Sáng hôm sau, một “sao quả tạ” chiếu đúng vào tôi. Rảo qua hành lang, chỉ cần nh́n thoáng qua là tôi biết ngay cô cậu nào đang “quay phim”. Đầu cứ cúi gằm xuống là có chuyện. Tôi vào pḥng thi, nhận ra thủ phạm giấu bài ở đùi, dưới vạt áo dài. Tôi đến gần, cúi xuống nói nhỏ với em nữ sinh, bảo em cất “bửu bối” đi và tránh không để em bị xấu hổ.
—Điểm của tôi là điểm của thời chiến, điểm của thời kỳ bom đạn. Thay v́ những viên đạn, tôi cho điểm rộng, với hy vọng có một người khỏi chết v́ bom đạn
Năm ấy, tôi cùng với Trương Ân, bạn học cũ thời sinh viên, lúc bấy giờ là hiệu trưởng một trường ở Quy Nhơn, cùng đi coi thi ở Phan Thiết. Trương Ân là chủ tịch Hội đồng thi, c̣n tôi là tà lọt của Ân. Trương Ân người phốp pháp, mặt đỏ gay như Trương Phi, tính nết hồn nhiên, tháo vát, nhiệt t́nh và có ḷng, đi đến đâu đem không khí vui nhộn đến đó. Ân được rất nhiều bạn bè đồng nghiệp quư mến từ thời đi học.
Chúng tôi đáp máy bay quân sự từ phi trường Nha Trang đi Phan Thiết. Đường bộ Nha Trang – Phan Thiết tuy ngắn nhưng kém an ninh, nên phải dùng máy bay. Tôi đoán là loại máy bay của Úc Đại Lợi. Trên máy bay không có ghế; chúng tôi ngồi bệt xuống sàn, chen chúc với tủ bàn ghế, rương ḥm xiểng đủ thứ… Chắc có sĩ quan nào dọn nhà, đổi ra Phan Thiết chăng… Nóng bức như ḷ lửa. Gần đến nơi, “tài xế máy bay” như biểu diễn, đâm lên nhào xuống như tụt dốc, làm chúng tôi sợ hết hồn vía!
—Điểm của tôi là điểm của thời chiến, điểm của thời kỳ bom đạn. Thay v́ những viên đạn, tôi cho điểm rộng, với hy vọng có một người khỏi chết v́ bom đạn.
Đến nơi, quần áo xốc xếch, tóc tai bù xù, nhễ nhại mồ hôi…, th́ đă có ông Trưởng ty tiểu học ra đón. Ông “mẫn cán” thế này, chắc có chuyện nhờ vả rồi. Xe đưa chúng tôi về nhà Tùng, cũng là bạn học cũ, hiệu trưởng ở Phan Thiết đă đi coi thi chỗ khác. Nhà Tùng mới xây, giàu có, khang trang, mát mẻ… Đúng như là đi nghỉ hè.
Nghỉ một chút, rửa mặt mũi xong th́ ông trưởng ty vào đề mời ba chúng tôi đi ăn cơm tối. Trương Ân “lăo luyện” trong nghề, nên từ chối rất khéo. Tưởng yên, ai ngờ chiều tối, một hiệu ăn Tầu chở bàn ghế tới bầy tiệc ngay tại nhà, không có cách nào khác đành chịu trận ngồi ăn. Bàn tiệc có thêm mấy người, trong đó có hai cô giáo và một giáo viên trẻ, con trai ông Trưởng ty.
Chúng tôi ăn uống vui vẻ, không một chữ nhắc đến thi cử. Nhân tiện đó, mấy cô giáo mời chúng tôi, bữa sau đến nhà ăn cơm. Chúng tôi hoan hỉ không thắc mắc. Trương Ân đă mất v́ đột quỵ ở Paris khi c̣n trẻ. Viết mấy ḍng trong bài này, tôi muốn thân tặng các cựu học sinh Cường Để Quy Nhơn và em gái Trương Ân cùng chồng là Tích.
Việc thi cử buổi sáng diễn ra b́nh thường. Chỉ có điều tôi nhận ra là anh giáo viên trẻ, con trai ông trưởng ty, coi nhầm pḥng thi. Tôi nhẹ nhàng nói nhỏ với anh ấy, bảo về lại pḥng thi mà anh đă được chỉ định. Cũng hơi ngượng…
Sáng hôm sau, một “sao quả tạ” chiếu đúng vào tôi. Rảo qua hành lang, chỉ cần nh́n thoáng qua là tôi biết ngay cô cậu nào đang “quay phim”. Đầu cứ cúi gằm xuống là có chuyện. Tôi vào pḥng thi, nhận ra thủ phạm giấu bài ở đùi, dưới vạt áo dài. Tôi đến gần, cúi xuống nói nhỏ với em nữ sinh, bảo em cất “bửu bối” đi và tránh không để em bị xấu hổ. Không biết v́ sao, em hối hả cho mảnh giấy vào miệng nhai để phi tang, đồng thời kêu to lên, là tôi bắt oan em. Em bù lu bù loa làm câu chuyện thành lớn. Tôi bối rối, luống cuống rồi đành lấy bài thi của em. Giằng co qua lại, chẳng ra làm sao cả. Cuối cùng, em thả ra và nhận giấy thi mới.
Tôi bèn cầm tờ giấy làm bài cũ đi về văn pḥng Hội đồng thi. Em hoảng, tưởng tôi lập biên bản. Khổ thế, tôi lấy để vứt đi thôi. Em bỏ pḥng thi, vừa chạy theo tôi vừa lải nhải, phạm kỷ luật tối kỵ không cho phép là ra khỏi pḥng thi. Lại ồn ào, h́nh như có khóc lóc… Mọi người, các thư kư văn pḥng ngoái nh́n, nói măi em mới chịu về. Tôi trở lại pḥng thi của em, tức giận. Nhờ giáo viên ghi vào phách là: Thí sinh gian lận. Kư tên.
Buổi trưa ra về, em đón tôi tại cổng trường ra chiều tuyệt vọng, không năn nỉ nữa mà hét to trước khi bỏ đi: Thầy ác quá, sau này không có con!. May là lời nguyền rủa của em không ứng nghiệm. Sau này, tôi có hai con trai.
Tôi im lặng không nói ǵ, để mặc em rủa xả, xỉ vả. Nhưng buồn. Cho đến bây giờ nhắc lại vẫn thấy buồn. Và tự nhiên c̣n hối hận v́ nặng tay với em. Thôi th́ cho tôi xin lỗi. Trong đời đi dạy, niềm vinh hạnh đến cho tôi th́ đầy không có chỗ chứa. Nhưng bên cạnh đó, có những ân hận việc này, việc nọ nhiều khi chẳng đáng mà vẫn c̣n nhớ, như mắng nặng một em nữ sinh, dĩ chí có lần c̣n tát vào má một nữ sinh khác trước mặt đông đảo học tṛ… Ân hận này sao nguôi!
Bữa cơm tối đó tại nhà các cô giáo thật vui. Trừ Trương Ân có vợ là Hoa, chúng tôi đều độc thân. Buổi tối về nhà, Trương Ân lôi trong cặp ra một bản nhạc có nhan đề: Hăy trả lời em đi anh”. Hắn mở đĩa nhạc và nói: “Con X nó mê cậu, nhờ mang bản nhạc này về tặng cậu”, rồi rống lên phụ họa theo cô ca sỹ. Bản nhạc sến ơi là sến… Rồi sau bốn ngày thi cử, chúng tôi ra phi trường về lại Nha Trang. Không biết ai đó tặng ba đứa mỗi người một túi trong đó có cá mực, nước mắm nhĩ… Và không quên kèm theo một lô giấy ghi tên học sinh, số báo danh v.v…
Điều bất ngờ đến ngạc nhiên là X theo ra phi trường từ lúc nào, đứng sẵn ở một góc, mắt đỏ hoe. Tội nghiệp. Tôi đă vứt tất cả đám giấy v́ một lẽ giản dị là nhiệm vụ của tôi đă chấm dứt, tôi chẳng có thể giúp ǵ cho ai cả. Tôi không có chân trong Hội đồng thi Nha Trang v́ đây là kỳ thi Tú tài I, tôi có muốn gian lận cũng không được. Và tôi cũng đă không có dịp trả lời lá thư X đă gửi cho ḿnh.
Sau này X trở thành nhà văn. Phải chăng bắt đầu từ những giọt nước mắt tiễn đưa?
*
Một chuyện khác nữa. Có lần đi coi thi ở miệt Rạch Giá, một ông lính để ch́nh ́nh một trái lựu đạn trên bàn, dọa ai không biết. Mấy cô giáo sợ run lên, lấm lét. Học tṛ cũng vậy. Tôi cũng sợ lắm chứ, nhưng rồi đánh bạo đến gần anh lính nói nhỏ, “Anh làm ơn cất đi giùm thứ kia, không các em nó sợ”. Tôi không nhớ là ḿnh có đái ra quần không. Anh nh́n tôi thăm ḍ và có vẻ thách thức nói, “Lính mà thầy!”.
Thật ra, tôi có thể len lén về văn pḥng, báo cho ông chánh chủ khảo Hội đồng Giám thị. Vài phút sau, quân cảnh sẽ tới. Quân cảnh vào th́ lớn chuyện, có thể có án mạng không chừng. Ít nữa th́ anh lính đáng thương cũng bị c̣ng tay với những ngày trọng cấm. Nói không được, tôi lặng lẽ bỏ ra ngoài hành lang đứng ỳ ra đó nh́n trời, nh́n đất. Cho đến bây giờ, tôi vẫn không hiểu tại sao ḿnh lại ứng xử thụ động như vậy… Anh lính ngồi chán không dọa ai được, cất lựu đạn, nộp giấy trắng, rồi thong thả bỏ thi ra về.
Anh lính ấy không hiểu có kịp về khoe với người t́nh bữa tối đó không? Anh vừa dọa được một tên thầy giáo chết nhát, mặt hắn xanh như tầu lá, miệng run lẩy bẩy xin anh cất lựu đạn đi. Biết đâu một viên đạn vô t́nh nào đó hôm nay đă mang anh đi nhẹ nhàng… Đời lính mà thầy! Tôi nhận tôi là một thằng thầy giáo chết nhát. C̣n anh, giờ này anh ở đâu? Thầy giáo đôi khi đặt t́nh người trên cả nguyên tắc. Chắc là như thế.
Cả đời đi coi thi, nếu động tí bắt học tṛ gian lận, th́ sợ không có đủ giấy để ghi. Chỉ có một lần cấm thi (năm đó thôi) em nữ sinh đấy ở Phan Thiết một cách bất đắc dĩ, ngoài ư muốn như kể trên. Vậy mà ḷng vẫn ân hận. Tát một em nữ sinh ở một trường tư Khiết Tâm trong lúc nóng giận. Làm sao quên? Mắng một em nữ sinh trường Văn Hóa, đường Gia Long, “Trông cô cũng xinh xắn sao mà ngu thế!”. Chuyện nhỏ như thế mà cũng không quên th́ là nghĩa lư ǵ? Đó là hơn năm mươi năm trước. Ứng xử đó ngày nay ở xứ này chắc phải đi tù, hay ít nhất cũng phải trả lời trước Ban Giám hiệu hay Hội đồng Học chính.