CON SÁO CỦA EM TÔI
Sau khi cha tôi mất, gia đ́nh càng ngày càng túng bấn, một ḿnh mẹ tôi không đủ sức nuôi nấng hai đứa con mồ côi nơi thành thị nên mẹ đưa hai anh em tôi trở về làng cũ .
Bên nội xóa bỏ tên cha tôi trong gia phả v́ cha tôi xé tờ khai sinh mà ông tôi cố t́nh điền tên tuổi người vợ cả vào chỗ tên tuổi mẹ tôi .
Ông tôi muốn gạt mẹ khỏi cuộc đời cha tôi bấy giờ và cuộc đời tôi mai hậu. Việc ấy rất giản dị như ông đă xóa bỏ tên chú Nghị v́ chú mê cô đào cải lương gia nhập ban hát, lang thang rày đây mai đó.
Bên ngoại từ bỏ mẹ tôi ngay từ dạo mẹ có mang ba tháng v́ mẹ trốn nhà, vượt luật lệ cổ truyền, theo cha tôi làm vợ lẽ. Thành thử lớn lên anh em tôi mù mịt cả ư niệm gia tộc.
Mẹ tôi thường kể rằng trước khi lấy mẹ tôi, cha tôi đă có vợ . Người vợ ấy cha tôi không yêu thương, nên bốn năm liền bà tôi cứ hoài công mong bế cháu. Ông tôi buồn phiền, thở dài thườn thượt, ông nghĩ đến nghiệp chướng xa xôi nào, lúc này sự quả báo hiện h́nh khiến dù con gái. Thật vô phúc. Cha tôi đi vắng luôn luôn, cha năng ở nhà ông phó Nhị hầu hạ ông để ḥng ông truyền hết ngón đàn thập lục.
Cha tôi phải giặt quần áo, đấm bóp chân tay hay kiếm rượu, đồ nhắm cho ông Phó, phục dịch ông đủ điều. Rốt cuộc ông Phó vẫn giữ lại đôi ngón sở trường, ông sợ dạy hết, mai mốt cha tôi giỏi hơn ông. Bởi vậy, tài nghệ của cha tôi chưa nổi bật, và chưa đủ thời giờ nghiên cứu âm nhạc quê hương th́ cha tôi đă gặp mẹ tôi.
Cuộc t́nh duyên này làm đảo lộn đời cha và ảnh hưởng rất nhiều đến anh em tôi sau này
Ông nội tôi biết chuyện tức sôi ruột, chửi bới cả gia đ́nh nhà mẹ tôi. Tiếng dữ đồn tới xóm làng bên kia sông. Ông ngoại tôi đuổi mẹ tôi khỏi cửa. Bấy giờ mẹ tôi có mang tôi được ba tháng.
Cha tôi lén lút gởi mẹ tôi nương náu nhờ người bà con xóm cuối thôn. Bà nội tôi thương con cả, lại nghe tin mẹ tôi có chửa nên bớt giận. Bà nội xin ông nội nhận mẹ tôi làm vợ lẽ cha tôi. Cuộc hôn nhân không giá thú.
Việc tưởng vậy êm thắm. Ai ngờ ông ngoại tôi lồng lộn t́m bắt mẹ tôi, đánh đập mẹ tôi một trận tàn nhẫn. Tệ hơn nữa, ông ngoại tôi lại gọt hết tóc, bôi vôi trắng xóa đầu mẹ tôi rồi mới đoạn t́nh phụ tử. Mẹ tôi phải trùm khăn vuông kín mít ngót hai năm trời.
Mẹ về sống dưới gian nhà mái dột, vách bùn trát nham nhở bên cạnh chuồng trâu của đại gia đ́nh họ Nguyễn nhà tôi.
Suốt thời gian đèo ḅng cái h́nh hài tôi, cái bọc đau khổ, mẹ tôi chịu đựng bao nhiêu điều tủi nhục. Hết người vợ cả hẹp ḥi, ích kỷ của cha tôi hằn học ghen tuông, lại đến các cô tôi kiếm cớ sinh sự.
Vợ cả cha tôi bảo mẹ tôi độn vải đầy bụng để đánh lừa ông tôi. Ông tôi nhiều bận chỉ mặt mẹ tôi dọa nạt rằng nếu đúng tháng mà không sinh nở th́ sẽ tống cổ mẹ tôi đi.
Chú Nghiêm thỉnh thoảng về thăm nhà cũng hạch sách mẹ tôi. Ông tôi quư chú Nghiêm lắm. Trong khi cha tôi mải đàn sáo, chú Nghị giang hồ phiêu bạt, chú khéo léo chiều ông tôi. Bởi thế chú Nghiêm được xuống tỉnh học, đỗ đạt giỏi giang.
Chú khinh bỉ mẹ tôi, sự khinh bỉ chú học mót của đám dân trưởng giả thành phố. Mẹ tôi đau khổ trăm chiều, ngày làm quần quật như con vật, tối ôm bụng khóc một ḿnh.
Tội nghiệp mẹ tôi, tôi chả biết ví mẹ giống ai. Đầy tớ nhà ông tôi c̣n sung sướng c̣n nói đùa nghịch, chứ mẹ tôi th́ câm nín suốt ngày đêm. Cha tôi hy vọng mẹ tôi sinh con trai và đứa đầu ḷng sẽ là nhịp cầu bắc qua những tâm hồn người bên nội với tâm hồn mẹ tôi. Chắc chắn mẹ tôi hết tủi cực.
Đến ngày mẹ tôi trở dạ, ông tôi cất vội vàng túp lều nhỏ ở xó vườn, cạnh khóm chuối tiêu. Tôi cất tiếng khóc ban đầu nơi ấy, ở túp lều xó vườn, cạnh khóm chuối tiêu, cạnh những con người hà tiện t́nh thương mến. V́ đêm tôi mở mắt chào đời, cha tôi đi vắng nên cớ sự xảy ra như tôi đa nói đoạn đầu.
Tuần lễ sau cha tôi về, cha nghiến răng xé nát tờ khai sinh rồi đưa mẹ con tôi xuống tỉnh ly. Tôi vĩnh biệt họ hàng bên nội bằng mấy tiếng
“oe oe”. 
Tôi lớn dần, lớn dần để thu vào tầm mắt non nớt h́nh ảnh cuộc đời cha tôi :
H́nh ảnh gă nhạc công hậu trường sân khấu cải lương, h́nh ảnh ông lái thuốc bắc, h́nh ảnh ông thư kư sở tư, h́nh ảnh ông thợ chữa xe đạp và sau rốt là h́nh ảnh ông lang chế thuốc cao đơn hoàn tán.
Măi tới ngày cha tôi mất, tôi mới thù hằn những h́nh ảnh méo mó đọa đầy linh hồn cha tôi. Sao đời cha tôi nhiều h́nh ảnh thế ? Và đời tôi nữa, h́nh ảnh thẫm nét nhất là một đêm mù mịt bên khóm chuối tiêu.
Thế mà anh em tôi lại phải về quê ngoại.
Tôi không hiểu tại sao mẹ tôi chịu nhục nhă, nương náu dưới túp nhà lá bỏ hoang vườn sau, trước đây ông bà ngoại dành riêng cho bọn thợ gặt mỗi vụ mùa. Mẹ tôi chỉ nghĩ đến anh em tôi. Trời ơi, tôi muốn khóc quá.
Ở đây, chúng tôi sống lủi thủi cô độc. Mẹ tôi dọn quán bán nước chè tươi, xôi chè, canh bún ngoài bến đ̣ Đồng – đức, ḅn nhặt từng hào chỉ.
Thường mẹ dậy sớm sửa soạn đồ hàng, cơm nước buổi sáng để anh em tôi ăn. Mẹ nắm thêm hai nắm nhỏ pḥng trưa đói c̣n lót dạ tạm. Chập tối mẹ lần ṃ về nhóm bếp thổi cơm. Bữa nào hàng ế ẩm, mẹ con tôi ăn canh bún, ăn xôi chè thay cơm.
Mẹ tôi luôn luôn vui vẻ dù thỉnh thoảng cậu mợ, d́ bác tôi mỉa mai đủ điều. Họ nói những lời mà bây giờ tôi hăy c̣n nhớ. Tôi không thể tưởng tượng nỗi tê tái nghiến nát cơi ḷng mẹ khi bà ngoại gọi mà là
“đồ đĩ”, bác tôi bảo mẹ là
“con lăng loàn” và mợ tôi nói bâng quơ
“cóc chết ba năm quay đầu về núi” .
Tôi thấy mẹ tôi cúi đầu lẳng lặng, nước mắt nhỏ giọt trên mái tóc em tôi, th́ tôi đoán rằng mẹ buồn. Hồi ấy, tuy tôi bó bỏng nhưng tôi đă biết xét đoán những con mắt soi mói, những lời tiếng bấc ch́, những bộ mặt ích kỷ của mọi người họ hàng bên ngoại.
Tôi thương mẹ. Tôi thương em gái tôi hơn, chưa được hưởng sung sướng th́ cha vội ĺa đời. Tôi hằng mơ ước một mai khôn lớn, tôi sẽ kiếm tiền nuôi mẹ, sẽ tậu nhà ở tỉnh, mẹ tôi thôi bán hàng, em tôi cắp sách đi học.
Nghĩ vậy tôi thèm đọc sách lắm. Khốn nỗi mẹ tôi nghèo cực, lấy tiền đâu mà mua. Tôi đành học ôn mớ sách cũ nát và dạy em tôi từng trang, từng đoạn dè sẻn, sợ hết chữ.
Đám con cái cậu mợ tôi vào hùa cha mẹ chúng bắt nạt anh em tôi. Hễ em tôi hở ra món đồ chơi nào là chúng nó t́m cách ăn cắp. Tôi đ̣i, chúng xúm nhau đánh đập tôi sưng tím cả mặt mày.
Em tôi khóc, mẹ tôi thở dài đau đớn. Dần dần cuộc sống quen nếp. Anh em tôi biết thân phận, bắt chước mẹ tôi, tập nhịn nhục, tập nghiến răng và hy vọng. Anh em tôi đùa nghịch với nhau, chẳng dám lai văng đến thềm nhà ông bà ngoại.
Tôi hay bắt dế, bắt chuồn chuồn, bắt công cống cho em tôi chơi. Bạn bè của chúng tôi có chừng chỉ có con chim chích cḥe sáng nào cũng đậu trên cành soan ca hát líu lo rồi tung cánh bay xa t́m mồi. Em tôi thích chim. Tôi vụng về, không trèo cao được. Tôi hẹn sẽ bắt tặng em tôi một con sáo khi mùa xuân sang.
Mùa xuân, hoa soan vườn nhà nở nhiều, mầu tím dịu mắt. Mẹ tôi nói hoa soan nở chỉ tổ đuổi muỗi mệt xác. Cùng lượt hoa soan khoe sắc, sáo trên rừng đổ xô xuống đồng bằng hàng đám, cơ man. Em tôi nh́n những con sao đen, lông muôn muốt, viền mắt vàng vàng, ra chiều thèm ước.
Tôi theo bọn trẻ con bến đ̣, lấy rổ rách, vất cạp rồi buộc lại tựa h́nh cái đó đơm tép. Xong, tôi bó manh chiếu bên ngoài bịt chặt một đầu, c̣n đầu kia để ngỏ cho sáo ra vào. Tôi buộc tổ sáo trên cành sung thấp nhất.
Hai hôm sau vợ chồng nhà sáo bắt đầu tha rác về tổ của anh em tôi. Chúng tôi hoan hỉ đợi chờ. Em tôi chưa chi đă vọi lo cái lồng nhốt con sáo. Tôi bảo em tôi phải mong ba tháng. Em tôi sốt ruột. Ngày nào cũng hỏi thăm sáo. Mẹ mắng em, em dỗi bỏ cơm. Tôi dỗ dành em mới chịu ăn.
Ít lâu sau tôi trèo lên thăm tổ. Tôi tḥ tay tận phía trong và biết sáo đẻ bốn trứng. Tôi lôi ra xem. Trứng sáo to bằng ngón tay cái của tôi, màu xanh xanh vân vân đẹp quá. Tôi kể chuyện em nghe. Em nhẩy reo ầm ỹ. Mẹ tôi dọa rằng :
– Rắn ưa t́m tổ chim ăn trứng. Con liệu hồn, nó cắn th́ chết.
Tôi phát run, thề sẽ chừa thói liều lĩnh nguy hiểm. Nhưng em tôi muối coi trứng sáo, em cứ nằn ń đem xuống một trứng. Tôi đành mạo hiểm lần nữa. Lúc tôi đang lúi húi trước cửa sổ th́ vợ chồng đôi sáo bay về. Chúng nó lượn trên đầu tôi, kêu inh ỏi. Tôi bỏ trứng vào túi áo, tụt xuống, sướt cả tay, máu chảy đầm đ́a.
Em tôi thỏa măn sự ṭ ṃ, em trông tôi, thương hại. Tôi an ủi em và trả lại trứng cho sáo.
Tối hôm ấy mẹ tôi đánh tôi hai roi tội không vâng lời. Mẹ nói :
– C̣n trèo nữa, sáo sẽ bỏ tổ .
Anh em tôi lo ngại ngủ chẳng ngon giấc. Ngày tháng mùa xuân trôi vùn vụt. Một buổi sáng anh em tôi nghe rơ tiếng sáo con kêu trong tổ, em tôi hỏi :
– Anh ơi ! Sáo con có bú mẹ không ?
Tôi vuốt tóc em dịu dàng trả lời :
– Em bú mẹ chứ sáo nào bú mẹ .
Em ngây thơ :
– Thế làm sao nó lớn được ?
– À sáo mẹ mớm mồi .
– Sáo bố làm ǵ hở anh ?
– Sáo bố đứng canh. Em nh́n th́ biết. Kia ḱa, trên cành cây gần tổ. Khi sáo mẹ mớm mồi cho các con, cũng như khi ấp trứng, sáo bố bao giờ cũng lởn vởn ngoài tổ em ạ!
Tôi giảng nghĩa thế v́ tôi nghe lỏm bọn trẻ con ngoài bến đ̣. Em tôi ngạc nhiên, ngây người đứng ngắm. Lát lâu em mỉm cười nũng nịu :
– Sáo con ngủ, sáo mẹ có ru không anh ?
– Chắc có .
– Anh biết à ?
– Th́ anh đoán, chim cũng như người vậy em ạ !
– Mẹ ru em bằng bài
“Con c̣ mà đi ăn đêm” , sáo ru con bằng bài ǵ hở anh?
– Anh chịu, chả biết được .
– Giá sáo là người để em hỏi nó chắc thích lắm anh nhỉ ?
– Ừ .
Đám con cái ngỗ nghịch của cậu mợ tôi đă thấy chỗ tôi buộc tổ sáo. Tôi tức’ sôi ruột, tức muốn đốt nhà chúng nó. Chúng nó ŕnh ṃ làm tôi không thể ra bến đ̣ trông hàng giùm mẹ tôi những lúc đông khách. Anh em tôi thay phiên nhau canh gác.
Mẹ tôi khuyên tôi nên chia sáo cho chúng nó. Tôi miễn cưỡng phải rỡ tổ đáng lẽ chờ vài hôm nữa sáo con già dặn hơn. Hôm tôi bắt sáo con, vợ chồng sáo bay lượn kêu thảm năo. Sáo mẹ sà xuống sát đâu tôi như thể nó sắp mổ mắt tôi. Chẳng trách cha tôi xé tờ khai sinh, mẹ tôi chịu vất vả, khổ sở.
Mẹ tôi mua giỏ bắt cua để tôi nhốt sáo.
Cậu mợ tôi chọn lựa ba con đẹp, lớn ; phần tôi là con sáo đẹt, bé nhỏ, xấu xí nhất đàn. Tôi buồn, khóc mấy đêm ṛng. Làm sao tôi nhớ hết mọi chi tiết vụn vặt cái hôm ông cậu bà mợ tôi chia sáo ? Cậu tôi bóp con sáo xấu số của tôi khiến cho nó há mỏ ra. Em tôi run rẩy chỉ sợ nó chết ?
Mợ tôi bảo :
– Bọn mày nuôi sáo làm quái ǵ, cơm c̣n không đủ ăn lại có cơm thừa nuôi sáo.
Tôi cáu tiết căi lại :
– Sáo ăn cào cào chứ cần ǵ cơm gạo.
Cậu tôi chẳng nể nang ǵ mẹ tôi cả, cậu chúi đầu tôi một cái thật mạnh. Tôi lao đao xuưt ngă. Cậu mắng mỏ :
– Đồ chết cha, đồ con hoang có khác. Anh em mày lớn lên th́ thành đồ ăn cắp !
Tôi nín lặng, em tôi chạy vào ôm lấy mẹ. Và cả tôi cũng lủi thủi cầm con sáo vừa đi vừa khóc.
Tiếng khóc của em tôi, em tôi rơ ràng hơn. Mẹ tôi thương anh em tôi, mẹ bỏ bán hàng nửa buổi đan cái làn mắt thưa. Mẹ bảo nhốt sáo vào đấy rồi treo lên cây, sáo mẹ luyến con sẽ mớm mồi, như vậy sáo chóng lớn.
C̣n tiếp ,