Một người Việt Nam sống ở hơn 20 năm đến Mỹ, đă làm cha hai đứa con kháu khỉnh 5 tuổi và 2 tuổi, c̣n người vợ đang làm việc cho một ngân hàng, con chồng là quản lư của một công ty tại Irvine với mức lương $82,000 một năm, đùng một cái lại sắp bị trục xuất về Việt Nam, trong khi đó đang chuẩn bị mở một công ty cho riêng ḿnh vào tuần tới đây, như vậy cuộc sống có thể gọi là “thành đạt”. Đúng là nước Mỹ nhân đạo vô cùng, mà cũng tàn nhẫn vô cùng.
Anh L. Hồ, người sắp bị trục xuất về Việt Nam, cùng vợ và hai con. (H́nh: Gia đ́nh cung cấp)
Anh chết lặng. Vợ anh bàng hoàng. Hai đứa con anh c̣n quá nhỏ để hiểu chuyện ǵ đă xảy ra, ngoài câu hỏi được lặp đi lặp lại “Sao ba không về chở con đi học bơi, học vơ, đi ăn?”
Anh là L. Hồ, một trong khoảng 8,000 người gốc Việt có thể bị trục xuất theo chính sách di trú cứng rắn của chính quyền Donald Trump, nhắm vào di dân có thẻ xanh nhưng chưa là công dân và từng vi phạm luật pháp Mỹ.
Anh bị giữ lại khi lên tŕnh diện tại Cơ Quan Cảnh Sát Di Trú ICE (Immigration and Customs Enforcement) hôm cuối Tháng Ba với thông báo: đă có giấy tờ trục xuất anh về Việt Nam, nơi anh rời khỏi từ năm 13 tuổi.
Nơi tạm giam người bị trục xuất
Nơi anh L. đang bị giam giữ chờ ngày trục xuất là một trung tâm của ICE nằm ở Adelanto, thuộc San Bernardino County, miền Nam California, cách Little Saigon khoảng 90 dặm.
Dù gọi là nơi “tạm giữ” nhưng cách thức tổ chức sinh hoạt cho những người bị tạm giữ nơi đây cũng không khác nhà tù là mấy. Người bị tạm giữ vẫn phải mặc đồng phục tù nhân, vẫn bị quản lư giờ giấc ăn ngủ với thời khóa biểu khá bất thường: ăn sáng lúc 4 giờ, ăn trưa lúc 10 giờ sáng và ăn tối lúc 4 giờ chiều. Được gọi điện thoại về nhà thoải mái, nhưng cứ 1 phút phải trả 7 cent. Mỗi tuần được “đi chợ” một lần bằng cách nhân viên trại tạm giam đưa cho nguyên tờ “list,” muốn mua ǵ để dành ăn uống khi đói, hay vật dụng cá nhân để xài th́ đánh dấu vô, dĩ nhiên cũng với giá đắt hơn bên ngoài rất nhiều.
Một trong những nơi tạm giữ người chờ bị trục xuất ra khỏi Mỹ. (H́nh: Ngọc Lan/Người Việt)
Thân nhân vào thăm cũng phải theo quy định khắt khe của nơi đây về trang phục, như không được mặc quần short, không mặc áo hở vai, hở ngực, những chiếc áo vừa chấm lưng quần cũng bị cấm. Những chiếc áo thun bó chẽn cũng không được. Quần jean với những lỗ rách thời trang cũng bị mời ra. Dĩ nhiên, tất cả điện thoại, túi xách, tiền bạc… đều phải để bên ngoài. Chỉ đi vào tay không sau khi qua kiểm tra an ninh kỹ lưỡng, bắt buộc phải moi móc hết những ǵ có trong túi áo túi quần ra.
Quy định nơi này mỗi tuần có ba ngày được thăm viếng. Vào ngày thăm viếng, người đang bị tạm giam chỉ được một lượt người tới thăm nói chuyện trong ṿng 1 giờ đồng hồ, và một lượt như vậy tối đa là ba người. Tuy nhiên, có những gia đ́nh có đông con nhỏ, đứa nào cũng muốn được gặp mẹ, gặp cha. Thế nên, nhân viên làm việc nơi đây đă hành xử đầy t́nh người bằng cách cho họ đi thành hai lượt, mỗi lượt 30 phút.
Pḥng chờ vào thăm người sắp bị trục xuất khỏi Mỹ khác hẳn pḥng chờ nơi những nhà tù b́nh thường ở chỗ: có rất nhiều con nít, có đứa c̣n ẵm ngửa, có đứa mới lẫm đẫm biết đi, có đứa đă vào tuổi “teenage.” Đó là những đứa bé trong phút chốc bị bứt ĺa khỏi ṿng tay của mẹ, của cha, những đứa bé bỗng dưng trở thành “mồ côi” cha hoặc mẹ trong tức tưởi.
Và, những cái ôm chầm không muốn rời, những giọt nước mắt lập tức tuôn xuống ngay khi gặp người thân trong bộ quần áo màu cam của nhà tù sau nhiều tiếng ngồi chờ đợi là điều đầu tiên ai cũng có thể nh́n thấy khi chứng kiến cảnh thăm viếng diễn ra nơi đây.
Bị trục xuất sau 10 năm trả xong bản án cho một lỗi lầm nhỏ thời tuổi trẻ
L. có vẻ mặt sáng sủa, và nụ cười ấm áp, chân thành, dễ gây thiện cảm với người lần đầu gặp gỡ.
“Tôi bị giữ lại đây từ ngày 29 Tháng Ba, sau khi đi tŕnh diện ở cơ quan di trú hôm 29 Tháng Ba. Đây là việc tôi phải làm từ 10 năm nay, kể từ khi hoàn thành bản án của ḿnh vào năm 2009,” L. bắt đầu câu chuyện.
L. sang Mỹ năm 1998, lúc 13 tuổi, cùng cha và mẹ kế. “Ba mẹ cũng phải lo ḥa nhập cuộc sống, tôi cũng vậy, ai cũng phải vậy mà. Ba tôi có quốc tịch khi tôi đă 18 tuổi, nên tôi không được hưởng theo, mà khi đó c̣n trẻ quá, đâu biết cần phải làm ǵ, đâu ai hướng dẫn cho ḿnh biết cần phải lo giấy tờ như thế nào,” L. nói.
Năm 19 tuổi, khi đang học Đại Học Riverside, L. đă phạm tội v́ muốn giúp bạn.
“Một người bạn bị đụng xe, cần tiền để lo nhiều thứ. Để giúp bạn, tôi đă làm trung gian cho người mua và người bán ‘thuốc lắc,’ nhưng bị cảnh sát ch́m bắt, kêu án 70 tháng tù vào năm 2004,” L. nhớ lại.
Theo lời L. sau gần 5 năm ở tù, L. được thả ra v́ “hạnh kiểm tốt” vào Tháng Tám, 2009.
Tuy nhiên, như phần lớn người phạm pháp khi chưa có quốc tịch Mỹ, L. bị cơ quan Di Trú ICE đưa vào trại giam của cơ quan này ở New Mexico ngay khi trả xong bản án của ḿnh.
“Tôi nhận được lệnh trục xuất cuối cùng của ṭa án vào Tháng Chín, 2009. Tuy nhiên, có thể do không có giấy tờ từ phía Việt Nam, và do có sự giúp đỡ của gia đ́nh, bạn bè, nên Cơ Quan Di Trú ICE đă thả tôi ra vào Tháng Mười Hai, 2009, với yêu cầu mỗi năm phải đi tŕnh diện,” L. tiếp tục kể về hoàn cảnh của ḿnh.
L. nói như tâm sự, “Nếu ngay thời điểm đó họ trục xuất tôi về Việt Nam, tôi nghĩ ḿnh cũng ok, v́ tôi không có ǵ trong tay, không có trách nhiệm với ai hết, tôi chỉ nghĩ đơn giản ḿnh đă phạm tội, th́ ḿnh phải trả thôi.”
“Nhưng ở thời điểm này, mười mấy năm sau những sai lầm của thời tuổi trẻ, tôi bị bắt giữ để chờ trục xuất, tôi cảm thấy đau đớn quá, bởi v́ tôi đă có một gia đ́nh phải gánh vác, với trách nhiệm của một người chồng, người cha của hai đứa con c̣n quá nhỏ. Mỹ có luật một tội không phạt hai lần. Nhưng rơ ràng, tôi cảm giác họ đang bắt tôi tiếp tục h́nh phạt cho lỗi lầm tôi gây ra thời c̣n nhỏ. Tôi cảm thấy đau lắm,” L. nói với nụ cười gượng gạo cố che đi phần nào cảm xúc của ḿnh.
Anh L. Hồ trong một lần đi phát mền, thực phẩm cho người vô gia cư ở Los Angeles. (H́nh: Gia đ́nh cung cấp)
L. cho biết, “Kể từ 10 năm qua, tôi chưa từng một lần phạm thêm một lỗi lầm nào, dù là nhỏ như giấy phạt lái xe chẳng hạn. Tôi đă cố gắng bằng hết sức ḿnh để làm lại một cuộc đời khác, sống có trách nhiệm, có ích hơn.”
Theo lời L., trong thời gian bị giam giữ, L. đă kịp học để lấy được bằng AA về Quản Trị Kinh Doanh (Business Administration). Sau khi được tha, anh tiếp tục học để lấy bằng cử nhân ngành Quản Lư Thương Mại vào năm 2012. Cũng trong thời gian này, L. bắt đầu việc đi làm cho một hăng chuyên làm dụng cụ y tế trong suốt sáu năm.
“Khi mới vô tôi chỉ làm một nhân viên bán hàng, nhưng chỉ một thời gian ngắn, tôi được đưa lên làm quản lư sản xuất. Sau đó, tôi chuyển sang làm quản lư ‘logistic’ cho một công ty lớn chuyên về thiết bị gia dụng ở Irvine với mức lương $82,000 một năm, thêm ‘bonus’ nữa là gần $90,000. Tôi làm ở vị trí này suốt ba năm, cho đến ngày 29 Tháng Ba, khi tôi đi tŕnh diện rồi bị giữ lại, tôi phải gọi điện thoại về cho ông chủ xin từ chức v́ t́nh trạng của ḿnh,” L. chia sẻ.
Trước đó, để phát triển thêm nghề nghiệp của ḿnh, L. tiếp tục học là lấy bằng chứng nhận về “Project Management Professional” (Chuyên Gia Quản Lư Dự Án) vào năm 2017, và bằng “Green Belt Lean Six Sigma” vào năm 2018.
Gia đ́nh bị chia cắt, tương lai bất định
Chị H., vợ của L., tâm sự, “Chúng tôi quen nhau từ năm 2010 và kết hôn năm 2013. Anh L. là người trụ cột của gia đ́nh, người lo tài chánh cũng như phụ tôi chăm sóc hai con. Chuyện xảy ra tôi thực sự bị sốc. Trong phút chốc mọi thứ như đảo lộn hết. Tôi vừa làm mẹ, vừa làm cha, vừa phải đi làm full time.”
“B́nh thường tôi đi làm ngày Thứ Bảy, anh L. ở nhà đưa con đi học bơi, học vơ, chở nó đi ăn cơm tấm. Hai tuần nay nó hỏi, ‘Ba đâu, sao ba không chở con con?’ Tôi chở nó lên thăm ba nó, nó hỏi sao ba không về nhà với con, chỉ c̣n biết nói dối với nó là ba bận làm ở đây không về nhà được,” người phụ nữ thật gầy với đôi mắt buồn, cho biết.
Chị kể thêm, “Năm trước cả nhà đi Hawaii chơi. Thằng lớn mấy hổm rày lại nhắc là ba hứa năm nay sẽ cho con đi nữa mà sao ba không về dẫn con đi.” Câu hỏi của đứa con làm tê tái bất cứ người cha, người mẹ nào khi họ không có được quyền thực hiện điều đó bởi những điều luật nghiệt ngă.
Chị H. sang Mỹ từ nhỏ, đă có quốc tịch Mỹ, tuy nhiên, như chị cho biết, “Không thể nào làm giấy tờ để bảo lănh anh L. được v́ họ không cho.”
Anh L. nói thêm, “Năm ngoái tôi đă tốn $70,000 mướn luật sư lo về t́nh trạng di trú của tôi, nhưng không được. Tôi biết luật nào cũng có xét về mặt nhân đạo. Tôi biết một người cũng có hoàn cảnh giống tôi, hiện ở Florida. Tuy nhiên, anh được phía Việt Nam mời lên phỏng vấn liên quan đến chuyện trục xuất. Khi nghe nói anh có con nhỏ, họ đă gạt lại hồ sơ của anh để anh tiếp tục ở Mỹ, v́ nếu phía Việt Nam không cấp giấy thông hành th́ phía Mỹ không thể nào trục xuất được.”
“C̣n tôi không nhận được bất kỳ thông báo nào trước để ḿnh có sự thu xếp chuyện nhà cửa. Khi tôi lên tŕnh diện, nhân viên Di Trú chỉ ch́a cho tôi xem tờ giấy, mà tôi cũng không biết rơ là passport hay là visa của Việt Nam, v́ họ không cho ḿnh cầm, chỉ đưa coi thôi, trong đó có tên tuổi tôi và ghi thời hạn là từ Tháng Hai đến Tháng Tám, 2019. Tôi có xin bản copy nhưng đến giờ cũng chưa thấy họ gửi,” L. nói tiếp.
Một gia đ́nh hạnh phúc trong phút chốc bị tan đàn v́ lệnh trục xuất lạnh lùng. (H́nh: Gia đ́nh cung cấp)
Anh cho biết anh chưa có chuẩn bị hay kế hoạch ǵ cho vấn đề này, ngoài nỗi bận tâm cho vợ con.
“Buổi tối rất khó ngủ, v́ cứ nhắm mắt là suy nghĩ đến những ngày tới. Đầu óc tôi cảm thấy rất căng thẳng. Vợ tôi sẽ phải lo tiền nhà, lo chăm sóc con như thế nào đây. Tôi cũng không biết họ sẽ đưa tôi đi đâu, chỉ nói là về Việt Nam. Tôi cũng không có họ hàng ǵ thân thiết ở đó. Ngày đi tôi chỉ mới 13 tuổi thôi,” anh bày tỏ nỗi lo lắng.
Chị H. cũng cho biết tinh thần chị rất căng thẳng. “Tôi cảm thấy cuộc đời không công bằng. Ai cũng có được một cơ hội để làm lại sau những sai lầm. Nhưng sao chồng tôi lại không có được cơ hội đó, trong khi anh là một người rất tốt, không chỉ lo cho gia đ́nh, mỗi năm anh c̣n gửi tiền cho một tổ chức từ thiện ở Việt Nam để cho trẻ em nghèo được đi học, anh đi cung cấp mền, thức ăn cho người vô gia cư ở Los Angeles.”
Anh L. cho rằng đến giờ này anh cũng không biết lúc nào sẽ bị đưa đi, bởi v́, “Họ chỉ nói là từ cuối Tháng Tư này th́ bất cứ lúc nào có vé máy bay là họ đưa về, kêu gia đ́nh chuẩn bị hành lư mang vô đây sẵn.”
Một tiếng đồng hồ thăm viếng trôi qua trong tích tắc. Những giọt nước mắt lại rơi bởi cảnh phân ly. Những ánh mắt rười rượi của người thân lẫn người mặc áo cam lại cố nh́n nhau qua tấm kính khi cánh cửa pḥng thăm đóng lại.
Nước Mỹ nhân đạo vô cùng. Nhưng. Nước Mỹ cũng tàn nhẫn vô cùng với những ǵ đang diễn ra cho các gia đ́nh như L.. (Ngọc Lan)