Con sáo là niềm an ủi duy nhất, là niềm kiêu hănh duy nhất của anh em tôi. Trong khi chung quanh tôi, trẻ con nhà giầu nuôi sáo bằng lồng son, cóng sứ, thức ăn th́ gạo trộn ḷng đỏ trứng gà, nước uống th́ pha sôm nhị hồng, sáo của chúng nó vẫn chết. Anh em tôi nuôi sáo chỉ có gạo trắng, nước lă, lồng tre mà sáo hót lại hót hay, sáo nói lại nói giỏi. Tưởng con sáo cũng nên kiêu hănh.
Với t́nh thương mến của anh em tôi, với cái lồng do chú Nghị đan, nó đă thành con sáo quư khác cả những sáo quư nhất trên đời.
Tính ra anh em tôi nuôi sáo dă lâu. Năm ngoái mẹ tôi buôn bán phát tài, tết nhất cũng đủ bánh trái, thịt ăn mấy ngày. Anh em tôi mỗi đứa có bồ quần áo mới , có tiền xu, tiền hào chơi đáo, chơi c̣ quay, có tranh con lợn treo tường, có long đ́nh, tượng bụt chơi làm đ́nh làm chùa.
Giá nghe mẹ bán con sáo th́ tiếc chừng nào. Năm nay hàng quán ế ẩm. Suốt mùa đông mưa lê thê, bến đ̣ vắng khách. Mẹ tôi lại đau yếu luôn luôn, phải nghỉ ở nhà.
Con sáo cùng chung nỗi buồn, biếng ca hót lười bay nhảy, nó quên cả lải nhải mấy câu nói em tôi dạy thuộc ḷng.
Trời cuối tháng chạp mưa phùn rả rích. Gió bấc thổi vù vù. Rét thấu xương. Anh em tôi co ro trong ổ rơm, lồng sáo đặt bên cạnh. Mẹ tôi lại sốt từ hôm ông Táo lên chầu trời. Ba hôm nữa tết rồi mà mẹ vẫn nằm rên rỉ. Tôi lo ngại quá, tâm hồn thờ thẫn.
Em tôi sốt ruột v́ trời mưa. Nhà chỉ c̣n gạo, mẹ tôi chưa sắm sửa đồ cúng. Gà vịt cũng chưa mua. Cho đến tối ba mươi, mẹ tôi lên cơn sốt nặng. Mẹ tôi rên hừ hừ. Đắp hai cái chăn, hai cái chiếu, mẹ vẫn c̣n rét.
Anh em tôi ôm nhau khóc thút thít. Em hỏi những câu quái gở khiến tôi rùng ḿnh.
– Anh ơi ! liệu mẹ có chết không ?
– Không, mẹ phải sống nuôi anh em ḿnh thành người chứ.
– Sao măi mẹ chải khỏi ǵ cả ?
– Tại trời mưa lạnh, tạnh nắng là mẹ khỏi, em đừng lo.
Tôi nói dối em tôi tại mưa lạnh, thực ra mẹ tôi chẳng uống thuốc men ǵ cả. Con nhà nghèo, ốm no ḅ dạy. Tôi thường bị sổ mũi, ho mà có cần mời thầy lang đâu. Nằm vài bữa, trở dậy lại khỏe như cũ. Tôi tin thế nên đỡ lo.
– Dạo cha c̣n sống mẹ có ốm nặng không anh ?
– Anh chả nhớ rơ .
Trưa nay, em ngủ nằm mơ thấy cha, em nhớ cha quá, ước ǵ cha sống lại…
Em tôi khóc to hơn. Tôi ôm em vào ḷng, thương mến. Bên ngoài trời c̣n mưa lai rai. Đêm cuối năm mù mịt. Anh em tôi lo lắng không dám ngủ.
Lúc mẹ tung chăn chiếu, anh em tôi nhảy bổ vào ôm mẹ . Hơi nóng và mồi hôi sau cơn sốt thoát ra sưởi ấm anh em tôi giữa đêm trừ tịch . Mẹ tôi vuốt tóc em .
– Mai, ngủ thôi chứ con, mai dậy sớm mẹ mừng tuổi tiền mua pháo tép.
Em tôi nũng nịu :
– Con mua pháo ống lệnh cơ !
– Ừ th́ mua pháo ống lệnh .
– Mới lại cái gương cho con sáo nó soi .
– Gớm cô ả ṿi vĩnh măi .
Mẹ tôi chiều con, mẹ nói hơi nhiều, giọng mẹ mệt nhọc. Tôi định hỏi mẹ cái ǵ, nhưng thương mẹ lại nghĩ không ra. Anh em tôi tắt đèn đi ngủ.
Sáng mồng một tôi dậy sớm. Em tôi ngủ mê mệt, tôi đắp thêm chiếu cho em ấm áp ngủ lâu. Mẹ tôi h́nh như đă đỡ. Mẹ nh́n em tôi, lắc đầu ái ngại.
Dưới ngọn đèn lù mù, tôi thấy nước mắt mẹ tôi lăn tăn trên g̣ má xanh xao, khắc khổ. Mẹ tôi nói nhỏ :
– Hữu này, mẹ dặn con nghe nhé ! Hôm nay đừng lởn vởn ngoài ngơ, đừng lấy tiền của ai cho .
Mẹ tôi dặn tôi bằng thừa. Cậu mợ tôi dạy tôi nhiều bài học độc ác, giả đạo đức quá rồi , tôi thèm thuồng ǵ mà ngửa tay ra để người ta nhổ bọt vào. Nhưng tôi phải đáp :
– Vâng ạ !
Giọng mẹ tôi đứt từng câu ngắn :
– Tại mẹ ốm… thành thử… tết này nhà ḿnh… thiếu cỗ . Con nhớ… thắp hương… bàn thờ cha con nhé! Con lớn rồi, chả cần, chứ em con, ngày tết… không được miếng thịt…
Mẹ tôi bỏ lửng câu nói, ôm mặt khóc tấm tức.
Tôi bỏ ra ngoài sân. Trời lạnh hẳn. Phía nhà trên, gia đ́nh ông ngoại đang giết gà, vo gạo, thổi xôi… Chiều qua nhà ông mổ lợn. Tôi muốn lên chầu chực để may ra ông thương hại thí cho một miếng về ăn tết. Song tôi nhớ tới chú Nghị, tới những bài học làm người chú dạy tôi nên tôi lại thôi.
Dường như hồi chú ghé đây để đan cái lồng sáo, chú nh́n tôi rồi gật gù, bao giờ chú cùng gật gù sau buổi dạy học :
– Cháu thông minh lắm, cháu giỏi lắm .
– Nhưng mẹ cháu nghèo .
– Hề ǵ, đói rách đâu phải là tội lỗi, cháu đừng buồn . Rồi ngày kia cháu sẽ lẻ loi, cháu sẽ thấy trong sự đau khổ người ta mới xét đoán mọi việc đứng đắn .
– Rồi cháu có sung sướng không chú?
– Chú không dám nói cháu sung sướng nhưng chú quả quyết cháu có tài, có nhiều tài…
– Thật hả chú ?
– Thật chứ, song cháu chả nên quy lụy ai , quy lụy nó hèn con người đi th́ rồi cái tài cũng đến xếp xó .
Chú ưa kể chuyện cha tôi và ngón sở trường âm nhạc :
- Đàn thập lục.
Chú bảo ngày ông nội đuổi cha tôi khỏi nhà, cha tôi không có đồng xu nào dính túi. Thế mà cha tôi gây dựng nổi đời cha. Tại cha tôi chết sớm chứ không thể nào cũng có ngày cha về làng mua đất dựng nhà. Tôi kém cha tôi nhiều quá, tôi chỉ biết khóc.
Lúc này đứng nh́n thiên hạ đón xuân, tôi nghĩ đến em gái tôi, nghĩ đến miếng thịt gà, thịt lợn hay thịt chim khi em tôi tỉnh dậy. Anh em tôi chỉ có mỗi con sáo. Con sáo nuôi bao nhiêu ngày mới biết nói. Chẳng lẽ tôi giết nó ?
Chẳng lẽ em tôi ăn cơm với muối ngày đầu năm ?
Năm nay em tôi mười tuổi, mười mùa xuân bay vụt qua, mười mùa xuân tẻ nhạt, buồn thảm chấp nối thành thời thơ ấu của em tôi.
Mùa xuân trôi theo kỷ nhiệm, có khi nào níu lại được ? Tôi không muốn em tôi lớn lên phải nghẹn ngào nhắc tới một trang chua chát, xiên lệch trong cuộc đời.
Vậy th́ tôi sẽ giết con sáo. Tôi nghĩ tôi biết buộc tổ, biết nuôi sáo, nuôi bằng cái lồng của chú Nghị th́ sáo nào chẳng biết nói, biết hót. Dẫu con sáo này chết, tháng sau tôi buộc tổ sáo khác.
Mùa xuân tàn rất nhanh, tôi có đàn sáo mới, tôi nuôi một đôi để chúng quyến luyến nhau cơ hồ anh em tôi, chắc em tôi sung sướng lắm. Ư tưởng ấy khiến tôi bớt se sắt, bớt tủi nhục.
Tôi len lén trở vào xách cái lồng sáo xuống bếp. Trời c̣n tối, sáo không nhận ra tôi. Nếu nó chết th́ nó oán hờn sự nghèo khổ và bàn tay tàn ác nào đó. Vong hồn cha tôi sẽ phù hộ tôi. Giết nó, tôi đau đớn vô ngần nhưng tôi phải thương em tôi hơn. Em tôi phải được ăn thịt sáo nấu su hào ngày mồng một tháng giêng năm mới. Chỉ v́ em, tôi quên tất cả.
Tôi mở cửa lồng tḥ tay t́m con sáo. Nó nhảy trốn, móng chân nó cào vào tay tôi đau buốt. Cuối cùng tôi tóm nó. Nó kêu ai oán, từ xưa nó chưa từng kêu như thế. Nó g giẫy giụa. Tôi vặn cổ nó chết tươi. Làm xong công việc tàn nhẫn đó, tôi nhóm lửa nấu nước làm lông. Tôi run run chặt dao trúng ngón tay. Máu tôi ḥa cùng máu con sáo.
Tôi xào thịt với hành mỡ thơm lừng rồi đổ nước đun thật lâu. Trong khi chờ đợi, tôi gọt su hào.
Lúc ở bếp bước ra, trời hừng sáng. Tôi đem lông sáo và cái lồng giấu phía sau nhà. Tôi ngồi bệt xuống đất, ôm mặt khóc. Pháo nổ vang trời đất, chuông trống khua inh ỏi. Ḷng tôi sôi bùng bùng, tan nát. Tôi nhớ chú Nghị, tôi nhớ cha tôi. Những người thân yêu có thể che chở cuộc đời mẹ con tôi đều bỏ đi cả.
Bây giờ mùa xuân về, mẹ con tôi cô độc, nghèo nàn. Tôi đâu đớn trút nỗi buồn vào hai bàn tay non nớt, bóp bẹp cái lồng sáo. Niềm vui thơ ấu của anh em phần bị chết chóc, phần bị dúm dó, gẫy vụn. Tôi cứ ngồi tưởng tiếc. Măi khi nghe tiếng mẹ gọi , tôi mới trở vào.
Mẹ tôi hỏi :
– Tại sao con khóc ?
Tôi đưa vạt áo thấm nước mắt, trả lời :
– Thưa mẹ khói làm con cay mắt đấy ạ!
Rồi tôi mỉm cười, nhưng nụ cười gượng gạo ấy giấu sao nổi một tâm tư đang cuồn cuộn muôn vàn ư nghĩ. Tôi nghe tiếng mẹ thở dài. Tôi đánh thức em tôi dạy. Mẹ tôi mừng tuổi cho mỗi đứa hai đồng. Tôi tặng cả em.
Em tôi sung sướng nhận ngay không hỏi lôi thôi như những ngày thường.
Gió xuân vừa tạt qua đôi má thơ ngây của em. Tôi nói :
– Mai, đi rửa mặt rồi vào ăn cỗ em !
Em reo to :
– Có cỗ hở anh ?
– Ừ, cỗ to lắm .
– Anh cúng cha chưa ?
– Đă .
Tôi nói dối em chứ ai lại cúng cha bằng thịt sáo. Em tôi chưa biết ǵ cả. Khi ngồi ăn, em mơ màng chuyện đâu đâu. Em khen thịt ngon. Bất chợt em hỏi tôi :
– Thịt ǵ đấy anh ?
– Thịt chim .
– Anh mua à ?
– Không .
– Thế ai cho, ông ngoại hở ?
Tôi im lặng nghĩ câu trả lời. Em tôi tự nhiên buông đũa, đứng dậy, cuống quít :
– Con sáo của anh em ḿnh anh ạ ! Ta mừng tuổi nó chứ ?
Thấy tôi rầu rầu không nói, đứa em gái sầu thảm của tôi ngây người đứng ngó. Và em chạy vụt ra sân ngơ ngác t́m kiếm xong lại chạy vô gậm giường ? Chẳng thấy lồng sáo đâu, em hỏi :
– Nó ở đâu hở anh ?
– Chắc trộm bắt mất rồi em ạ!
Em tôi thẫn thờ bước khỏi ngưỡng cửa. Ḷng tôi rối bời. Nước mắt trào dâng lên, nhỏ giọt xuống bát canh su hào thịt sáo. Tôi cứ ngồi, nước mắt cứ rơi, lặng thinh như phiến gỗ. Tôi đợi em vào để xin lỗi. Tôi hối hận, tôi muốn chạy ngay ra ngơ gào khóc bi thương ngộ may có Phật hiện h́nh th́ xin ước cho con sáo sống lại. Nhưng cơi đời tăm tôi của anh em tôi, Phật là chú Nghị, chú chết rồi, tôi ước nguyện ǵ đây ?
Măi chả thấy em trở vào, tôi hoảng hốt chạy về phía nhà sau. Ở đấy có bộ lông sáo sũng nước và cái lồng tre chú Nghị đă đan cho em tôi. Em tôi ôm cái lồng vào tay thương tiếc. Tôi đi nhẹ tới gần em . Bước chân tôi run rẩy trên nền đất quê ngoại . Tôi khẽ gọi :
– Mai, em Mai…
Em không ngoảnh lại. Tôi biết em ghét tôi lắm. Em đứng dậy, vẫn ôm cái lồng, lững thững đi ra bờ ao. Tôi phải nói thế nào để em tôi hiểu tại sao tôi giết con sáo ? Tôi toan giăi bày, nhưng khốn nạn, sự nghẹn ngào ŕnh ṃ đúng lúc vít chặt lấy cổ họng tôi . Tôi chỉ c̣n biết ấp úng :
– Em ơi ! Anh xin…
Tôi buông chưa dứt lời, em quay lại nh́n tôi, đôi mắt chớp mau. Bốn con mắt anh em tôi lúc ấy mờ đi dưới cái màng sám hối, đau thương. Bộ mặt đau khổ của tôi nói với em nhiều rằng tôi quư con sáo nhưng tôi yêu em.
Em tôi chừng hiểu chuyện, em buông đôi tay. Cái lồng và bộ lông con sáo rơi xuống đất. Em chạy xô tới ôm lấy tôi, khóc nức nở.
Duyên Anh