CHƯƠNG 1: LỜI MỞ ĐẦU
H̉A B̀NH, 28-1-1973
Để mở đầu cho tập bi kư, tôi lấy ngày tháng nầy
để làm dấu Ngày Ḥa B́nh - Một thứ ḥa b́nh quái dị, đắng như thuốc mà quê hương trong cơn thập tử phải uống vào. Nhân dân tự vệ đi đập cửa từng nhà hối thúc gia chủ treo cờ, Tổng Thống Thiệu đọc trên tivi gởi đến toàn dân thông điệp lịch sử - Thông điệp báo tin một ḥa b́nh đe dọa. Thông điệp gồm những ngôn từ nóng, những thành ngữ giản dị đầy h́nh ảnh, thông điệp dồn dập không thể có được ở cấp nguyên thủ của bất cứ quốc gia nào... Quê hương Việt Nam đón nhận ḥa b́nh trong trạng thái buốt sống lưng.
Tôi đi trong Sài G̣n ngày 28-1 với cảm giác xôn xao kỳ lạ. Tháng năm chinh chiến quá dài biến đổi chiến tranh nên thành một hiện tượng hằng có, thường trực; dứt ra, ngỡ ngàng như ra khỏi vùng quen thuộc. Sự quen thuộc khốn nạn. Ở Tây Ninh, Cộng sản tứ bề vây kín Ṭa Thánh, quốc lộ 15 bị đóng mấy “chốt” ở bắc và nam Long Thành, đường đi ra Trung, lên Đà Lạt bị ḱm kẹp...Cộng sản cố giữ một đoạn Quốc Lộ 1 ở Trảng Bom, ḥa b́nh được đón nhận bằng một loạt vi phạm ào ạt cùng xẩy đến khắp bốn quân khu. Đă có ḥa b́nh chưa?...Vẫn c̣n được an ủi lớn - Chưa có trận đánh quy mô cấp tiểu đoàn trở lên!! Sự an ủi tội nghiệp như hơi thở hồi dương của xác thân đă chết phần chân tay.
Nhưng “ḥa b́nh” h́nh như được ráp nối dần. Những phái đoàn Nam Dương, Gia Nă Đại trong Ủy Hội Quốc Tế kiểm soát đ́nh chiến đến Sài G̣n, những người mặc áo đại cán may bằng vải kaki Nam Định đă có mặt tại Tân Sơn Nhất. Những cán bộ Cộng sản từ Hà Nội, Ba Lê, mật khu lần đầu tiên tập trung tại trên đất quốc gia. Cuộc họp lịch sử khai diễn. Tổ quốc bước qua một chặng đường mới. Con đường dài dầy đặc hỏa mù dậy lên ào ạt như khói súng của những trận đánh trên bốn quân khu. Ḥa b́nh đến với những ngựi chết ngỡ ngàng không nhắm mắt. Những buổi họp thành h́nh quanh chiếc bàn nỉ xanh trong căn pḥng kín cửa. Bằng lời nói uyển chuyển, thái độ ḥa nhă, những con người đối cực ngày hôm qua, hôm kia, trao đổi với nhau một đề tài bi thảm - Tù binh, vật thụ nạn trực tiếp đau đớn nhất của chiến tranh, món quà tội nghiệp của ḥa b́nh bắt đầu được ngă giá.
Hôm nay, ngày khởi đầu màn bi kịch lặng lẽ, những người tù bắt đầu được thả để ở yên trong một khoảng trống nào đó hay sẽ mặc lại bộ áo chiến binh, nhận một thứ vũ khí để bắt đầu lại vở bi kịch trường thiên không đứt đoạn.
Được đi chứng kiến và sống cùng “chiến trường” bi thiết lặng lẽ nầy, người viết với trái tim trung tín, thẳng thắn cố gắng ghi lại sau đây những diễn tiến đă được một lần ghi nhận. Sự ghi nhận chủ quan - Lẽ tất nhiên, nhưng cũng không thể vượt khỏi chủ quan của một người - Người Việt Nam....Tôi mở cửa căn pḥng, hơi lạnh tỏa ra dễ chiụ. Tường gỗ đánh vẹc-ni nâu, sàn lót thảm, bàn nỉ xanh, vẻ yên tĩnh trang trọng của nơi tiện nghi theo lối Mỹ, trăm phần trăm Mỹ với không khí thơm thơm sạch sẽ của toàn khối vật chất được khử trùng lọc sạch. Trong căn pḥng nhỏ đẹp gọn ghẽ trơn láng nầy, vấn đề gai góc nhất của hiệp định ngưng bắn - Ba mươi ngàn tù binh của hai bên và năm trăm sáu mươi mốt tù binh Mỹ sẽ được giải quyết, trả giá và cân nhắc từng trăm, từng chục, hoặc từng người tùy theo nhiệp độ khí hậu của bốn bên. Con người chỉ c̣n lại là một con số trống. Tù binh, giờ nầy anh nghĩ ǵ?... Xin giới thiệu với quí vị - Đại Úy Nam. Tôi đứng dậy cúi đầu chào. Những con mắt mở ra vừa phải ḍ dẫm... Tôi đang đối diện với cán bộ cộng sản thực thụ, những người đàn ông trung niên, nghiêm trọng cứng nhắc trong những bộ quân phục may bằng vải kaki Nam Định màu ô-liu. Đây là những cán bộ trung cấp ṇng cốt vừa từ Ba Lê đến, những chuyên viên hội nghị, những người có thể ngồi thật lâu nói thật nhiều trên nhiều đề tài mơ hồ, đối cực và vô bổ. Những kịch sĩ thiên bẩm, thiện nghệ, biết ḱm hăm t́nh cảm trong tất cả mọi trường hợp. Ư nghĩ đầu tiên tôi nghĩ về họ qua những nét mặt h́nh như không biết cười!!
Phiên họp bắt đầu, Đại Tá Đắt, đại tá của những đại tá, thâm niên cấp bậc mười lăm năm, con người quen thuộc với tù binh và nhà giam từ những ngày cách đây hai mươi năm, một chuyên viên của tù, không thể ai hơn ông trong chức vụ nầy. Phiên họp mở đầu bằng thông báo của hoạt động trong ngày, bổ túc việc trao trả, trao đổi danh sách tù nhân của hai bên...
Thứ tự phát biểu xoay theo chiều kim đồng hồ VNCH, Mỹ, Mặt Trận Giải Phóng và Bắc Việt... Lư luận trao đổi qua những ngôn từ trầm lắng, kiểm soát và ngăn chận. Lư luận không theo cùng hệ thống, không phải là câu trả lời những câu hỏi, nhưng tùy theo chiến pháp của hai bên, Việt Nam Cộng Ḥa thông báo số tù binh được dự trù trao trả trong ngày, nhưng v́ đến giờ họp, vẫn không thực hiện được v́ người của Mặt Trận ở Thạch Hăn, Quảng Trị không chịu qua sông nhận tù và tù binh ở Biên Ḥa không chịu lên máy bay đi Lộc Ninh. Đại Tá Russell của Mỹ nêu vấn đề Mặt Trận không trả tù Mỹ ở Lộc Ninh đúng như đă hẹn. Những vấn đề đặt ra rơ ràng gọn như một miếng bánh nhỏ. Tôi chờ đợi câu trả lời của hai phe cộng sản. Nhưng buổi họp đă lộ dần tính chất chạy trốn, sự tránh né lộ liễu buồn cười. Đại Tá Lê Trực, trưởng đoàn Mặt Trận xoay quanh vấn đề danh sách tù binh dân sự và Trung Tá Tấn, trưởng đoàn Bắc Việt thông báo nhà nước Hà Nội thả thêm một trung tá phi công Mỹ sáng nay ở Gia Lâm v́ lư do nhân đạo: Mẹ ông ta bệnh nặng!!
Như những ḥn bi được rơi tự do trên một độ dốc lồi lơm, các đề nghị, câu hỏi, vấn đề thảo luận do Việt Nam Cộng Ḥa đưa ra được biến dạng thành những câu hỏi khác, những vấn đề tổng quát mà chỉ có thể giải quyết được trong thời gian tương lai. Các câu trả lời cho những câu hỏi trực tiếp không có trong suốt phiên họp.
Tôi lắng tai nghe, tay ghi và tinh thần giản ra trong một niềm lạnh nhạt thú vị... À ra “chiến pháp” tân kỳ của cộng sản là thế - Không bao giờ trả lời một vấn đề trực tiếp, cứ xoay ṿng một cách vô tích sự, càng lâu càng tốt, càng xa càng tốt, sự rơ ràng phải được bao bọc dưới lớp màn mù mờ khó khăn. Khó khăn hóa, mơ hồ hóa mọi vấn đề do đối phương đưa ra, dù chỉ là những vấn đề kỹ thuật, thủ tục, của trọng tâm lớn... Trịnh trọng như những công chức già, xoay xở như một anh đánh bạc thiện nghệ, người cộng sản kéo dài phiên họp trong một ră rời cố ư và đúng hệ thống. Hội nghị Ba Lê kéo dài trong bốn năm hay bốn mươi năm cũng có thể được với những chuyên viên hội họp này, họ tránh né và lật đổi vấn đề một cách sỗ sàng bằng những giọng nói nghiêm trọng bất chấp sự hiện thực không thể chối bỏ được. Đại Tá Đắt đưa ra tai nạn buổi sáng nay (12-2-73) tại Biên Ḥa: Tù binh cộng sản không chịu lên xe ra phi trường, họ đ̣i phải gặp đại diện Bắc Việt đến để cam kết và bảo đảm sự nhận lănh... Đại diện tù binh tuyên bố không tin thực chất của đại diện Mặt Trận (Đại Tá Lê Trực)... Sự thật rơ ràng: Tù binh Bắc Việt không tin vào đại diện MTGP...
Đối diện với sự thật trên, Trần Tấn chậm răi mở cuốn sổ nhỏ, đằng hắng lấy giọng: Thưa quí vị, theo điều 1 và 2 của Nghị Định Thư về Tù Binh chỉ xác định có ba loại tù: Tù của Hoa Kỳ và các nước ngoài, của VNCH và của Chánh phủ lâm thời Cộng Ḥa miền Nam... Vậy theo tinh thần này và thỏa thuận của ḥa hội Ba Lê, chúng tôi xin xác nhận không có tù binh Bắc Việt tại miền Nam!! Đúng sách vở và chiến pháp! Tôi muốn ph́ cười v́ vẻ mặt trang nghiêm, ánh mắt long lanh bằng ḷng với phản ứng sắc bén đúng theo “tinh thần Nghị Định Thư” của Tấn... Tinh thần Hiệp Định, một dụng tâm tráo trở của những tay bợm siêu đẵng được căn cứ và nhắc nhở với những ngôn từ trang trọng như giáo điều thiêng liêng. Buổi họp, sự vô liêm sĩ đứng đắn kéo dài trong vô ích. Bốn giờ đi qua không vấp váp.
À, ra thế là cộng sản, cộng sản chính cống, hạng A, loại cán bộ nồng cốt hy vọng trở thành Ủy viên trung ương trong tương lai, Lê Trực, Bí thư của Tướng Trà, Bộ trưởng Quốc pḥng của “Chính phủ” lâm thời chỉ là một “chuyên viên” đi đủ qua ba đề mục: bổ túc danh sách tù quân sự, nêu con số 140 tù dân sự của VNCH và đ̣i hỏi VNCH thêm vào con số bảy ngàn v́ c̣n hằng vạn người nữa! Ba đề mục được Trực kéo đi kéo lại trong bốn tiếng đồng hồ không mệt mỏi bất chấp câu hỏi của Đại Tá Đắt: Tại sao quí vị không trả tù chúng tôi đúng 8 giờ 30 ở Lộc Ninh như đă hứa? Mặc cho các câu hỏi rọi rơ như ánh mặt trời hắt vào mặt, Trực qua lại ung dung giữa ba bấn đề của ḿnh như con cá vùng vẫy trong chiếc hồ bơi riêng rẽ. Bắc Thạch Hăn, nơi thuộc về Bắc quân làm sao Trực có thể cho và nhận chỉ thị trực tiếp?! Tội nghiệp cho vẻ kiêu hănh ốm yếu của Trực sau khi lập lại một đề tài tránh xa sự thật... Trực đă ở Ba Lê trong bao lâu?
Tôi ngồi đối diện với cộng sản, nghe những trả lời trống, những lư luận trơn, nghe những hằn học đóng kịch và dễ dăi vô duyên. Thấy rơ toàn bộ cấu tạo và chiến pháp của cán bộ cao cấp đối phương - Một đối phương quá nhiều huyền thoại và huyễn hoặc. Thấy rơ người để xét lại ḿnh. Không tự tôn cũng chẳng nên tự ti. Tôi kết luận. Đấy chỉ là những chuyên viên b́nh thường ở âm tượng ngôn ngữ, ở khí phách tia nh́n... Chỉ là những chuyên viên bàn giấy học thuộc bài, nhớ thuộc vở, biết nghe lời thượng cấp, theo đúng chỉ thị, làm việc bằng trí nhớ được tập luyện hơn phản ứng sôi nổi linh động của tâm lư. Đó là một đội cầu gồm nhiều cầu thủ trung b́nh chuyên lối chơi cộng đồng không có quyền nẩy nở phản ứng cá nhân. Toàn thể đặc tính của cán bộ cộng sản có thể thâu tóm một cách tổng quát không sợ sai lầm.
Chiến tranh, ḥa b́nh đă được thực hiện và điều hành bởi lớp cán bộ cao cấp này. Những người vâng lời cứng ngắc, quyết chí như một mũi tên hụt hơi, những người nh́n lịch sử bi thương của dân tộc qua những sự kiện được đánh số và phân loại. Tôi đă đối diện với đối thủ tàn ác thô bạo ở chiến trường, nay lại gặp phải một đối phương cố chấp qua chiếc bàn rộng lót nỉ màu xanh. Sự tàn ác thô thiển nơi chiến địa hay cứng cỏi cực đoan trong căn pḥng có chung một tính chất - Tính chất tổng quát của những phản ứng được hệ thống hóa sau thời gian dài định lượng và kiểm chứng. Tôi không gặp được Người trên hai chiến trận, đây chỉ là những cán bộ tốt biết vâng lời và che dấu t́nh cảm riêng tư tuyệt đối. Cảm giác lăng đăng kết tụ dần như hơi khói thuốc không tan được trong căn pḥng kín cửa. Có một điều đau đớn chập chờn ám ảnh không rời dần lộ mặt - Chiến tranh đă xảy ra thật hợp lư - Người cộng sản quả t́nh chỉ sống được trong thế giới cường bạo và chấn động. Biện chứng pháp duy vật há không phải là luận lư xây dựng trên “sự nổ” hay sao? Căn pḥng ŕ rầm máy lạnh bỗng chốc mang vẻ đe dọa như cơn im lặng của trái phá sau khi bay ra khỏi ṇng...
Tháng 2-1973
CHƯƠNG 2: CÂY BÚT KAOLO
Đột nhiên thấy được cả một chuỗi ngày thơ ấu trải dài trước mặt như khi mở cuốn Album nh́n lại h́nh ảnh của ngày quạ. Bên tay phải, hơi chéo về trước mặt, Trung Tá Tuấn Anh của phái đoàn Bắc Việt đặt lên trên chiếc thảm xanh cây viết nâu có những sọc ngang vàng đục. À! Viết Kaolọ. Lâu lắm, hai mươi năm đi qua, ngày vừa đỗ tiểu học, món quà đắt giá nhất có được lần đầụ: Cây viết Kaolọ. Cây viết nặng và lớn so với bàn tay nhỏ bé, tôi cẩn thận vặn khẽ từng ṿng phần cuối của cây viết, ng̣i bút thuỷ tinh h́nh tháp có những ṿng xoắn ốc từ từ ló ra khỏi ổ bút. Lũ trẻ chung quanh trầm trồ... Cây viết giá ba mươi lăm đồng, viết mấy cũng không “rè”, viết chiều nào cũng được. Tôi hân hoan vặn ngược lại, ng̣i bút rút dần vào ổ. Hai mươi năm, xă hội qua muôn ngàn biến đổị Đứa bé chưa bao giờ uống nước đá bào ngày nào đă lớn, lớn để chứng kiến những đảo lộn đến chót cùng kinh ngạc, những biến đổi ngược ngạo, chớp nhoáng bừng bừng lạ lùng xảy ra hằng ngày qua, theo năm tớị. Biến dạng ở tâm linh và thế giới chung quanh. Biến đổi hệ thống lư luận và cách nh́n. Biến đổi từng mẫu ư nghĩ, từng cái chắc lưỡi khẽ rung để che dấu niềm kinh ngạc sững sờ.
Năm 1950 ông Nixon phản đối chính sách hoà hoăn với Trung Cộng của Ngoại Trưởng Dean Acheson. Năm 1972 con người đối nghịch với cộng sản đó khẽ sửa lại vạt áo Chu Ân Lai, hành động vượt xa lịch sự ngoại giaọ Cũng năm ấy, Thượng Nghị Sĩ McCarthy nổi bật hẳn lên khỏi những đồng viện v́ tính chất diều hâu siêu đẳng của ḿnh. Năm 1968, tinh thần McCarthy lại biến tướng thành McGovern sau nàỵ Những năm 50, chiếc xe đạp bánh đặc vẫn được xem là dấu hiệu của sung túc giàu có. Năm 1972 ở Sài G̣n xe gắn máy Sachs hoặc Solex đă được xem như vật cũ kỹ hết xài, xe hơi Ford Mustang chỉ là phương tiện di chuyển đắt giá b́nh thường. Đức Quốc Trưởng Bảo Đại năm xưa nay chỉ c̣n là một ông già hết thời dù báo Figaro mở chiến dịch thăm ḍ và báo Sài G̣n yểm trợ. Vua Bảo Đại đă là một điều của dĩ văng. Hiện tượng Perón không thể nào có được ở Việt Nam, nơi hai mươi năm chiến tranh đảo lộn hết toàn thể giá trị tinh thần và đời sống. Người Việt Nam, giống dân chai lỳ chịu đựng nhất của nhân loạị.
Nhưng người Cộng Sản ở miền Bắc “h́nh như” không thay đổị. Y phục, hệ thống tổ chức, phương cách chuyển đạt ư nghĩ, lư luận, hút điếu thuốc, thở khói, để tay lên bàn, sửa cái kính... Tất cả đều có vẻ chung chung, quen quen h́nh như đă gặp, đă nghe, đă thấỵ. Năm 1950, tại chiến khu bên tả ngạn sông Hương nay thuộc vùng Ashau, tôi hỏi đồng chí “Chú Nhan”:... Sao súng chú quá lớn? ” Đáp ngay: “ Súng chú dùng để bắn Tây! ”. Phản ứng đối đáp nhanh chóng đúng “tinh thần kháng chiến” này sao quá giống với câu trả lời ở phi trường Lộc Ninh khi được hỏi v́ sao ống quần quá rộng. Đáp: “ Để dễ tác chiến chống Mỹ Nguỵ! ”. Hai mươi năm hơn đi qua đă không thay đổi ǵ ở trong những đầu óc đó. Vẫn chỉ là kháng chiến, chống lũ bán nước, đấu tranh công nông, cộng sản đại đồng, hỗn độn va chạm khô cứng vào nhau dưới một đầu tóc rẽ ngôi giữa, hai bên hớt cao trắng phếu...
Trung Tá Tuấn Anh, người có khuôn mặt lặng lẽ, trí thức nhất của phái đoàn Bắc Việt, tuy có một nụ cười tươi, nhưng nụ cười đó h́nh như có tính toán, có sửa soạn. Nụ cười được định lượng dè chừng chợt tắt ngay nếu phải nghe một lời vượt ra khỏi hệ thống Trung Tá có nghĩ rằng Đông Dương sẽ trở thành một vùng Balkan nhưng tiến bộ và tự do hơn không? Những lần tắt nụ cười đó thường làm người tiếp chuyện ngạc nhiên, nhưng khi nh́n thấy cây viết Kaolo được cẩn mật để trên bàn, ng̣i bút đi ra chậm chậm nghiêm trọng th́ ḷng tôi chợt hiểu. Hai mươi năm hơn đi qua không có thay đổi trên miền Bắc có nhiều hệ thống nghiêm cẩn không suy suyển đó; 138 trang cuốn Chiến Tranh Nhân Dân và Quân đội Nhân dân của Vơ Nguyên Giáp (Nhà xuất bản Sự Thật À 1959) rặt một thứ lư luận thô thiển đến hàm hồ. Trang 112, Giáp định nghĩa Quân đội Nhân dân À Đây là một quân đội thực sự của nhân dân, của nhân dân lao động, thực chất là công nông, một quân đội do giai cấp công nhân lănh đạo!!! Không xa đó Giáp viết tiếp: “Đảng của Quân đội nhân dân đó..” Và Đảng của Giáp năm 1930 là ǵ? Hăy đọc lại nguyên tên: Đảng Cộng Sản Đông Dương... Tiếp tục bước chót của lư luận: “Nhân dân tức là toàn thể đảng viên Cộng sản ”. May quá, Giáp chưa đi đến bước chót của thái độ liều lĩnh này...
Tôi đă đi trên đường vào An Lộc trong tháng 6 năm 72, tôi đă tiến theo Nhảy Dù để vào Quảng Trị cuối tháng 7... Dọc quốc lộ 13, dọc quốc lộ 1, trên những đoạn đường chết với câu hỏi vang dội: “ Sao người Cộng sản có thể tàn ác tỉnh táo đến độ này ” Tại sao họ có thể xuống tay tận diệt những người dân vô tội không chút e dè như thế này. Nhưng bây giờ th́ tôi có thể hiểu. Người cộng sản đă hướng dẫn hành động theo sát với tất cả những giáo điều đă xâm nhập vào từng hơi thở, ư nghĩ của họ. Cuộc đấu tranh vũ trang để thực hiện Chủ nghĩa xă hội do quân đội nhân dân đảm trách. Nó chiến đấu cho quyền lợi của nhân dân lao động cách mạng, được ủng hộ của nhân dân Liên Xô, của nhân dân tiến bộ yêu chuộng hoà b́nh trên thế giới!... Vậy, Nhân Dân miền Nam, những nhân dân không cách mạng, không giác ngộ, không ủng hộ cho cuộc chiến đấu kia ắt hẳn được xếp vào loại nhân dân địch, nhân dân “nguy”., loại nhân dân cần phải... Tiêu diệt!! Chúng ta, người của miền Nam chắc sẽ không bao giờ chấp nhận một thứ hệ luận kỳ quái xuẩn ngốc độc địa kia, chúng ta cũng không nghĩ có một thứ lư luận sơ đẳng tàn hại như thế đă được thành h́nh làm phương châm chỉ đạo cho bao nhiêu hành động cuồng sát. Nhưng thật sự đă xảy ra, xảy đến tột độ kinh hoàng, xảy đến trong chót cùng kinh ngạc... Mậu Thân ở Huế, tháng 4-72 ở Quảng Trị, tháng 3-72 trên đường 13 hướng An Lộc-Chơn Thành, dù tôi là người lính chiến thuần tuư đă đi trong ḷng cái chết qua thời gian đằng đẵng cũng đă không hiểu nỗi tâm trạng đối phương hằng vang dội trong ḷng măi măi câu hỏi trên. Nhưng hôm nay trong căn pḥng kín cửa nh́n cây viết cũ kỹ trên tấm nỉ xanh ḷng chợt khám phá ra nguyên lư của hệ thống giết người... Kinh khiếp thật, người Cộng sản đă giết người qua định nghĩa. Định nghĩa cấu tạo từ mùa thu cách mạng, hệ thống hoá thêm bởi mười chín năm trời trong “chủ nghĩa xă hội. Định nghĩa ví như một lá cờ đuôi nheo nhàu nát được mang ra làm chỉ đạo cho cuộc tàn sát tận t́nh. Tôi hiểu ông Ngô Đ́nh Diệm, người quân tử vụng về của thời đại chỉ v́ không theo kịp với nhịp biến động của thế giới chính trị nên phải trả giá bằng cái chết tàn khốc, sự kiện không canh tân hoá ư niệm chỉ đạo điển h́nh qua chiếc bàn gỗ nặng nề của thời Louis XIV. Vậy nên, viên sĩ quan cộng sản làm sao đuổi kịp được thế giới, hiểu kịp được tâm tư của người dân miền Nam khi trên tay vẫn c̣n nâng niu hoài cây viết cũ, đầu óc đặc kịt những lư luận “sắc bén” của đồng chí Đại Tướng, một ông giáo sử địa của những năm 1930, soạn thảo phương châm chỉ đạo chiến tranh bằng những luận cứ hồ đồ: “Cuộc vũ trang đấu tranh của nhân dân Việt Nam thành công trước tiên chính là nhờ sự thắng trận của Hồng quân Liên Xô đối với Phat-xít Đức, Nhật..”. Vừa phải thôi, chính v́ cuộc thắng trận khốn nạn đó, Pháp mới có thể trở lại Việt Nam để cùng anh dự tiệc máu người Việt Nam qua chín năm dàị. Thế nhưng luận cứ trên đă viết thành lời, đă đại chúng hoá bằng những tờ ronéo nhem nhuốc, phổ biến đến mỗi cán bộ xă ấp, mỗi “chiến sĩ” với đầu óc bít kín như những viên gạch được xếp đầy đặn chờ hơi nóng nung đốt, để hôm nay 1973, ở Lộc Ninh, ở Thạch Hăn đâu đâu cũng chỉ nghe: Chủ nghĩa Mác, Lê-Nin dạy chúng ta rằng: Chiến tranh, nhà nước, quân đội đều là những hiện tượng lịch sử, những hiện tượng đó đặt cơ sở trên các giai cấp xă hội đối nghịch và sẽ không c̣n nữa khi xă hội loài người không c̣n chia thành giai cấp đối nghịch, nghĩa là khi chủ nghĩa Cộng sản đă thắng khắp thế giới...!!! Chủ nghĩa Mác, Lê-Nin, Cách Mạng tháng 10 h́nh như chỉ c̣n là tài liệu nghiên cứu cho một giai đoạn lịch sử đă đi qua... Nhưng Trung Tá Năm Tích - Tư lệnh phi trường Lộc Ninh - gă nông phu phụ bạc ruộng đồng để hân hoan cùng “quân hàm tương đương” cứ lập đi lập lại hoài bài học đó. Phải chăng trong đầu óc đặc cứng đó chủ nghĩa xă hội đă được thực hiện toàn hảo trên quân hàm mà Năm Tích suốt đời không bao giờ có ư niệm?!!
Tháng 3-1973