4 CÂU HỎI BẠN NÊN LUÔN HỎI BÁC SĨ

Hầu hết chúng ta khi đến gặp bác sĩ, được khám xong, cho toa thuốc rồi đi về, sau đó mới chợt nhớ ra tại sao mình không hỏi bác sĩ cái này, không hỏi bác sĩ cái kia. Với bệnh nhân, sự chỉ định của bác sĩ là tối thượng, nhưng theo một bác sĩ giải phẫu thần kinh, là giảng viên trường Y khoa Harvard lại có suy nghĩ khác. Từ kinh nghiệm của mình, ông cho rằng bệnh nhân nên đặt 4 câu hỏi cần thiết không chỉ có lợi cho bệnh nhân mà cả ngành y tế chăm sóc sức khỏe nữa.

Tại sao lại như vậy? Chúng ta hãy cùng theo dõi sự chia sẻ của bác sĩ Christer Mjåset, giảng viên về chính sách và thực tiễn chăm sóc sức khỏe tại Trường Y tế công cộng T.H Chan School thuộc Đại học Harvard (Mỹ).


Bác sĩ Christer Mjåset (Ảnh: TED Talk)

Bác sĩ Christer Mjåset kể về trường hợp một bệnh nhân của ông. Đó là một phụ nữ trạc 50 tuổi, nhìn chung là có vóc dáng đẹp, nhưng đã vài lần ra vào bệnh viện do điều trị ung thư vú. Bây giờ bà ấy còn bị chứng thoát vị đĩa đệm, khiến cho bà ấy bị cơn đau đớn lan tỏa, ra cánh tay phải. Nhìn vào ảnh chụp cộng hưởng từ (MRI) trước khi hội chẩn, bác sĩ Mjåset quyết định phẫu thuật. Giờ đây, các thao tác phẫu thuật ở cổ như thế này đã được tiêu chuẩn hóa và diễn ra nhanh chóng. Nhưng chúng cũng chứa đựng các rủi ro nhất định.

Bác sĩ thực hiện một vết rạch ngay tại đây, tiến hành bóc tách cẩn thận qua khí quản, thực quản và cố gắng không cắt chạm vào động mạch bên trong. Sau đó, bác sĩ phẫu thuật mang kính phóng đại vào, cẩn thận loại bỏ đĩa đệm và phần sau trong ống tủy thần kinh, không làm tổn thương đến dây và rễ thần kinh chỉ nằm bên dưới chỉ tính bằng milimét. Trường hợp xấu nhất là dây thần kinh bị tổn thương, có thể gây liệt từ cổ trở xuống.

Bác sĩ Christer Mjåset đã giải thích điều này với bệnh nhân và bà im lặng. Và sau một vài khoảnh khắc, bà ấy đã thốt ra một lời rất dứt khoát cho cả bác sĩ và bản thân bà ấy: "Bác sĩ, việc này có thực sự cần thiết không?"

Và bạn có biết ngay lúc đó, bác sĩ Mjåset đã nhận thấy ra điều gì không? Đó là câu trả lời: Không. Ông cho biết trên thực tế, khi gặp những bệnh nhân như người phụ nữ này, ông thường khuyên là, "không nên mổ". Vậy điều gì đã khiến cho ông khuyên bệnh nhân mổ lần này? Ông cho biết cái thoát vị này rất mỏng manh, thực tế ông có thể nhìn thấy chính mình kéo nó ra khỏi ống tủy thần kinh trước bà ấy bước vào phòng tư vấn. Ông phải thừa nhận điều đó, và muốn làm phẫu thuật cho bệnh nhân. Sau cùng, phẫu thuật là phần thú vị nhất trong công việc của một bác sĩ giải phẫu như ông.

Đây chính là vấn đề. Chẳng hạn, kiến trúc sư thích vẽ và thiết kế nhà. Có người thà làm việc đó cả ngày còn hơn nói chuyện với khách hàng, thậm chí ngay cả việc đó có thể khiến anh ta không nắm hết ý của gia chủ. Do vậy, bác sĩ Mjåset cho rằng giống như kiến trúc sư, mọi bác sĩ phẫu thuật cần phải nhìn vào mắt bệnh nhân của họ và cùng với bệnh nhân, họ cần quyết định điều gì là tốt nhất cho người sắp phải phẫu thuật.

Và điều đó nghe có vẻ dễ dàng. Nhưng hãy nhìn vào một số thống kê sau đây.

Amidan là hai khối u ở phía sau cổ họng của bạn. Chúng có thể được loại bỏ bằng phẫu thuật, gọi là "phẫu thuật cắt bỏ amidan". Tỷ lệ phẫu thuật cắt amidan ở Na Uy ở các vùng khác nhau là khác nhau. Trong đó, khả năng trẻ em ở Finnmark phải cắt amidan cao gấp đôi so với ở Trondheim. Trong khi các chỉ định ở cả hai vùng đều giống nhau thì lẽ ra không nên có sự khác biệt về tỷ lệ cắt amidan. Nhưng trên thực tế lại có chuyện này!

Một ví dụ khác: Miếng sụn giúp ổn định đầu gối và có thể bị rách hoặc bị phân mảnh, nhất là với những người hay thích hoạt động thể thao. Một lần nữa, ở Na Uy tỷ lệ phẫu thuật đầu gối ở Møre og Romsdal gấp năm lần ở Stavanger. Gấp 5 lần. Làm sao có thể khác biệt như thế? Các cầu thủ bóng đá ở Møre og Romsdal có "chơi bẩn" hơn ở những địa phương khác hay không?

Chắc là Không. Bác sĩ Mjåset đã tìm hiểu thêm thì thấy rằng, việc làm phẫu thuật ở phòng khám tư ở Møre og Romsdal xảy ra nhiều hơn so với bệnh viện công. Điều này cho thấy điều gì? Có một động lực về kinh tế (nói chính xác hơn: "VÌ TIỀN") để điều trị cho bệnh nhân.

Và còn nữa. Nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng sự khác biệt về hiệu quả điều trị giữa vật lý trị liệu thông thường và phẫu thuật đầu gối, không có sự khác biệt lớn lao nào cả. Theo bác sĩ Mjåset, điều đó có nghĩa là hầu hết các ca phẫu thuật đầu gối ở Møre og Romsdal hay thậm chí cả Stavanger, có thể tránh được.

Điều mà bác sĩ Mjåset muốn nói ở đây mặc dù hầu hết các chỉ định điều trị trên thế giới đều được tiêu chuẩn hóa, nhưng vẫn có rất nhiều sự thay đổi không cần thiết trong các quyết định điều trị, đặc biệt là ở một số quốc gia phương Tây. Một số người không nhận được sự điều trị mà họ cần, nhưng một phần lớn bệnh nhân đang được điều trị quá mức.



Bác sĩ Mjåset cho biết trong cả sự nghiệp của mình, ông chỉ nghe câu hỏi "Bác sĩ, cái này có thực sự cần thiết không?" chỉ có mỗi một lần. Các đồng nghiệp của ông nói rằng họ chưa bao giờ nghe những lời này từ một bệnh nhân.

Và để xoay chuyển tình thế, bạn có nghĩ mình sẽ nhận được câu trả lời "không" từ bác sĩ nếu bạn hỏi một câu hỏi như vậy?

Các nhà nghiên cứu đã điều tra điều này và kết quả là có 30% câu trả lời "không" ở bất cứ nơi đâu họ đến. Có nghĩa là, 3 trong số 10 lần, bác sĩ kê toa hoặc gợi ý điều gì đó hoàn toàn không cần thiết. Và bạn có biết họ tuyên bố lý do cho việc này là gì không? Áp lực từ phía bệnh nhân. Nói cách khác, bác sĩ nắm hiểu rõ bệnh nhân muốn một cái gì đó được thực hiện khi đi khám bệnh.

Trong khi câu hỏi "Bác sĩ, cái này có thực sự cần thiết không?" lại không dễ để đặt ra với bác sĩ. Thậm chí bệnh nhân không dám hỏi vì sợ bác sĩ bị phật ý. Nếu bác sĩ đã quyết định phải làm gì, đó là những gì bạn nhất định phải làm theo.

Hiểu được cái khó của bệnh nhân và từ phía bác sĩ, Na Uy yêu cầu trong dịch vụ chăm sóc sức khỏe bệnh nhân, người bệnh cần được bác sĩ góp ý về những việc cần nên và cần phải làm. Đây là một tiến bộ lớn, đòi hỏi bác sĩ có nhiều trách nhiệm hơn, còn bệnh nhân cần phải can đảm khi đối diện với bác sĩ và bắt đầu chia sẻ mong muốn của mình.

Vì vậy, lần tới khi bạn đến phòng khám bác sĩ, bạn hãy hỏi, "Bác sĩ, điều này có thực sự cần thiết không?" khi cầm toa thuốc lên.

"Những rủi ro đi kèm với ca mổ này là gì vậy bác sĩ?" Chà, 5 đến 10 phần trăm bệnh nhân sẽ có các triệu chứng đau đớn tồi tệ hơn. 1-2 phần trăm bệnh nhân sẽ bị nhiễm trùng vết thương hoặc thậm chí bị xuất huyết và có thể phải phẫu thuật lại. 0,5% bệnh nhân cũng bị khàn tiếng vĩnh viễn và một số ít, nhưng vẫn có một số ít bị giảm chức năng ở tay hoặc thậm chí cả chân.

"Bác sĩ, có sự lựa chọn nào khác không?" Có, nghỉ ngơi và vật lý trị liệu trong một thời gian có thể giúp bạn hoàn toàn khỏe mạnh.

"Và điều gì sẽ xảy ra nếu tôi không làm gì cả?" Bệnh nhân không được khuyến cáo rằng không làm gì cả, nhưng ngay cả khi đó, có một chút cơ hội là bạn sẽ khỏe lại.

Bốn câu hỏi đơn giản: "Điều này có thực sự cần thiết?" "Những rủi ro là gì?" "Có các lựa chọn khác không?" Và điều gì xảy ra nếu tôi không làm gì cả?" Hãy hỏi bác sĩ khi họ muốn đưa bạn đi chụp MRI, kê toa thuốc kháng sinh hoặc đề nghị làm phẫu thuật.

Mjåset biết rằng việc nêu ra những câu hỏi này khi chúng ta nói dễ hơn là làm. Điều này đặc biệt đúng khi hầu hết mọi người có thời gian khám bệnh hạn chế với các bác sĩ. Trong một nghiên cứu vào năm 2017, cuộc khám bệnh với bác sĩ ở 18 quốc gia chiếm một nửa dân số thế giới chỉ kéo dài trong năm phút hoặc ít hơn; ngay cả những quốc gia như Thụy Điển và Mỹ cũng có thời gian khám bệnh kéo dài trung bình lần lượt là 22 phút và 20 phút. Nhưng bác sĩ Mjåset thúc giục người bệnh phải lên tiếng. "Bạn cần phải ngồi ở ghế trước với bác sĩ của bạn và bắt đầu chia sẻ quyết định về cách thức điều trị bệnh thỏa đáng nhất".

Bác sĩ Mjåset cho biết nghiên cứu cho thấy có đến 20% bác sĩ sẽ thay đổi quan điểm về những việc bệnh nhân cần phải làm gì. Bằng cách đó, bạn sẽ không chỉ làm cho cuộc sống của bạn dễ dàng hơn rất nhiều, và thậm chí có thể tốt hơn, mà toàn bộ lĩnh vực chăm sóc sức khỏe sẽ được hưởng lợi từ quyết định sáng suốt của bạn.

Như ông nói, "Những người bác sĩ như tôi luôn cần sự giúp đỡ của bạn".

Sưu tầm

*** Xin đọc nguyên văn tiếng Anh bài này ở đây:
https://ideas.ted.com/prevent-unnece...estions-first/

Tiếc thay, chuyện đặt câu hỏi cho bác sĩ thì ít có ai dám lên tiếng lắm. Xin đơn cử trường hợp của cá nhân tui:
Sau khi có kết quả xét nghiệm về tiểu đường cho con số là 113 mMol/dL, bà bác sĩ VN của tui liền "phán": "đường cao = tiền tiểu đường". Khi đó tui hỏi, "Thưa bác sĩ, vậy là tui có bị tiểu đường hay không và có cần phải uống thuốc hay không? Chớ nói 'tiền'(tiền tiểu đường) hay là 'không tiền' là tui không hiểu??? Một là có bệnh, xin kê toa, còn không có bệnh thì xin đừng 'hù dọa' gì cả!" Thế là bị 'mắng xối xả', nào là "tôi là bác sĩ hay anh là bác sĩ, chuyện này có chỉ dẩn đàng hoàng, đường trên 100 là dấu hiệu của 'tiền tiểu đường', v..v.." Cũng nhờ dám lên tiếng như vậy mà tui không được bà bác sĩ này kê toa uống thuốc vì đã "ngoan cố" đặt câu hỏi, với ..."lý sự cùn"!!!!
Nên rút kinh nghiệm khi nói chuyện hoặc đặt câu hỏi "khó xử" với bác sĩ, kẻo "dính chấu" như tui, các bạn nhé!!