơi dồn về? Đă thế, đám tù này cũng không được sống chung với nhau lâu ngày. Chúng tôi chưa kịp t́m hiểu nhau th́ “Cách mạng” lại “xóc bài”. Chúng tôi lại bị phân rẽ ra mỗi người đi một ngả.
Một hôm, khi chỉ c̣n hắn và tôi đứng cạnh nhau, hắn th́ thầm:
“Tụi nó có nhiều tṛ quỷ quái lắm. Dẫn tụi ḿnh bị đi quanh quẩn đến hụt hơi mới tới nơi. Nhưng thật ra, rất gần. Trèo lên cây cao thấy ngay. Tao lấy cớ trèo cây hái phong lan, thực ra để quan sát quanh vùng.”
“Quan sát làm ǵ vậy?” Tôi hỏi.
Chí nhớn nhác nh́n quanh, hạ giọng:
“Để trốn trại. Cậu và tui nhé. Có hai đứa, giúp nhau, mới có hy vọng thoát.”
Nó bị chuyển trại chăng? Đó là do chúng tôi bàn tán, suy luận. “Cách Mạng” không bao giờ cho chúng tôi một thông tin nào về nó, hoặc về bất cứ vấn đề nào khác trừ những ǵ liên quan tới “Học tập tốt, lao động tốt”. Chúng tôi cũng không được hỏi han ǵ cả. Câm. Điếc.
Hay là nó bị thủ tiêu rồi, tôi buồn rầu ngẫm nghĩ.
Có lần đi thật lâu, chắc là xa thiệt, tới một khu rừng cây cối cao ngất. Tôi thấy náo nức. Ô, núi cao, rừng sâu! Chúng tôi lần đầu tiên thấy sóc bay. Ngửa mặt nh́n lên ngọn cây, thỉnh thoảng thấy vài ba con sóc màu nâu nương theo gió bay là là từ cành cao của cây này đến cành thấp hơn của cây khác. Không thấy nó bay ngược lại, từ thấp lên cao. Có lẽ không bay được. Thấy chúng tôi, vài ba con sóc ṭ ṃ đáp xuống đất. Một bạn tù ŕnh bắt được một con.
“Mày giỏi quá. Nhanh như sóc mà cũng bị tóm.”
“Nhằm nḥ ǵ. Cá, chim, tao cũng bắt như chơi.”
Thật thế, anh chàng này, vào mùa mưa, có dịp đi qua những hố bom B-52 đầy nước, h́nh tṛn, đường kính khoảng vài mươi mét, mà được quản giáo cho tù xuống tắm, hắn bắt cá. Những người khác ham bơi, lội, vùng vẫy, kỳ cọ, hắn ṃ mẫm bơi quanh ven bờ hố, lấy tay khoét vài cái lỗ sâu độ một gang tay. Anh em quậy nước bùn lên làm cá cay mắt và sợ, trốn vào mấy cái lỗ đó. Mươi phút sau, hắn trở lại ṃ tay vào những cái hang đó bắt được cá. Bắt chim én càng khỏe hơn. Chỉ cắm vài con ruồi vào một khúc tre nhỏ xíu như que tăm, ngay cạnh đó đặt một cái tḥng lọng. Ngày xuân con én đưa thoi, thấy ruồi tiện thể bay qua đớp, vướng vào dây tḥng lọng. Phải chi cứ lo việc đưa thoi.
Thế là bữa ăn chiều của nó thấy mà thèm.
“Hôm nay cậu lại có món sóc rô ti,” Một người hỏi.
“Không, con sóc này lông dày êm quá. Rờ sướng tay. Cậu có coi cuốn phim ǵ ǵ đó có cái thằng khờ thích rờ chuột? Tui là thằng khờ đó, đem về nuôi chớ không ăn. Sóc dễ làm thân lắm. Mới đó nó đă biết giỡn với tui, thấy chưa. Đấy, đấy, coi cặp mắt ngây thơ long lanh kia ḱa. Coi hai bàn tay nó chắp lại kia ḱa.”
Hắn lấy dây lạt cột con sóc vào một gốc cây để rảnh tay đi lao động. Đến giờ nghỉ trưa ăn xong cơm nguội hoặc củ khoai ḿ mang theo, hắn quay lại thăm con sóc. Một bầy kiến lửa bu vào đầy mắt, đầy miệng con sóc. Chết cứng queo.
Tại một khu rừng khác, cũng đi khá lâu mới tới, chắc cũng xa thiệt, chúng tôi chặt mây. Lần đầu tiên tôi thấy dây mây. Nó là một loại dây rừng có những lóng dài, có mắt mọc ra thành vài ba nhánh nhỏ. Vỏ bọc bên ngoài dây mây đầy gai nhọn. Mây ḅ chằng chịt quanh những cành, những cây cao. Chặt mây, rút mây ra khỏi cây to thế nào cũng bị gai đâm rách áo, sướt tay, lủng chân.
Cũng trong cánh rừng này, sắp tập họp trước khi trở về trại, tôi chợt thấy một cây lạ, khá cao, cành lá xanh tươi, một ḿnh đứng lẫn trong nhiều cây cổ thụ khác. Thân cây có một lớp vỏ màu bạc bao kín. Tôi chăm chú nh́n, rồi lấy dao chặt nhẹ mấy nhát vào gốc cây. Thích cái cây đó chặt chơi “làm kỷ niệm”, chứ không định phá hoại “có hệ thống”, cũng không “có ư đồ” ǵ ráo. Vỏ tróc, gỗ bên trong màu vàng tươi thoang thoảng một mùi dễ chịu. Bụng đói, đói liên miên, đói kinh niên, thấy cái ǵ có vẻ ăn được là ăn ngay. Ăn bất cứ con ǵ c̣n nhúc nhích, trừ con ruồi và con muỗi. Nhưng gỗ đâu biết nhúc nhích, cũng nếm thử vài mảnh nhỏ văng ra xem sao. Thấy thơm và ngọt, tôi gọi mấy người trong toán tới. Tất cả đều thích thú cho là đă t́m ra một loại cây quư. Biết đâu quư hiếm hơn cây quế trong rừng. Th́ một bạn thấy thế chạy vội đến la to đừng ăn, đừng ăn, coi chừng ngộ độc chết tươi cả ngay bây giờ. Chúng tôi chợt tỉnh. Đứa th́ cố khạc nhổ, đứa th́ đứng lặng người lắng nghe bụng dạ ḿnh chuyển động ra sao.
Đến bây giờ tôi cũng không rơ đó là cây ǵ. Chỉ nhớ là sau đấy, trên đường về lán, chúng tôi, những người đă nhai những mảnh gỗ vụn đó, đều cảm thấy uể oải, mệt nhọc, hoa mắt, chân bước lâng lâng, lảo đảo. Nếu không có anh em cho vịn vào vai để cùng đi, nếu không có chú lính bảo vệ súng cầm tay, mặt non choẹt cố làm ra vẻ “h́nh sự”, trông thấy thương hơn là ghét, chúng tôi đă nằm lăn quay xuống đường ṃn. Nhiều hôm sau đó chúng tôi cũng chưa b́nh phục hẳn.
H́nh ảnh chú lính bảo vệ trở lại với tôi. Cố làm ra vẻ hắc ám, sắt máu nhưng không che giấu nổi những nét ngây thơ, chất phát, ngờ nghệch. Đúng là một kịch sỹ bất đắc dĩ. Anh ta nghĩ ǵ trong đầu? Là một cá nhân bé nhỏ bị nhồi nặn trong một chế độ độc tài toàn trị, với bộ máy tuyên truyền khổng lồ, liệu anh ta, và ngay cả những quản giáo hay những người chuyên đứng lớp thao thao bất tuyệt về chủ nghĩa này, lư thuyết nọ, có thể nào suy nghĩ độc lập? Có thể anh ta nghĩ rằng chúng tôi là những tên Ngụy rất nguy hiểm, những tên Việt gian bán nước, ôm chân đế quốc, thích ăn tim gan người, uống máu đồng bào, “xơi tái” bào thai của “chiến sỹ gái”? Cho nên, nếu có “sự cố” bất tường nào dù nhỏ nhặt xẩy ra, phải dùng bạo lực cách mạng thẳng tay trấn áp?
Chúng tôi đi tù tại Miền Nam, loại tù không có nhiều “nợ máu với nhân dân”, chắc chắn không nếm mùi đau khổ bằng những người tù bị đưa ra ngoài Bắc. Nhưng đă ở tù th́ kể chi đến gian khổ, tôi thầm nghĩ. Than van, trách móc chỉ khiến cho cái đau đau thêm. Hăy quên hết, quên đói, quên thiếu thốn, quên nhọc nhằn. Quên buồn, quên nhớ. Ư chí nói với tôi như thế. Nhưng tôi có chịu làm theo hay không? Dường như có, dường như không. Dường như mà thôi, chẳng có ǵ rơ ràng.
Liệu tôi có thể quên nếp sống cũ? Liệu tôi có thể nào đừng nghĩ đến xă hội ngoài kia mà tôi không hề có được một tin tức chính xác nào. Quản giáo th́ nói láo, vợ con đến thăm th́ không dám tiết lộ sự thật v́ có cán bộ đứng cạnh nghe ngóng. Báo chí không có đă đành, đài vô tuyến cũng không được nghe ngoại trừ thỉnh thoảng “được” bắt buộc nghe đài phe ta.
Đừng nghĩ “khi về” th́ sẽ làm sao có thể chạm trán với xă hội ngoài kia. Mà khi nào là khi về, “Khi về hỏi liễu Chương Đài”. Đừng nghĩ đến vợ con đang ch́m nổi trong cơn “đại hồng thuỷ”. Đừng nghĩ rằng, trước những thay đổi khủng khiếp, liệu người vợ chỉ trông cậy vào đồng lương ít ỏi và cố định của chồng, suốt ngày lo săn sóc việc nhà và nuôi con, nay có biết và có kịp thay h́nh đổi dạng, để xông pha vào cuộc đời mới đầy đe doạ. Liệu có chịu tập tành buôn thúng bán mẹt; bon chen, giành giật; gồng thuê gánh mướn. Hay là khi vô phương kiếm sống, lại xoay qua làm nghề không vốn. Vâng, biết đâu, biết đâu. Và đứa con độc nhất sắp đến tuổi đi học? Liệu nó có được cắp sách đến trường hay là ngày ngày chạy ra ngoài chợ Cầu Ông Lănh đá cá lăn dưa, hay là lêu lổng đầu đường xó chợ, hay là đi bụi đời. Mà nếu may mắn được đi đến trường th́ cái đầu non nớt đó sẽ học những ǵ? Chắc chắn sẽ có những bài học mới lạ, kỳ quái, và sẽ không thiếu những môn huấn luyện cách “lăng mạ, luận tội, lên án” Ngụy quân, Ngụy quyền trong đó có cha của nó, chú của nó, họ hàng của nó, láng giềng của nó, đồng bào của nó. Khi cha nó về, nó sẽ nh́n cha bằng “nửa con mắt”?
Như đă nói trên, tôi tự nhủ đừng nghĩ ngợi lôi thôi. Càng nghĩ ngợi, càng bế tắc. Và tôi đă thành công. Là v́ những ư nghĩ tối tăm vừa nêu trên, lúc đó, đă nằm sâu dưới cát, lớp cát dày phủ kín đầu con đà điểu ngoài sa mạc. Vâng, người ta nói, khi gặp nguy hiểm, con đà điểu chui đầu xuống cát để khỏi phải thấy ǵ. Sự thật có phải là thế không? Nhờ đấy, con đà điểu “khôn ngoan” đă ù ĺ sống, đă không bị hội chứng tâm lư, chấn động tinh thần. Bây giờ, nước đă chảy nhiều dưới cầu, lớp cát dày bị gió sa mạc thổi bạt, hai con mắt con đà điểu mở to quay nh́n quá khứ. Giật ḿnh.
T́nh yêu có từ bé đối với rừng núi không ngờ lại là điều hay cho tôi. Nhờ t́nh cảm đó, những chuyến “đi rừng” lao động dù cực khổ và bị kềm kẹp vẫn mang lại cho tôi vài ba kỷ niệm khó quên như tôi vừa kể. Nhưng tôi c̣n muốn kể thêm câu chuyện dưới đây nữa. Nó khiến tôi mỗi lần nhớ đến là mỗi lần bàng hoàng thảng thốt như bị dội lên đầu một thau nước lạnh.
Tôi luôn luôn mong được đi rừng xa. Đúng như mong ước của tôi, một hôm gần Tết ta, sau khi tập họp, quản giáo cho hay sẽ đi xa, xa nhất từ trước đến giờ. Sẽ được ghé một nơi đặc biệt. Một người tù bẩm bẩm, Khoan hồng, cách mạng lại khoan hồng.
Tôi nhẩm tính, thế là sắp ăn bốn cái Tết tù. Người xưa dùng chữ đúng quá, “Ăn Tết”. Vừa đi vừa suy đoán năm nay ăn Tết ra sao. Chắc sẽ được nghỉ lao động một ngày, mong nó không rơi vào ngày Chủ Nhật. Và “trên cả tuyệt vời”, có lẽ chúng tôi sẽ có thịt heo, mỗi năm tù được ăn một lần vào dịp Tết. Mỗi người cũng sẽ được chia một miếng thịt khiêm tốn to bằng một lóng ngón tay, gặp miếng có mỡ coi như trúng số. Chắc năm nay cũng thế, B chúng tôi cũng sẽ bàn bạc sôi nổi, cuối cùng “đạt được sự nhất trí cao”: gom thịt và cơm lại, cho vào nồi lớn, thêm chút muối và mấy gàu nước giếng, bắc lên ḷ nấu cho thật nhừ. Thế là, một nồi cháo thịt nóng hổi thua ǵ Cháo Chợ Cũ mà chúng tôi thường nhắc đến khi họp nhau tán gẫu sau bữa ăn tối mà cứ ngỡ chưa ăn.
Chắc cũng sẽ đấu cờ tướng từ sáng đến chiều, cho điên cả cái đầu. Nhà vô địch sẽ không được hưởng “vinh quang”, nghĩa là “bị nghỉ lao động” một ngày. Tên nào thích thể thao, dù thân thể c̣n da bọc xương, chắc sẽ được đá banh. Chân không giày, chia làm hai phe, phe ở trần, phe mặc áo. Nhưng Tết năm nay tôi sẽ không ghi danh đá banh trên cái sân khủng khiếp đó. Nào đá dăm tai mèo nhọn hoắt, nào đá cuội lục cục nằm rải rác đạp lên đau méo mặt, nào lỗ chân trâu gồ ghề, lởm chởm, nào những bụi hoa trinh nữ, tôi thích chữ bông mắc cở hơn, đầy gai nhọn mọc phục kích khắp sân.
Sau trận đấu tên nào cũng bong móng chân cái. Nhiều tháng sau móng mới mới chịu lần ṃ nhú ra thật chậm, trông đến sốt ruột. Đó là chưa kể cái bụng không cứng kéo theo cặp gị rất mềm, đá vào trái banh da mà tưởng như đá vào tảng đá.
Vợ con phải nhịn thèm để dành quà Tết vào dịp thăm nuôi đầu Xuân. Có những ǵ nào? Mong được một thỏi đường đen, thèm ngọt quá; một chai nước mắm thiệt, v́ ngày ngày chỉ được ăn loại nước mắm làm bằng nước muối thắng chút nước màu cho vui mắt; và nhất là cái bánh tét nhân chuối, hay nhân đậu xanh, hay biết đâu nhân thịt. Thèm thịt quá.
Đầu óc lan man, chân bước đều đều như máy. Trên nhiều đoạn đường, tôi đi mù ḷa theo sức lôi kéo vô h́nh của đoàn tù, không để ư đến cái lưng của người đi trước, hay cái vai của người đi bên cạnh. Chỉ cắm đầu loáng thoáng thấy những bàn chân sù ś, gót nứt nẻ, mang dép râu, xủi đất, cát, bụi bay vật vờ. Bỗng nhiều tiếng reo, Ồ con suối, chảy mạnh quá. Tôi bỡ ngỡ nh́n quanh.
Con suối nhỏ rộng khoảng 10 mét chảy ngang qua một vùng đất khá bằng phẳng. Bắc ngang qua con suối là một thân cây c̣n tươi đường kính hơn một gang tay, c̣n cả vỏ nguyên vẹn, chứng tỏ rằng “cây cầu” này ít người qua lại. Bên một bờ suối c̣n một gốc cây lẫn trong đám cỏ cao có nhiều vết mới chặt. Có lẽ mấy ngày trước đây một người nào đó đốn cây này, chặt hết cành, rồi đẩy thân cây cho nằm ngang qua ḍng suối. Thế là có cây cầu. Cành, lá, có lẽ đă được mang về nhà làm chất đốt.
Nhiều người tù khi qua cầu thấy nước chảy nhanh, chóng mặt, sợ ngă xuống suối đành phải ngồi bệt xuống, hai chân choàng qua hai bên thân cây, cái kiểu ngồi trên lưng ngựa, hai tay chống xuống thân cây nâng người lên, nhích nhích tiến tới từng chút một. Trông giống trẻ con đùa giỡn. Quản giáo, lính bảo vệ đi qua cầu một cách dễ dàng như đi trên mặt đất phẳng. Có khi họ c̣n trổ tài chạy phon phon. Tôi nghiệm ra rằng đại đa số chúng tôi không phải là lính chuyên nghiệp, vốn là công chức, tư chức, bị động viên nhập ngũ chưa được bao lâu th́ ră đàn tan nghé. Nay bị ném vào núi rừng. Vụng về, lọng cọng.
Xa xa, phía ngược ḍng suối là rừng tre ngút ngàn. Từ mô đất cao nh́n xuống, tre xanh ngát, hết lớp này đến lớp khác, đu đưa trong gió trông như những tấm gấm vóc khổng lồ lượn sóng. Xuôi theo ḍng suối, rừng cây trùng điệp, cây không tên, hay đúng ra chúng tôi không biết tên, cũng xanh tươi, rậm rạp. Rừng nhiệt đới muà xuân là thế đó. Hai bên lối ṃn ngoằn ngoèo, hoa dại nhiều màu đă nở rộ. Cỏ dại trên mặt đất cũng trổ hoa, thường là hoa màu vàng nhỏ như ngọn rau má. Cũng có bướm bay chờn vờn quấn quưt nhau, đuổi nhau; chuồn chuồn th́ bay đứng một chỗ trên không trung quan sát chúng tôi. Rừng nhiệt đới phải có nhiều loại côn trùng chứ, tôi ngẫm nghĩ. Chúng đâu cả? Chỉ thấy bươm bướm và chuồn chuồn. Chắc hẳn côn trùng đang nằm ẩn trong bụi cây, đám cỏ, ḷng đất, chờ đêm xuống ḅ đi kiếm ăn và thi nhau hoà tấu những khúc nhạc thiên thu. Chim cũng hiếm, trừ chim én. Khó thấy chúng nó, chốc chốc nghe lảnh lót tiếng hót. Hay đó không phải là tiếng chim, mà là “tiếng gọi” của núi rừng. Trên trời cao, mấy cụm mây trắng trôi bồng bềnh. Ở thành phố ít thấy mây bay.
Khoảnh rừng thưa này khá rộng, chim én bay lượn nhiều. Một câu thơ trong Kiều, Ngày xuân con én đưa thoi, đă được nhắc bên trên, lại nhắc lại, v́ tôi thấy nó đẹp, êm, và ấm quá. Tại sao câu thơ ấy đẹp, êm? Khó nói. Nhưng ấm th́ dễ tán láo. Đưa thoi khiến tưởng tượng đến khung cửi với hai bàn tay nhỏ của cô dệt vải, và từ vải may áo thay cho cái gọi là áo làm bằng bao cát sù ś, chùm đụp, xiêng xẹo, hở hang, mới mặc ngứa ngáy chịu hết nổi, lâu ngày quen. Nhưng vẫn nhớ cái áo bằng vải thiệt như trẻ con mới bỏ bú nhớ bầu sữa.
Tưởng là đă đến nơi, nhưng không. Chúng tôi chỉ dừng lại chờ những người ngồi lết lết qua cái cầu độc mộc. Sau khi mọi người qua khỏi cầu, đoàn tù tiếp tục đi.
Đầu óc tôi lại lang thang. Và nhớ. Lang thang nhớ về quá khứ. Đừng nhé, hăy khoan, hăy đừng nghĩ đến tương lai. Hăy là con đà điểu ngoài sa mạc. Nhớ chuyện cũ thôi. Nhớ là liều thuốc xoa dịu, mơn man, làm nhẹ phiền muộn. Là tiếng nói thủ thỉ, hay đay nghiến; nụ cười hân hoan, hay hờn dỗi; ánh mắt reo vui, hay trách móc. Là bàn tay quen quen, mai tóc cỏ rối, nụ hôn bâng khuâng, làn da ấm áp. Là tiếng khóc trẻ thơ trong veo, tiếng tập nói bi bô vừa chớt vừa ngọng, chiếc giày nhỏ xíu nằm lăn lóc trên gác nhỏ một hôm t́m thấy. Là tiếng ho hen quát tháo bầy chó vồ sủa của ông già hàng xóm mỗi khi có khách đến nhà, tiếng rao hàng quà rất đúng giờ mỗi buổi sáng, tiếng xe xích lô máy bỗng nổ ṛn ră khuấy động rồi xa dần, nhỏ dần, mất hút. Là con phố có hàng cây sao, có lề đường rộng, khua vang tiếng guốc chen lẫn với tiếng cười khúc khích mỗi buổi chiều khi học tṛ con gái “Em tan trường về.” Là quán cà phê khói thơm ngào ngạt cùng thân h́nh yểu điệu và mái tóc đen dài che nửa khuôn mặt rất đẹp của cô chủ, làm nổi bật đôi mắt mơ màng lơ đăng không bao giờ nh́n thẳng vào một ai. Phải chăng không nh́n vào người nào chứng tỏ chưa có nơi có chốn, th́ những chàng trai mới lớn tha hồ nuôi hy vọng, ngày ngày đến trồng cây si.
Nhưng không có cái nhớ nào dai dẳng, tha thiết, và lặp đi lặp lại bằng nhớ tô phở, tô bún ḅ, tô hủ tíu. Ngây ngất cả thần hồn v́ mùi thơm bốc lên, ấm cả ḷng dạ khi bàn tay nâng niu bên ngoài cái tô no tṛn nóng, như trẻ thơ nâng bầu vú mẹ. Dù thèm đến mấy, cũng sẽ không dám ăn liền. Như tên mọt sách, cầm cuốn sách mới đă chờ đợi lâu nay, không dám giở ra đọc liền. Âu yếm nh́n tên tác giả, hân hoan như thấy tác giả gật đầu mỉm cười đáp lại, nh́n tranh b́a trước, ngắm chữ b́a sau, ướm thử xem nó nặng bao nhiêu, rồi bàn tay trái cầm gáy cuốn sách, ngón cái tay phải khẩy nhẹ vào cạnh những trang giấy để nghe mùi giấy mới, mực mới, chữ nghĩa mới lan toả những đợt sóng từ trường.
Vâng, tôi sẽ không ăn ngay. Trước khi ăn, như đă nói, tôi hăy thưởng thức bằng khướu giác, xúc giác, rồi mới lim dim mắt ngắm nó như ngắm bức tranh ấn tượng. Màu đỏ cay của ớt, màu xanh mát của hành lá, màu đen ṛn của tiêu, màu trắng mịn của bánh phở, con bún, sợi hủ tíu.
Thế c̣n màu sắc của thịt tái, chín, nạm, gầu, gân, vè, sách, gị heo, chả lụa, thịt băm, tóp mỡ, nước lèo? Màu sắc của những thứ đó vượt ra khỏi lănh vực của ấn tượng. Tượng trưng chăng? Siêu thực chăng? Thật khó mà diễn tả bằng lời.
Cuối cùng đoàn tù dừng lại hẳn. Chúng tôi đến khu rừng này lần đầu. Đúng ra đây không phải là khu rừng, mà là một trảng tranh. Và thật là lạ, tại một góc của cái trảng tranh xanh tốt và khá rộng này có mấy gánh gánh hàng ăn. Khoai, sắn, chuối, ổi, bưởi, trái cóc, mấy khúc mía chưa róc vỏ … Và những loại bánh hấp hoặc nấu chín gói trong lá chuối. Trông ngon lành quá. Gần Tết rồi, chắc có bánh tét. Tết luôn luôn có bánh tét, tôi muốn gọi nó là bánh tết.
Không xa nơi chúng tôi tập họp trước khi phân tán ra làm nhiều toán nhỏ, cuối đám tranh, sau những bụi cây và lau sậy san sát, thấp thoáng năm ba mái nhà lá. Tôi tưởng như lâu ngày nay gặp lại quê nhà, thân, quen, ấm áp, dù đang mùa Đông. Thấp thoáng bóng dáng người dân thường, trông nghèo nàn, lam lũ, nhưng ăn mặc đâu vào đấy. Đàn ông quần cụt, áo sơ mi rách rưới, vá víu, đàn bà quần dài đen, áo bà ba cũ kỹ. Không kỳ quặc như chúng tôi – áo bao cát ba lỗ, một lỗ to cho cái đầu bờm xờm tḥ ra, hai lỗ nhỏ cho hai cánh tay xương xẩu có chỗ thoát ly; quần xà lỏn bao cát th́ trông chỉ văn minh hơn chiếc khố; mỗi người may theo mỗi cách, mà vẫn có mẫu số chung, là méo mó, xộc xệch, hở hang.
A, đây là xă hội loài người, nhưng họ có phải là Việt Cộng hay không nhỉ? Nghĩa là họ có xem ḿnh như kẻ thù, như Ngụy, để họ cải tạo phụ đạo? Hay họ chỉ là những người thường dân, dù sống dưới chế độ nào. Tôi buồn rầu nghĩ tiếp, dưới chế độ nào đi nữa th́ dân vẫn là dân, chính quyền là chính quyền, đảng là đảng, Việt cộng là Việt cộng. Lẽ nào mọi người đều là Việt cộng?
Ở măi trong rừng ngày ngày đối diện với sắt máu, kềm kẹp, ŕnh rập, đói khát, bệnh tật, nhiều khi ḿnh cảm thấy ḿnh không phải là con người nữa. Một nhà thơ nói trúng:
Mười năm, mặt xạm soi khe nước,
Ta hóa thân làm vượn cổ sơ.[1]
Nay thấy loài người, ḷng bỗng nao nao. Và có hàng, có quán. Không chừng có cả chợ. Có lẽ nơi này rất xa những nơi từ trước tới nay chúng tôi đă đến để được “Vinh Quang” – “Lao động là vinh quang.” Khẩu hiệu được lặp đi lặp lại này làm tôi nghĩ đến câu nói “Xúi trẻ ăn cứt gà.” Chúng tôi không c̣n là trẻ con nữa, vậy câu nói đó nên được đổi thành “Xúi già ăn cứt vịt” chăng? Tôi nghĩ bụng vinh quang hay không c̣n tùy thuộc vào mục đích của cái lao động ấy chứ. Chẳng hạn ta được cho ăn bánh vẽ làm việc đến kiệt lực trong khi kẻ khác ngồi không hưởng trọn thành quả của cái lao động ấy, th́ vinh quang cái nỗi nào.
Một người đột nhiên cất cao giọng “phát biểu linh tinh”:
“Hôm nay là ngày cuối năm, mai Tết, ngày vui của dân tộc. Mừng Xuân Ơn Đảng.”
Một giọng khác bẻ:
“Trật. Phải nói: Ơn Đảng Mừng Xuân. Cho nên Cách Mạng chiếu cố cho chúng ta lao động tại vùng này để được gần gũi với nhân dân hưởng cái Tết ấm no, độc lập, thống nhất, tự do, hoà b́nh.”
Có tiếng x́ xào, ŕ rầm. Hưởng ứng hay phản đối? Nhưng dù ǵ th́ dù, mọi người vui hẳn lên, cố cắt thật nhiều tranh, cho mau đạt chỉ tiêu, để c̣n nhiều th́ giờ đi “mua sắm”. Nghĩa là để có thể ngồi nán lâu hơn giờ nghỉ quy định bên các hàng ăn, hàng quà tán gẫu. Ai có tiền th́ “mua sắm” củ khoai, trái chuối, trái bắp, ăn Tết; ai không tiền th́ ăn Tết bằng mắt.
Tôi chợt liên tưởng cách đây 15 năm trên những băi tập quanh vùng Thủ Đức, Chợ Nhỏ. Giờ nghỉ trưa, chúng tôi la cà đến những cô gái quê xinh xắn nói năng ngọt ngào, duyên dáng, áo bà ba nhiều màu, và quần trắng, quần đen mỏng “sexy” làm nổi lên những “đường cong tuyệt mỹ”. Họ ngồi bán những thức ăn, thức uống. Bán những nụ cười tươi tắn. Nay bên những gánh hàng ăn lỏng chỏng xác xơ, cũng những cô gái quê c̣n trẻ lắm nhưng trông lam lũ quá. Tóc búi tó không chút mượt mà, mặt mày hốc hác không trang điểm, nước da nám, sạm, áo quần toàn một màu đen bạc thếch v́ dăi dầu mưa nắng. Đi chân đất.
Tôi ngạc nhiên khi thấy dăm ba bạn tù có tiền đến mua quà. Trong những chuyến thăm nuôi, ngoài “đồ tiếp tế”, thân nhân của họ lén chuồi một ít tiền. Vợ tôi cũng muốn làm như thế nhưng tôi từ chối ngay, nghĩ rằng ở tù trong rừng th́ tiền bạc có ích ǵ. Tôi đâu ngờ rằng có một ngày như hôm nay. Tôi cũng chưa có ư nghĩ trốn trại, th́ phải có chút tiền mang theo pḥng thân.
Tôi càng ngạc nhiên hơn. Lẫn trong nhóm người nghèo khổ đó, ngồi thu ḿnh đằng sau chiếc rổ bày ra mấy món thức ăn, là một người đàn bà c̣n trẻ, trên dưới ba mươi tuổi. Thoáng trông tôi đă nhận ra ngay cái dáng dấp “lăng mạn tiểu tư sản bóc lột”. Cô ta như ở một tinh cầu lạ rơi xuống, khác hẳn bọn tù chúng tôi đă đành, mà cũng không có nét nào giống những cô gái quê khốn khó. Lâu ngày quen mắt với núi rừng âm u, nay bàng hoàng thấy hiện lên h́nh ảnh của ngày xa xưa như trong chuyện cổ tích. Một chút thân thương và rất nhiều xót xa. Tôi quên cả giữ ư, nh́n trân trối.
Người đàn bà gầy g̣, tay chân như thừa thăi. Mái tóc đă lâu không uốn buông thỏng xuống vai áo màu tím nhạt, sờn, rách, để lộ làn da xanh xao. Không lạnh sao, mùa đông nơi rừng núi mà. Đôi mắt to, đen, ngơ ngác, mang một vẻ sợ sệt thường trực khó hiểu, nổi bật lên trên khuôn mặt không vui, với đôi mày thanh tú, cái cằm hơi nhọn, chiếc mũi thon. Hai bàn tay gầy ngón dài thường nắm chặt vào nhau, như để chống cái lạnh, cho thấy trên ngón tay thứ tư của bàn tay trái chiếc nhẫn vàng nho nhỏ. Thế là đă có nơi nương tựa? Hay chàng không c̣n? Hay chàng cũng đang ở tù như chúng tôi? Biết đâu có thể cùng B với tôi.
Ṭ ṃ, hay v́ lâu ngày không thấy người nữ, tôi trố mắt nh́n kỹ hơn. Nh́n hai bàn chân mang dép Nhật ṃn hết gót. Nh́n chiếc quần lănh đen bạc màu có mấy miếng vá ở đầu gối. Khi người đàn bà đứng dậy quay người, tôi nh́n miếng vá ở mông. Và mông. Tôi quên hết mọi cung cách giao tiếp lịch sự tối thiểu. Tôi thầm nghĩ, trước kia, với chút trang điểm và bớt gầy, có lẽ đấy là một nhan sắc đáng kể. Và chắc chắn là dân thành phố. Nhưng sao lại lạc lỏng tới nơi này? Cơn xúc động trong tôi bỗng dưng lóe lên như đốm than hồng phủ tro bị cơn gió mạnh thổi tạt qua.
Rổ đựng thức ăn cũng gợi trí ṭ ṃ của tôi: một ít mứt gừng gói trong giấy trong, hai chén chè đậu xanh đánh, một dĩa xôi lạc, trước kia gọi là xôi đậu phụng, và đũa, muổng. Và một thẻ nhang, một bông cúc vàng gói chung trong một mảnh giấy báo đặt bên dưới dĩa xôi. Tôi muốn xin mảnh giấy báo mang về đọc xem có ǵ trong đó, mà không dám. Chỉ chừng đó. Không có người nào tới đấy hỏi mua quà. Cũng phải thôi, bọn tù chúng tôi đâu cần những món ăn xa xỉ như thế.
Vài ba người bán quà ngồi gần đấy tỏ vẻ khó chịu. Khó chịu v́ tôi chăng? V́ cái nh́n rất ngố không biết che đậy của tôi? Tôi chột dạ, chỉnh đốn lại thái độ. Bỗng họ lớn tiếng bàn bạc với nhau có lẽ cốt để cho tôi nghe chăng.
Một người nói:
“Không biết nó từ đâu mà tự nhiên nhô ra. Coi tức cười quá vậy trời.”
“Nó? Nhưng nó nào?” Người thứ nh́ hỏi.
“Th́ c̣n ai nữa. Cái con ranh đó đó.”
A, họ không nhắm vào tôi. Tôi cảm thấy nhẹ nhơm trong người.
Người thứ nh́ nói tiếp:
“Con ranh đó hả? Th́ từ Sài G̣n chớ từ đâu nữa. Lên đây bán đồ cho … cho … mấy anh tù.” Quay nh́n thẳng vào tôi. “Chắc không phải đâu. Lên làm gái.”
Người thứ nhất lắc đầu, le lưỡi:
“Phải có da có thịt mới có thể làm gái chớ. Ốm như con khỉ gió th́ làm ǵ được!”
Người kia không đồng ư:
“Ở đó mà không làm gái! Coi cái mặt mốc kia ḱa. Không làm gái th́ cái tướng đó làm được ǵ mà sống.”
Người thứ ba bây giờ mới ra miệng, tỏ ra biết nhiều và biết điều hơn, nói với hai người kia, nhưng mắt th́ chăm chăm nh́n cô Sài G̣n:
“Tui biết nó. Tui gặp con khùng này mấy lần rồi. Nó làm ǵ mặc kệ nó, ḿnh dư hơi đâu mà xía vô. Không ưa th́ đuổi nó đi chỗ khác cho đỡ ngứa con mắt.” Nói xong cười thích thú.
Cứ sau mỗi câu nói trên, người đàn bà thành phố, trông như con chó lạc chủ bị một bọn người cầm gậy gộc dọa đánh, run rẩy co rúm người lại. Con mắt càng ngơ ngác, vẻ mặt càng hoảng hốt. Như một phản ứng tự nhiên, quên ḿnh là tên tù, tôi nhảy vào can thiệp. Tôi buột miệng nói mấy câu, ban đầu hùng hồn, dơng dạc, dần dần yếu x́u:
“Ê, ba chị kia, làm ǵ vậy? Người ta cũng …” Xoay nh́n người vừa nói. “À, à chị có biết cô này hả. Thôi, tội nghiệp, tha cho người ta đi. Tui, tui sẽ… Tui sẽ …”
“Tui sẽ làm ǵ?”
Tôi ngẩn người, đáp nhanh:
“Tui sẽ cám ơn lắm lắm.”
Họ cố nhịn cười. Người đàn bà thành phố lấm lét nh́n tôi, ngơ ngác. Tôi đâm ngượng, im bặt. Rồi ngó lăng ra đằng xa nơi vài ba người tù đang ăn khoai ḿ, miệng ngốn ngấu ngon lành, mắt mở thao láo.
Nhưng thật không ngờ, người đàn bà vừa đ̣i đuổi cô thành phố quay lại nói với tôi:
“Tui giỡn chơi thôi, anh biết chớ. Tui có quyền ǵ mà đuổi người ta. C̣n anh muốn mua đồ của nó th́ cứ mua đi. Nói khéo khéo nó sẽ cho ăn chùa, khỏi cần trả tiền, tui bảo đảm. Con này nó khùng mà. Khùng th́ biết ǵ đâu.” Quay nói với hai người bạn hàng. “Thôi, tụi ḿnh đi bán chỗ khác nghen. Ngồi đây nhột.”
Ba người đứng dậy thong thả gánh hàng quà của ḿnh đi đến nơi anh lính bảo vệ đang ngồi cạnh lùm cây nhỏ lấy thuốc lá ra vấn.
Không có một khúc cây, một cục gạch, hay tảng đá gần đó, để ngồi, tôi đứng xớ rớ bắt chuyện:
“Chị bán những thứ ǵ đó?”
Người đàn bà không trả lời, nh́n chỗ khác, có vẻ thèn thẹn. Tôi nói thêm:
“Sao toàn là những đồ cúng cả vậy. Lại có cả thẻ nhang.”
“Kệ tui. Anh đi chỗ khác để cho tui yên. Đi ngay đi.”
A, cái cô này lạ thật. Ḿnh vừa đứng về phe cô ta, cô lại đuổi ḿnh đi. Hay là v́ ḿnh vô ư nh́n người ta như muốn “ăn tươi nuốt sống” khiến người ta bực tức? Tự thấy ḿnh có lỗi, tôi dịu giọng:
“Cô mau quên quá. Không có tui, ba con nhỏ kia đă xé xác cô rồi. Không chừng tụi nó quay lại đó.”
Cô ta đứng bật người dậy, hoảng hốt, nói líu lưỡi:
“Thật không … Thật không… Chết, chết, chết. Làm sao đây?”
Tôi không ngờ cái phản ứng thái quá đó. Không biết nói ǵ, nói đại một cách vớ vẩn, buồn cười:
“Chắc họ không quay lại đâu.”
Người đàn bà coi bộ dễ tin:
“Anh nói thiệt hả anh.” Rồi cười lặng lẽ và cúi xuống lấy một chén chè đưa tôi, miệng lẩm bẩm như nói một ḿnh:
“Trước cúng sau cấp. Cấp th́ ăn. Không ăn th́ bán. Anh ăn không tui bán cho? Ăn xong đi chỗ khác chơi.”
Tôi ngạc nhiên đáp:
“Tui không đói.”
Người đàn bà bỗng đổi thái độ, dịu giọng:
“Tui cũng không đói như anh. Tui anh giống nhau. Không ăn th́ đem lên đây bán. Người ta bán được tui cũng bán được. Anh cũng mua được. Ăn xong đi chỗ khác chơi.”
Cô ta lại lơ đăng nh́n quanh. Đột nhiên cô bước tới gần, nói nhỏ bên tai tôi:
“Nhưng tui không lên đây buôn bán giành khách của họ đâu, mà họ cứ làm khó, làm dễ tui hoài. Tui sợ ba cái bà đó lắm.” Hai bàn tay che mặt, vai thun. “Tui đem lên cho ảnh. Tết năm nay không có ǵ, tui chỉ đem được chừng đó thôi. Lâu quá mới đi mà ít đồ quá. Ảnh có giận không hả anh? Anh cứ nói thiệt đi, tui không ngán đâu.”
Tôi ṭ ṃ hỏi:
“Ảnh? ảnh là ai?”
Người đàn bà cau mày:
“Ảnh là ảnh, chớ c̣n là ai nữa.” Mắt rưng rưng. “Ảnh không chịu gởi thơ về cho tui. Mấy ngày rồi. Mấy tháng rồi. Mấy năm rồi. Tui đi kiếm ảnh nhiều nơi. Thằng con tui cũng bỏ tui mà đi. Nó mới mấy tuổi đầu mà cũng đi đâu mất.”
Cô này đúng là khùng như chị bán hàng hồi năy đă nói, tôi lo lắng. Hay mất trí? Cô ta tiếp tục lảm mhảm:
“Không biết ảnh ở đâu. Đi t́m nhiều nơi lắm, nơi nào cũng có có không không. Người ta chỉ tui tới đây mấy lần rồi, ảnh không chịu gặp tui. Trước cúng sau cấp, tui đem lên cho cho ảnh ăn. Chớ có tính bán buôn ǵ đâu, mà mấy bà hồi năy la rầy dữ quá. Anh thích th́ cứ lấy một chén chè mà ăn. Có tiền trả, không có tiền, ăn chịu. Ăn một chén thôi. Rồi đi nơi khác chơi.”
Tôi chợt nghĩ đến người bạn thân đă bị chuyển trại. Hay đă chết? Tôi buột miệng hỏi:
“Có phải ảnh tên Chí?”
Người đàn bà giật bắn ḿnh, mở to mắt, lắp bắp:
“Đúng, đúng, đúng. Sao, sao anh biết?” Đứng nhón chân lên, hớt hơ hớt hải nh́n bốn phía. “Anh ơi, anh ở đâu?” Xoay qua tôi. “Anh dẫn tui tới ảnh đi.”
Tôi bối rối:
“Này chị. Hăy từ từ. Để tui tính. Anh Chí trước kia cùng B với tôi.”
“Chí cái ǵ, Bê cái ǵ…”
Tôi ngắt lời:
“Nhưng, nhưng …” Tôi không dám nói Chí không c̣n ở chung B với tôi nữa. Ḷng c̣n chút hồ nghi, tôi hỏi thêm. “Chị có ba đứa con phải không? Đứa lớn nhất có lẽ đă vào Đại Học. Ô, chị c̣n trẻ quá, có lẽ nào…”
Người đàn bà ngẩn ngơ, đưa bàn tay xua xua, rồi phá lên cười:
“Tui ba con. Sao nhiều quá vậy. Một thôi. Hai cũng chưa ra nổi lấy đâu có ba, có bốn.” Bỗng ngồi bệt xuống đất hai tay ôm mặt khóc nức nở, nói qua làn nước mắt. “Mà … mà … mà một cũng không xong. Bé ngoan sao lại hư vậy … sao lại cũng bỏ mẹ mà đi, mà … đi chơi … Đi đâu lâu quá không về. Anh ơi. Anh Chính ơi, anh về ngay. Anh và em đi t́m nó!”
Tôi lặng người. Vài người bạn tù thấy thế vội bước tới. Người đàn bà hoảng sợ vói hai tay vồ lấy chiếc rổ đứng lên định chạy. Tôi giữ lại, lúng túng, nói:
“Chị ngồi lại đây một chút, xin ngồi lại một chút thôi. Tui có chuyện muốn thưa chuyện nhiều nhiều với chị, với các bạn. Có ǵ trở ngại đâu, phải không các bạn? Tụi tui không hung dữ đâu, chị đừng sợ.”
Nghe tôi nói thế, không ngờ người đàn bà ngoan ngoăn đặt rổ xuống đất ngồi lại chỗ cũ, nghiêng đầu vểnh tai lên về phía tôi, như muốn nghe cho rơ tôi sẽ nói ǵ. Mấy người bạn ngạc nhiên trố mắt nh́n tôi. Một người lên tiếng:
“Có chuyện riêng muốn nói với nhau hả? Th́ bọn tui đi chỗ khác.” Vừa bước một bước, như sực nhớ điều ǵ, quay lại nói tiếp. “ Này chị, chị có vẻ không phải là dân vùng này, phải không?”
“Tui ở Sài G̣n.”
“Khi nào chị về Sài G̣n?”
“Về Sài G̣n hả? Về chớ sao không về. Về, về. Về ngay bây giờ. Có anh Chính cùng về với tui nữa.”
Người tù lộ vẻ vui mừng rút từ trong túi áo bao cát một bao thư nhàu nḥ đưa cho người đàn bà, th́ thầm:
“Thơ tui viết sẵn từ lâu mà không gởi được. Dặn vợ lần thăm nuôi sắp tới đem vài thứ thuốc. Chỉ có vậy thôi. May quá nay gặp chị. Nhờ chị về Sài G̣n bỏ vô Bưu điện. Đă viết sẵn địa chỉ. Có điều xin chị thương t́nh mua cho tui con tem dán lên cho. Chị làm ơn nhé, tui đội ơn chị vô cùng.”
Người đàn bà ngơ ngác cầm lá thư sửa soạn cho vào túi áo. Bỗng cán bộ quản giáo, theo sau là lính bảo vệ, có lẽ đă quan sát từ năy đến giờ, chạy vọt tới. Anh ta nhanh như chớp giật lấy bức thư trong tay cô ta và bỏ ngay vào trong chiếc cặp. Anh gằn giọng, nói qua kẽ răng:
“Hai người theo tôi.”
Người tù vừa đưa thư đứng sững, mặt xanh như tàu lá. Người đàn bà run lẩy bẩy, cặp mắt điên dại như mắt con thú rừng vừa bị sập bẫy. Màu đen đôi mắt chuyển dần thành màu trắng dă và, lạ quá, trong một thoáng, hai chấm đỏ hiện lên mơ hồ.
Tôi nhớ trong một câu chuyện có đề cập đến săn bắn[2], tác giả cho biết trừ mắt người và voi không phản chiếu ánh đèn, ngọn đèn săn trong đêm quét đến đâu th́ trong ṿng 50 thước ta thấy hiện lên những chấm sáng, từ cặp mắt cọp sáng rực, đến mắt nai, mắt nhái, mắt nhện.
Nhưng đó là ban đêm với ngọn đèn săn. Đằng này mới xế chiều, không đèn, lại là mắt người. Tôi trông gà hóa cuốc chăng? Làm sao có chấm đỏ trong mắt của người đàn bà?
Tôi chồm tới. Lính bảo vệ chỉa súng, lên đạn. Tôi dừng lại, lắp bắp nói :
“Thưa, thưa cán bộ. Cán bộ xét lại cho, cho. Chị này điên.”
“Anh im ngay.” Gằn từng tiếng. “Điên thật hay điên giả? Điên thật ư? Cũng có cách. Đinh hết điên.”
Dường như muốn rơ nghĩa hơn, anh ta nhắc lại cái ư đó, nói qua kẽ răng:
“Đinh đục vào, điên văng ra.”
Hồi tôi c̣n ở Trảng Lớn, Tây Ninh, có một anh tù gốc Quảng Trị bị “mát dây”, ưa lư sự, châm chọc, nói văng mạng, phạm húy. Lại thường chen tiếng Pháp vào. Thỉnh thoảng anh hét to, Tao điên đây, tao điên đây, tụi bay làm chi được tao nào. Sau đó anh bị đưa đi đâu hết mấy tuần lễ. Lúc trở về với bạn tù, anh im lặng một cách khó hiểu. Giống như Chí trước kia. Những lỗ tṛn nhỏ như đầu chiếc đũa tím đen bao quanh bởi lớp da đỏ bầm lấm tấm trên trán, trên hai mép của anh. Bị gặng hỏi nhiều lần về những vết tím đen đó, anh không thoái thác được, đành lầm bầm trả lời, Đinh … đinh … Lúc đó chúng tôi không hiểu anh nói ǵ. Nay th́ hiểu rồi, đinh đục vào, điên văng ra. Quản giáo đă buột miệng tiết lộ sự thật chứ không phải hù dọa.
Bỗng quản giáo nhíu mày ngẫm nghĩ, ngập ngừng liếc nh́n tôi. Ánh mắt đột nhiên chuyển qua dịu dàng, hiền từ, anh ta chậm răi nói chung cho mọi người nghe bằng một giọng ấm áp:
“Nhưng thôi. Cần ǵ phải mạnh tay đến thế nhỉ. Cách mạng đă có rất nhiều cách xử lư rất tốt cho những sự cố như thế này. Và rất khoan hồng, rất nhân đạo.”
Nói xong, cái vẻ hiền từ vụt bay đi mất, quản giáo nghiêm mặt nhắc lại lệnh:
“Anh kia, chị kia, theo tôi.”
Thật bất ngờ, người đàn bà lao vào tôi, ôm chầm, nói đứt quăng:
“Anh Chính! … anh Chính! … Cứu em! …Cứu em với!”
Tôi phản ứng như máy, gỡ những ngón tay của người đàn bà ra, hơi khó khăn, và đẩy nhẹ cô ta về phía quản giáo. Cô buông tay, lảo đảo, sửng sốt nh́n tôi. Cặp mắt đó, lại hiện lên đốm đỏ, chất chứa một điều ǵ rất khó hiểu. Khinh bỉ? Căm hờn? Nó sẽ đeo đuổi tôi măi. Nó sẽ làm hỏng đời tôi sau này.
Quản giáo bước đi trước, hai bàn tay khoát khoát xua đuổi tôi và mấy anh tù đứng gần đấy đi nơi khác. Hai “tội phạm” riu ríu bước theo, lính bảo vệ cầm súng đi sau cùng. Tôi hụt hẫng. Mọi người im lặng ngơ ngác nh́n.
Cảnh tượng vừa rồi vẫn thường xẩy ra sau khi Miền Nam thất thủ. Như giữa sói và cừu. Trên một cánh đồng êm đềm, một đàn cừu ngoan ngoăn gặm cỏ. Bỗng một con chó sói xuất hiện. Đàn cừu hoảng hốt chạy tán loạn. Con sói rượt theo vồ được một con cừu, cắn vào cổ, vật ngă, rồi ngồi xuống từ từ nhai ngấu nghiến con mồi. Đàn cừu thấy yên yên dừng lại quay nh́n. Cừu, hơn cả dê, thích nh́n xa. Có con động tính hiếu kỳ, tiến lên mấy bước, giương đôi mắt ngây thơ nh́n cho rơ hơn.
Tôi cay đắng thầm tự so sánh với con cừu ngây thơ. Tôi tệ hơn.
Rừng mùa Đông mau tối. Chúng tôi không ai có đồng hồ, 6 giờ rồi chăng? Tiếng trời gầm nghe không xa lắm. Một cơn gió chạy luồn theo khe núi tạo nên những tiếng hú dài. Cây, cành nghiêng ngă, lá rụng ào ào. Chắc sắp đổ mưa. Trên đường về, đến phiên tôi phải vác bó cuốc nặng. Lạ chưa, đi cắt tranh mang cuốc? Chắc quản giáo tính lộn, tôi thầm nghĩ. Và nhớ một câu nói “thuộc lấy làm ḷng”của quản giáo: “Chúng tôi không bao giờ nhầm lẫn.”
Mưa đổ xuống thật. Đội mưa đi mà không thôi nghĩ đến người đàn bà và anh bạn tù.
Này này, tôi nói với tôi, nếu mày không lẩn thẩn con cà con kê th́ đâu đến nỗi. Giá mày có tư cách hơn, có dũng khí hơn. Chẳng biết họ sẽ ra sao? Cái anh chàng đó chắc sẽ bị biệt giam. Hay chuyển trại. Hay là, hay là? Và người đàn bà Sài G̣n mất trí? Điên? Đinh?
Con đường đê nhỏ xíu bề ngang chỉ hơn một gang tay, lầy trơn, lồi lơm, khó bước. Tôi tháo dép râu treo lên cán cuốc đi chân không cho dễ bám đất. Ḷng nặng trĩu, bước loạng choạng, tôi trượt chân té xuống một cái ao đầy nước bên đường. Nằm sóng soải, nước ngập đầu, bó cuốc bung ra. Một lưỡi cuốc chém vào bắp chân phải của tôi, và chạm vào xương đầu gối. Máu chảy nhiều. Anh lính bảo vệ đứng lại, chỉa súng, chờ.
Tôi lóp ngóp ngồi dậy, loay hoay bó lại bó cuốc cho chặt hơn, rồi cởi trần lấy áo bao cát quấn vào vết thương cho cầm máu. Lạnh run cầm cập. Đoàn tù đi qua, đi qua, lặng lẽ. Trong bóng mờ tranh tối tranh sáng, có lẽ họ không thấy tôi bị thương. Họ không quan tâm mấy, trượt té là chuyện nhỏ. Hơn nữa, họ không được tự ư đứng lại khi không có lệnh. Khi tôi đứng dậy, mới nhận thấy ḿnh là người đi áp chót. Người đi cuối là lính bảo vệ.
Nhưng không phải thế. Ngoảnh mặt nh́n lui tôi thấy, không xa lắm, không được rơ lắm, trong b́a rừng, bóng dáng mấy người. Tôi cố nh́n kỹ. Một lính bảo vệ súng cầm tay, và thêm hai người nữa. Nh́n kỹ hơn, đúng là anh bạn tù đưa thơ lúc năy hai tay bị trói quặt ra sau lưng, đi lom khom, và người đàn bà Sài G̣n hai tay cũng bị trói, nhưng đưa lủng lẳng ra đằng trước. Từ trước đến giờ tôi vẫn nghĩ chỉ có một quản giáo và một bảo vệ dẫn chúng tôi đi lao động. Th́ ra số người canh gác, số lính “bảo vệ” chúng tôi, có thể lên đến ba, bốn, hoặc nhiều hơn tuỳ theo nhu cầu, hoàn cảnh. Nhưng họ không lộ diện.
Lẫn trong tiếng mưa rơi và tiếng gió hú, là tiếng rên rỉ, than thở, khóc lóc của người đàn bà. Có lúc rít lên nghe như tiếng con heo đang bị thọc huyết, có lúc gơ từng giọt đều đều như tiếng cú rúc trong rừng khuya.
Tôi đặt bó cuốc lên vai, chạy lúp xúp cho kịp đoàn tù đi đằng trước, mấy lần lại suưt trượt té. Tôi chạy bươn bươn, vượt qua gần hết đoàn tù. Tôi chạy như chạy trốn. Tôi không muốn nghe. Tôi không muốn thấy. Nước mắt tự dưng tuôn ra ḥa với nước mưa chảy dài từ cái đầu ướt mèm xuống cằm. Mấy người đi trước, tôi trông như những h́nh nộm múa may, quờ quạng. Bỗng tôi nghe văng vẳng. Mọi thứ âm thanh, mọi tạp âm đều bị gạn lọc hết, tôi chỉ nghe những tiếng khóc, tiếng rú, tiếng than. Và núi rừng, cây cối cũng đều bị nhạt nhoà, tôi chỉ c̣n trông thấy đôi mắt đen tối, trũng sâu, đầm đ́a. Rồi nó đổi màu, nó biến thành hai đốm lửa, lan ra, lan ra măi thành đám cháy lớn. Khu rừng rực lửa trong tôi.
Đầu óc tôi đă bị gột sạch những liên tưởng, những h́nh ảnh, những âm thanh cũ, những thứ lâu nay đă đeo đuổi theo tôi mỗi khi tôi đi lao động trong rừng xa. Vâng, mới đây thôi, mới hôm qua, rừng càng xa càng khiến ḷng tôi phơi phới. Tôi biết rằng chuyến đi hôm nay đă giết chết trong tôi nhiều thứ t́nh cảm rối rắm, chẳng hạn như t́nh thương đối với người lính bảo vệ trông thật vô tư. Và cả t́nh yêu tôi ấp ủ từ thuở nhỏ đối với núi rừng.
Trước kia rừng là nước, tôi là cá. Hết rồi. Rừng nay là lửa. Lửa nung nấu tim gan.
*****
Nắng kéo dài nhiều tháng. Bây giờ, cuối năm, trời bỗng đổ một trận mưa thật lớn như muốn ban cho năm cũ một chút ơn huệ vớt vát muộn màng. Trong những phút đầu tiên của trận mưa ấy, con đường nhựa trở nên trơn trợt, xe phải chạy chậm lại. Sau đó khoảng vài mươi phút, mặt đường mới sạch nhẵn lớp bùn lầy, bánh xe mới dễ bám.
Tuy thế, một chiếc xe hơi cũ kỹ vẫn chạy nhanh trên đường Edinger theo hướng từ Tây sang Đông. Người lái xe là một ông già hơi gầy, cao cao, tóc bạc phơ, trông yếu ớt, mệt nhọc. Phục sức luộm thuộm. Đôi mắt nhớn nhác chứng tỏ một tâm hồn không ổn định. Mang một thứ bệnh nào đó liên quan đến thần kinh chăng? Hẳn nhiên ông già già hơn chiếc xe nhiều. Đuổi theo sau chiếc xe đó là một xe Cảnh Sát đèn chớp, c̣i hụ.
Mưa lớn, đường Edinger vắng, không gặp đèn đỏ, chiếc xe hơi cũ vượt nhanh qua những đường giao lộ như Magnolia, Brookhurst. Chạy hết Mile Square Park, chiếc xe quẹo gấp qua trái trên đường Euclid. Lái xe cái kiểu đó có ngày chết. Xe Cảnh Sát vẫn lẽo đẽo đuổi theo sau cách một quăng ngắn. Mưa càng lúc càng lớn. Cái gạt nước không kịp gạt hết những giọt mưa đập lên kính chắn gió. Cảnh vật trước mặt ông già do đó bồng bềnh, nghiêng ngửa. Kính chắn gió đằng sau của xe th́ bị phủ đầy sương đêm chưa kịp tan, và nước mưa. Ông đă bấm nút “Làm tan băng.” Xe cũ. Những nút bấm không kích hoạt nhanh.
Chiếc xe lại tiếp tục vùn vụt chạy qua các đường Mc. Fadden, rồi Bolsa, rồi Fifth, rồi Hazard. Thấy đèn giao thông màu vàng xuất hiện, ông càng đạp thêm ga cho xe phóng nhanh để kịp vượt qua đèn đỏ.
Bỗng bảng tên đường Emperor Quang Trung hiện lên mờ mờ dưới cơn mưa càng lúc càng nặng hột. Ông đạp thắng gấp, quẹo nhanh qua trái để vào một Khu Doanh Thương. Xe trượt trên lớp nước tràn ngập đường, lủi vào đụng cột đèn điện đánh sầm một tiếng. Và nằm nghiêng cạnh mép đường, đầu xe ch́m một phần trong làn nước. Quên tắt máy, ông nhăn nhó quay nh́n cái tay lái bị đầu gối phải của ông chạm mạnh vào, lệch qua một bên. Cây gậy gỗ nằm cạnh cửa xe găy làm đôi. Máu chảy ra khá nhiều, thấm đỏ ống quần. Ông tỏ vẻ đau đớn, càu nhàu, Lần này bác sĩ dở hơi giở tṛ hỏi đau bao nhiêu từ không đến mười, sẽ đáp không chút phân vân đau chín. Hay mười?
Chiếc xe Cảnh Sát chạy theo đằng sau quẹo ngay vào. Từ trên xe bước xuống một cảnh sát giao thông cao lớn, lực lưỡng. Ông ngồi yên chờ. Người cảnh sát ra dấu bảo ông hạ kính xe xuống. Ông làm theo.
Câu đầu tiên của cảnh sát:
“Ông có bị thương không?”
Ngần ngừ một chút, ông trả lời:
“Không, không sao cả. Hoàn toàn không bị thương.”
Có lẽ ông nghĩ nói như thế sẽ bị phạt nhẹ, hay tha bổng. Là v́ ḿnh làm ḿnh bị thương khi lái xe cũng là phạm luật chứ? Lái xe gây thương tích cho người ta là lỗi nặng, ḿnh cũng là người ta. Bị phạt nặng, rồi c̣n bảo hiểm tăng, có khi bị “treo gị” mấy tháng. Đời nào!
Anh cảnh sát bảo ông tắt máy, yêu cầu ông tŕnh bằng lái xe, giấy bảo hiểm, giấy thuế lưu hành hàng năm. Xem qua một lượt, cảnh sát nói tiếp:
“Ông chạy quá tốc độ. Hai lần vượt đèn đỏ. Làm ǵ mà chạy nhanh dữ thế?”
Ông liếc nh́n đồng hồ, nói:
“Tôi có hẹn với bác sĩ đúng 9 giờ sáng hôm nay. Tôi ngủ quên. Sợ trễ hẹn. Thật ra tôi không vượt đèn đỏ. Vượt đèn vàng thôi. Cái đèn vàng mau tắt, c̣n cái đèn đỏ th́ mau hiện. Có thế thôi.”
Anh cảnh sát mỉm cười. Thấy anh cảnh sát trẻ trung không khó đăm đăm như những cảnh sát khác mà ông đă gặp nhiều lần trong những dịp như thế này, ông cố kéo dài câu chuyện. Biết đâu, anh ta sẽ thông cảm, nhẹ tay. Có lẽ nghĩ như thế, ông hăm hở tranh nói trước khi cảnh sát hỏi tiếp:
“Tôi bị thương ở đầu gối lâu ngày, từ hồi, từ hồi … Cũng cơn mưa lớn như thế này, mưa trên rừng. Chữa măi không lành. Tôi đi khập khiễng nhưng ngồi lái xe th́ b́nh thường. Nghĩa là không có vấn đề ǵ. Thời tiết thay đổi, nhức nhối khó chịu lắm. Nhất là ban đêm không ngủ được. Nay được bạn bè mách nước, bảo tập thể dục mới khỏi, chứ thuốc thang không ăn thua. Tôi thử tới bác sĩ Vật Lư Trị Liệu trong khu này…”
Anh cảnh sát ngắt lời:
“Vâng, tôi nghe đủ rồi. Nhưng tôi đuổi theo, đèn chớp, c̣i hụ, sao ông không chịu dừng lại?”
“Trời mưa lớn quá, tôi không nghe ǵ cả. Cũng không thấy đằng sau. Cái kính sau đó mà, nó bị nước mưa che hết. Hơn nữa tôi lăng tai nặng. Cửa xe đóng kín, không mưa tôi cũng không nghe. Không lẽ anh không biết điều đó?”
Anh cảnh sát như vô cảm, lấy cái máy lớn hơn bàn tay bấm bấm trên các ô, xong ch́a ra cho ông và nói:
“Thế hả? Đây, xin ông vui ḷng kư vào đây.”
Ông già đầu khặc khừ, nhăn mặt, bặm miệng, mắt muốn đổ lửa. Không c̣n lẩn thẩn con cà con kê nữa, cũng không buồn xem cảnh sát ghi ǵ trong máy, ông kư rẹt một cái. Anh cảnh sát lấy lại máy, in tờ biên nhận và trao cho ông. Ông lạnh lùng nói:
“Cám ơn.”
Cảnh sát lạnh lùng đáp:
“Cám ơn.”
Khi anh cảnh sát quay người sắp đi dưới cơn mưa, ông hỏi vói:
“Phạt tui hả? Bao nhiêu tiền?”
Anh cảnh sát không trả lời, nhún vai, đi thẳng. Ông sực nhớ Cảnh Sát chỉ làm biên bản. Ṭa án sẽ quyết định phần c̣n lại.
Ngự Thuyết