Hồi trào Tây, người Sài G̣n muốn qua bên Thủ Thiêm họ phải qua sông bằng đ̣. Sông không rộng lắm, đứng trên kè đá xanh bên bờ này có thể nh́n thấy bờ kia.
Năm 1911, Thủ Thiêm là một bến đ̣ nhỏ, chỉ có đ̣ chèo, tới những năm 1930 mới có đ̣ máy và phà, người Pháp gọi là Bac (bến phà).Hồi đó vùng bán đảo Thủ Thiêm vẫn c̣n đồng hoang lầy lội, dừa nước, ô rô, cóc kèn mọc chằng chịt. Dọc theo bến đ̣ xuôi về hướng Đông Bắc có một dẻo đất nhô ra, trên đó lèo tèo những cḥi lá lụp xụp, vách đất sơ sịa giới b́nh dân gọi là Xóm Cḥi. V́ chỉ có trên chục căn nhà cḥi nên bà con cḥm xóm ai cũng dễ nhận ra nhau, những dân nghèo rải rác từ miệt thứ tới định cư (chưa có dân đàng ngoài) đều được giúp đỡ tận t́nh, bữa trước bữa sau đă thân nhau cái rột.
Dân ở đây sống bằng nghề chài lưới, buôn bán ven sông, khai khẩn đất hoang hoặc chèo đ̣ ngang đưa đón khách qua lại trên sông, c̣n đ̣ dọc th́ chèo lên vùng B́nh Quới, Thủ Dầu Một đi buôn. Mặc dầu là dân tứ xứ tới Xóm Cḥi lập nghiệp nhưng lạ một cái là ai cũng nói rặt giọng miền Nam chỉ lọt có ông Tư Đ̣ là “giọng đàng ngoài”. Dân Nam kỳ như tụi tui dù “cắn không bể chữ A”, anh Bẩu Cần Đước nói,
nhưng cũng biết chút ít về lịch sử nước nhà. Thời Gia Long tẩu quốc rồi lập quốc tới đời vua Duy Tân, triều đ́nh nhà Nguyễn được đặt tại cố đô Huế, môt dải đất co eo thắt bụng của miền Trung nước Việt. Nghe nói xứ Huế ǵ mà mưa ba tháng không ngừng, sáu tháng không dứt, thúi đất thúi đai. Đúng là cái xứ chó ăn đá, gà ăn muối xa xôi, lạ lẫm cả đời mụ nội tui cũng hổng cách ǵ đặt chưn ra tới nên dân trong này gọi miền đó là “đàng ngoài”.
Cuối thế kỷ thứ 19, ông Tư vốn quê ở tuốt luốt đâu ngoài Vỹ Dạ, Thừa Thiên Huế ǵ đó (lại c̣n gọi là đất Thần Kinh mới ngặt), theo cha mẹ v́ nghèo bỏ xứ vô Sài G̣n, qua Thủ Thiêm, mới đầu đi mần thuê sau mần nghề đưa đ̣, cái nghề cha truyền con nối như ông Tư cho biết. Khi cha mẹ qui tiên, ông Tư sống một ḿnh, vẫn đưa đ̣. Hồi đó bến Thủ Thiêm đ̣ dọc đ̣ ngang c̣n lèo tèo, con đ̣ của ông Tư coi vậy mà được việc. Ngày ngày cỡi trên mặt sóng, con đ̣ xuôi ngược đông khách của ông Tư Đ̣ luôn luôn chở theo tiếng ḥ hụi ḥ khoan làm cho sức sống miền sông nước nhộn nhịp hơn, xanh tươi lên.Mỗi lần khách qua đ̣ khen ông Tư chèo hay, ḥ số dzách ông đều xua tay lắc đầu cười hiền: “Tui già rồi, răng mà so b́ với mấy o chèo chống dưới sông tê cho đặng”. Nhắc ǵ chớ nhắc tới nghề đưa đ̣ lúc nào ông Tư cũng tỏ ra hào hứng, tâm phục khẩu phục mấy cô chèo đ̣ dưới bến Thủ Thiêm.
Nh́n con đ̣ phong sương mà thương ông Tư. Cái giọng khàn đục, bừa bựa, chênh vênh của ông dù hay, dù lạ, rặt Huế cũng không làm sao so cựa (dù không ai muốn) cự lại ba cái giọng trong trẻo như là hát dân ca của các “con đ̣ Thủ Thiêm”.
Những cô gái Thủ Thiêm rạm nắng trong chiếc áo bà ba nâu, quần lănh mỹ a đen mướt, eo hông mượt mà, ngực mông uyển chuyển đă tạo nên một vẻ đẹp sinh động trong dáng điệu chèo đ̣. Chính v́ h́nh ảnh trẻ trung, đầy sức sống đó, vô t́nh các cô đă chèo con đ̣ của ḿnh vào sâu trong câu ca dao bất hủ, trở thành câu chuyên dân gian không biết có từ bao giờ “Bắp non mà nướng lửa ḷ. Đố ai ve được con đ̣ Thủ Thiêm”.
Nhưng mà ngoài nghề đ̣, ông Tư c̣n thêm nghề bốc thuốc gia truyền miễn phí giúp đỡ dân nghèo, dù ông c̣n nghèo hơn cả kiếp nghèo. Ngộ nhứt là ông từng là một nhạc công cung đ́nh Huế lúc12 tuổi. Nhờ ba cái nghề hữu ích này, ngoài cái tên quen thuộc “ông Tư Đ̣” giới b́nh dân c̣n ưu ái gọi ông là “ông Từ điệu nghệ”, rất được ḷng bà con toàn vùng đất Thủ Thiêm lan qua cả Sài thành.Thiệt thà là đức tính của ông Tư. Thêm cái giọng trọ trẹ mà từ tốn của ông lúc đầu nghe thắc cười v́ lạ tai riết rồi ai cũng quen.Mới bét mắt đă nghe: “Ông Tư Đ̣ ơi! Ông Tư có nhà hôn?”. Ông Tư ngồi cḥ hỏ trong nhà ḍm ra:
à (Dạ). O mô rứa? O cần chi, tui giúp?””Ông Tư cho tui quá giang xuống trại Thủy nghen”. Ông móm mém cười: “Dà, bữa ni gió lớn, đ̣ tṛng trành, cô Hai Hên cẩn trọng hỉ”. Một lần khác, giọng quưnh quáng: “Cứu, cứu giùm thằng con tui, ông Tư ơi! Nó bị con ǵ cắn”. Ông Tư ôn tồn: “Dà, anh Hai giúp tui bồn (bồng) hắn lên chờn (giường) để tui chộ (coi). Ui chao ôi! Con rắn chàm quạp cắn chớ c̣n con chi…”
Thỉnh thoảng nh́n trăng lai láng trên ngọn dừa ông cao hứng xách đờn c̣ ra vừa kéo ̣ e vừa ḥ giọng nặng trịch như thuốc lá Cẩm Lệ, dân xa quê nghe ai cũng rầu thúi ruột thúi gan. Hỏi th́ ông vuốt mớ tóc bạc ḷa x̣a trên trán, cười nhỏ nhẹ: “Dà, bài ni là bài ḥ mái nh́, năm tể năm tê bọ mạ tui đưa đ̣ trên sông Hương hay ḥ; c̣n bài tê là Chầu Văn”.Cuộc sống cư dân Thủ Thiêm dù cực nhưng cũng tạm lây lất sống qua ngày. Đương khoẻ re như con ḅ kéo xe th́ đùng một cái cứ như là trời sập tới nơi. Số là nửa đêm nửa hôm, ngoài trời mưa to gió lớn, dưới sông sóng cuộn bỏ ṿi, dân Thủ Thiêm đương ch́m trong giấc điệp bỗng giựt ḿnh thức giấc v́ nghe súng đạn nổ rền trời đất.
Cả xóm hoang mang, nhiều người chạy ra coi th́ thấy đâu chục bóng đen cầm súng chạy thục mạng về phía xóm. Họ là Việt Minh.Cuộc giao tranh vẫn tiếp diễn, Nhiều tiếng súng phá toạc màn đêm. Việt Minh đă có chủ đích. Họ xông vô Xóm Chài lùa dân xuống bến làm bia đỡ đạn để dễ bề tẩu thoát.
* * *Câu chuyện về Xóm Chài bên Thủ Thiêm đă trở thành một trong những chuyện đau thương của thời chiến tranh thuộc địa. Phóng viên nhà báo Sài thành đă nhanh chóng ghi lại trong một tờ nhật tŕnh:”Nửa đêm quân Pháp bí mật vượt sông qua Thủ Thiêm hợp với lính partisan (lính đánh thuê) phục sẵn ở Thủy Trại, chia thành hai mũi giáp công đánh úp những con đ̣ đang vận chuyển vũ khí và cán bộ Việt Minh từ An Khánh, Thủ Thiêm vào nội thành Sài G̣n. Trận đó phía Việt Minh bị thiệt hại nặng. Số chết, số bị thương, bị bắt, số c̣n lại chạy thoát về phía Xóm Cḥi. Không biết v́ giao tranh giữa hai phe, lính Lê Dương đốt nhà dân để chận địch hay Việt Minh dùng hỏa công để tẩu thoát, đă phóng hỏa thiêu rụi cả Xóm Cḥi.
Sáng ra, Xóm Chài vẫn c̣n nghi ngút khói. Số thương vong gồm ngựi lớn và trẻ con bị thiêu cháy thành than. Dưới bến đ̣, xác Việt Cộng lẫn xác người dân vô tội nằm rải rác khắp nơi. Nhiều xác đ̣ bị đạn hư hại hoàn toàn… “.
Đáng tiếc là anh nhà báo không biết nên không đề cập tới số phận của ông Tư Đ̣. Thực ra, con đ̣ của ông Tư vẫn bồng bềnh neo dưới mé sông. Có điều phía trái mạn đ̣, ḍng máu tươi như vết sơn rớt dính mớ tóc bạc kéo thành một vệt dài chảy xuống đọng thành vũng giữa ḷng đ̣.
Gió dưới bến đ̣ đă êm, sóng đă lặng, như thể sóng và gió đồng lơa với cái phẳng lặng và kỳ lạ của máu người.