Cờ bạc, cá cược online và tình trạng buôn bán người thời đại dịch Covid-19

[Romano]

Cờ bạc trực tuyến (online) phi pháp tại Campuchia và nạn buôn bán người lao động từ Việt Nam có mối liên hệ mật thiết.

Trong báo cáo tại cuộc họp do Văn phòng Liên hiệp quốc về chống ma túy và tội phạm (UNOCD) tổ chức năm 2019, Asian Racing Federation (ARF) ước tính quy mô của ngành cờ bạc trái phép là 1.000 tỉ đô la Mỹ, gấp hơn hai lần – doanh số của ngành cờ bạc hợp pháp trong năm 2017 (450 tỉ đô). Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, nhiều cơ sở casino đánh bạc hợp pháp có nguy cơ đóng cửa, ngành cờ bạc, cá cược phi pháp bùng nổ với phương thức online và đa dạng sản phẩm.Báo cáo của ARF chỉ ra hệ thống xuyên quốc gia của ngành cờ bạc phi pháp với các trung tâm tài chính ở Macau và Hồng Kông, các hệ thống công nghệ và máy chủ ở Đài Loan, các trung tâm chăm sóc khách hàng (call center) có giấy phép và đăng ký hoạt động ở Philippines, và hệ thống “khách hàng” ở toàn châu Á.

Cờ bạc online phi pháp ở Campuchia có mối liên hệ mật thiết với nạn buôn bán người lao động từ Việt Nam. Người lao động xuất cảnh trái phép sang Campuchia bị cưỡng bức lao động, ngược đãi, cưỡng đoạt tài sản tại các cơ sở đánh bạc online do người Trung Quốc làm chủ, theo khuyến cáo trên Cổng thông tin Bộ Công an đầu tháng 7-2022(1).

Dẫn nguồn từ Chính phủ, Vietnamplus cho biết từ năm 2010 đến tháng 6-2021 đã phát hiện gần 3.500 trường hợp buôn bán người, bắt giữ gần 5.000 kẻ buôn bán người (traffickers) và cứu được gần 7.500 nạn nhân.

Nạn buôn bán người và tội phạm cờ bạc, cá cược online có quan hệ thế nào?

Từ tháng 10-2019, khi Campuchia nới lỏng biên giới với Việt Nam, các tin tức từ trong nước và từ Campuchia cho thấy đã có một dạng tội phạm đặc biệt do hệ thống tổ chức buôn bán người thực hiện để cung cấp lao động cho hoạt động kinh doanh trái phép trên mạng.Đứng đầu những tổ chức tội phạm chủ yếu kinh doanh các trò chơi trực tuyến (game online) có thưởng và đầu tư trực tuyến này là những người Hoa và họ sử dụng một đội ngũ lao động – nạn nhân người Việt, và nhân viên tuyển mộ người Việt. Không ít những tội phạm buôn bán người là nạn nhân trước đây, nay tham gia “săn người” để trả nợ cho đường dây tội phạm hoặc thủ lợi.

Điểm tới của tệ buôn bán người – Campuchia – cũng là một đặc điểm mới, khi mà về truyền thống những điểm tới lớn của tệ buôn người từ Việt Nam là Trung Quốc và Tây Âu. Chỉ riêng từ Campuchia, trong sáu tháng đầu năm 2022, lực lượng chức năng Việt Nam đã phối hợp với lực lượng chức năng Campuchia giải cứu hơn 250 trường hợp bị lừa sang lao động trái phép, theo Bộ Công an(1).

Trong bối cảnh khác biệt chính sách giữa các nước đối với hoạt động cờ bạc, cá cược, có không ít bằng chứng về sự di động liên quốc gia của giới kinh doanh cờ bạc và cá cược online trái phép và liên hệ của ngành “kinh doanh ngầm” này với hoạt động buôn bán người. Điều này có thể là một căn cứ củng cố cho quan điểm liên ngành trong phòng chống tội phạm cả buôn bán người và cờ bạc, cá cược online trái phép ở thế giới ngầm.

Ngày 7-7-2022, trang mạng VOD- một hãng truyền thông độc lập ở Campuchia – đưa tin có 33 người đã liên hệ với hacker mũ trắng Ngô Minh Hiếu, người từng bị FBI bắt giam vì ăn trộm thông tin danh tính của hơn 200 triệu công dân Mỹ nay đang phục vụ cho cơ quan an ninh mạng của Việt Nam, yêu cầu cứu giúp để thoát khỏi những nơi làm việc cưỡng bức. Trong số này có 22 người đã cung cấp thông tin về nhân thân, một số có làm rõ địa điểm làm việc. VOD nói họ đã liên hệ với 17 người có danh tính hoặc gia đình họ để tìm hiểu, nhưng hầu hết trường hợp bị từ chối(2).

Nhiều hãng tin trong nước cũng mới thông báo về những vụ buôn bán người sang Campuchia.

Những vụ việc năm 2022 có một điều mới là những người bị lừa gạt đều được chào mời với mức lương 15-28 triệu đồng/tháng, chỉ cần biết dùng mạng xã hội, mà không cần có trình độ chuyên môn được đào tạo.

Những thông tin từ các nạn nhân cho thấy dạng lao động cưỡng bức gần đây khác với các dạng mà một số cuộc điều tra trước đại dịch Covid-19 ghi nhận, ví dụ trồng cần sa, lao động tình dục, hoặc đánh bắt thủy sản trên tàu. Các nạn nhân ở nhóm tuổi từ 20-28 bị cưỡng bức trong điều kiện như bị giam giữ ở những cơ sở hoạt động của những mạng lưới scams có tổ chức để lừa đảo tài chính hoặc các trung tâm sòng bạc gần biên giới(3). Những lời khai báo này hoàn toàn phù hợp với báo cáo mà truyền thông Campuchia đã đưa tin.

Một khác biệt nữa là nhóm đích mà loại tội phạm săn tìm chủ yếu là nhóm nam trẻ, ở độ tuổi 20-30. Những vụ việc trước đây, cho thấy nạn nhân phần đông là phụ nữ và trẻ em.

Theo lời kể với cơ quan chức năng hoặc báo chí, nạn nhân của buôn bán người bị buộc làm việc từ 12-14 giờ trong điều kiện giống như bị giam giữ, bị hạn chế ăn uống. Trước khi làm việc, họ được hướng dẫn “chăn khách hàng” say theo khoản thu nhập tăng dần, đến một ngưỡng đầu tư đủ lớn thì “giết khách” và xóa dấu vết. Khi không đạt các chỉ tiêu về thu hút lừa gạt “khách hàng” hay các chỉ tiêu về doanh số đặt cược, họ thường bị đánh đập, phạt tiền hay phạt chế độ ăn. “Nhân viên” nhiều khi không được trả lương thưởng, phụ cấp như hứa hẹn. Những chi phí hộ chiếu hay ăn ở trên đường tới nơi làm việc và chi phí hướng dẫn đi đường được tính như một khoản nợ mà khi muốn “thôi việc”, nạn nhân hay gia đình phải trả tới hàng trăm triệu đồng. Khi trang mạng cờ bạc hay cá cược bị đánh sập, họ có thể bị “sang tên” hay bán cho chủ mới. Có trường hợp người lao động mất mạng ở nơi làm việc mà không được điều tra.

Một đề xuất thường gặp trong các nghiên cứu là sự hợp tác chủ động giữa các bên liên quan trong nước và giữa các nước, bao gồm cả các cơ quan chính phủ, phi chính phủ và các tổ chức quốc tế. Khá rõ ràng trong trường hợp tội phạm cờ bạc, cá cược có căn cứ ở Campuchia nhưng lại nhắm vào các nạn nhân ở Việt Nam mà lại do những “chủ nhân Trung Quốc vận hành”.

Những kẻ “tuyển dụng” trong các vụ buôn bán người liên quan tới các tổ chức tội phạm mới đây ở Campuchia có đặc điểm địa lý là phần lớn ở các tỉnh phía Nam, hiểu là dưới vĩ tuyến 17. Điểm này là một khác biệt so với phân bố địa lý mà tổ chức phi chính phủ Quỹ Rồng Xanh (Blue Dragon Foundation) giới thiệu trong báo cáo của mình công bố năm 2022 khi phân tích số liệu từ 102 ca xét xử với 199 nạn nhân và 236 kẻ thủ hại(4). Theo đó, đa số (64%) những kẻ tuyển mộ là người các tỉnh miền Bắc, 26% từ miền Trung và 9% từ các tỉnh miền Nam.

Cờ bạc, game online và thế giới ngầm của nó, nhìn từ Việt Nam

Ở Việt Nam, trò cá cược được biết có từ lâu đời trong dân gian là “bầu tôm cua cá”- được coi là tổ của trò ru-let (roulette). Những trò cá cược được coi là muộn hơn là cá cược với các loại động vật chiến như chim họa mi, gà đá và cá chọi. Những trò cá cược dân gian này, cho đến giờ vẫn tồn tại với những vụ có hàng trăm người tham gia. Trò cá cược với ngựa đua được biết có từ năm 1893 cùng với sự hình thành và hoạt động của Hiệp hội Đua ngựa, mà chủ yếu để người Pháp tham gia. Từ năm 2003, Công ty Thiên Mã hợp tác với Câu lạc bộ Thể thao Phú Thọ để duy trì hoạt động đua ngựa (và có thể cá cược) ở cơ sở mới ở Lâm Đồng.

Một trang tin của Bộ Tài chính năm 2006(5) dẫn lại Thời báo Kinh tế Sài Gòn, cho biết cả nước có 63 công ty xổ số kiến thiết và một ban xổ số kiến thiết. Hoạt động kinh doanh xổ số kiến thiết liên tục tăng trưởng với tốc độ bình quân 22%/năm. Bên cạnh đó, có hai doanh nghiệp kinh doanh đặt cược (liên doanh đua ngựa giữa Câu lạc bộ Thể thao Phú Thọ với Công ty Thiên Mã và liên doanh đua chó giữa Công ty Du lịch Bà Rịa – Vũng Tàu với Công ty Hemlock Service); 33 doanh nghiệp kinh doanh trò chơi có thưởng dành cho người nước ngoài tập trung tại một số khách sạn lớn ở Hà Nội, TPHCM; một liên doanh casino phục vụ cho người nước ngoài tại khu du lịch Đồ Sơn (liên doanh giữa Công ty Du lịch Hải Phòng với nước ngoài).

Bản tin này cũng nhận định có một thị trường cờ bạc ngầm sôi động với quy mô lớn hơn rất nhiều so với khu vực chính thức với hơn 200 chủ lô đề lớn tập trung tại 18 tỉnh, thành phố trọng điểm. Số tiền một chủ lô đề thu từ các bảng lô, đề ước từ 500 triệu đến hàng tỉ đồng một ngày, gấp nhiều lần doanh thu của xổ số kiến thiết.

Hiện tại, ngoài ngành xổ số (có tính cả Vietlot), ở Việt Nam được biết có 8 casino có giấy phép đang hoạt động.

Chuyên trang Vietnam Briefing (của hãng tư vấn đầu tư Dezan Shira & Associates) đã mô tả Việt Nam là điểm đến đầu tư hàng đầu đối với lĩnh vực game online. Họ dẫn số liệu của công ty nghiên cứu thị trường Niko Partners và Google dự báo thị trường e-sport của Việt Nam đạt mức tăng trưởng hàng năm (CAGR) là 28% tính chung cho giai đoạn năm năm – là con số kỷ lục của Đông Nam Á. Doanh thu kỳ vọng từ các game online ở Việt Nam được ước tính sẽ đạt 10,1 triệu đô la Mỹ cho năm 2020, tăng 16% so với 2019(6). Ba loại hình phổ biến nhất trong ngành game online là “mobile game”,” online casino” và e-sport với ước tính 4 triệu người chơi (gamers). Những doanh nghiệp chủ đạo trong ngành này thuộc về Trung Quốc (chiếm tới 69% thị phần), và còn lại là Hàn Quốc và Mỹ.

Nhiều sòng bạc online hoạt động trong thế giới ngầm ở Việt Nam đã bị phát hiện. Năm 2018, một hệ thống đánh bạc online phi pháp lớn chưa từng có với quy mô thu lợi 5.000 tỉ đồng, với sự tham gia tổ chức của nhiều quan chức cao cấp trong ngành công an bị phát hiện(7). Ngoài ra, còn có những tổ chức đánh bạc online quy mô nhỏ hơn do những băng nhóm người Việt vận hành.

Trong khi những tổ chức đánh bạc phi pháp của người Việt Nam được phát hiện kể trên sử dụng không nhiều lao động, người Trung Quốc cũng đã từng vào Việt Nam đầu tư cơ sở hạ tầng và tổ chức hệ thống đánh bạc online với quy mô lớn, sử dụng rất nhiều lao động. Năm 2019, cơ sở Our City ở Hải Phòng bị phát hiện là một hệ thống đánh bạc online xuyên quốc gia với gần 400 nhân viên người Trung Quốc và hàng trăm dàn máy.

Loại tổ chức đánh bạc online mà người Trung Quốc tổ chức với sự tham gia của người Việt cũng đã xuất hiện. Một ví dụ là trường hợp tháng 12-2020 công an tỉnh Quảng Ninh phát hiện 21 người trong vụ tổ chức đánh bạc quy mô một tỉ đồng một ngày mà có tới 19 người Việt Nam là đồng phạm. Tháng 4-2021, tòa án ở Đà Nẵng cũng xét xử vụ hai phụ nữ người Việt hỗ trợ một nhóm 16 nguời Trung Quốc lưu trú không có thị thực để tổ chức đánh bạc.

Có thể làm gì để giảm tác hại do buôn bán người vì cờ bạc, cá cược online trái phép?

Ở Việt Nam, hoạt động phòng chống buôn bán người được các tổ chức quốc tế đa phương, song phương và các tổ chức phi chính phủ (NGO) theo dõi, giám sát và hỗ trợ. Báo cáo hàng năm của Bộ Ngoại giao Mỹ đưa ra những đánh giá, xếp hạng và khuyến nghị cho Chính phủ theo khung ba trụ cột: hoạt động truy tố, bảo vệ nạn nhân và phòng ngừa. Cũng có thể thấy khung này thể hiện trong báo cáo của Quỹ Rồng Xanh, đặc biệt ở phần các khuyến nghị. Nhưng trong cả báo cáo này, mảng trống là phần thu thập thông tin mô tả và phân tích tình trạng buôn bán người trong lĩnh vực cờ bạc trái phép liên quốc gia.

Sơ bộ, có thể thấy chính sách của ba nước Việt Nam, Campuchia và Trung Quốc với hoạt động cờ bạc, cá cược rất khác nhau.

Ở Trung Quốc, hoạt động cờ bạc được hợp pháp hóa và là một ngành kinh tế quan trọng chỉ ở hai đặc khu là Macau và Hồng Kông. Một báo cáo cho biết năm 2021 chính quyền đã phá hủy hơn 2.200 nền tảng (platform) đánh bạc (casino online), 1.600 nền tảng thanh toán và ngân hàng trực tuyến phi pháp, 930 nhóm dịch vụ kỹ thuật online trái phép và 1.500 các nền tảng khuyến khích, quảng bá cờ bạc(8).

Ở Campuchia, theo Bộ Tài chính nước này, trong năm 2020 có 136 casino được phép hoạt động, nhưng họ cấm hoạt động cờ bạc cá cược online. Năm 2020, chính quyền Campuchia nói có 447.000 người Trung Quốc rời nước này, trong đó có lý do vì chính sách cấm cờ bạc, cá cược online(9). Tháng 11- 2021, chính quyền thông báo đã “đánh sập” 76 trang mạng đánh bạc, cá cược online hoạt động trái phép và kêu gọi công chúng tố cáo những trang mạng tương tự(10).

Ở Việt Nam, cho tới năm 2021, ngoài những hình thức xổ số, Vietlot và các casino ở các khu vực hạn chế, Chính phủ đã bước đầu mở hé cửa cho hoạt động kinh doanh cá cược (Nghị định 06/2017/NĐ-CP về quản lý kinh doanh đặt cược đua ngựa, đua chó và thí điểm đặt cược bóng đá quốc tế). Luật lệ của Việt Nam được Vietnam Briefing đánh giá là nghiêm khắc (strict). Năm 2019, một công ty Supercell trụ sở ở Phần Lan đã bị đóng cửa do vi phạm.

Trong bối cảnh khác biệt chính sách này, như đã thấy gần đây, có không ít những bằng chứng về sự di động liên quốc gia của giới kinh doanh cờ bạc, cá cược online trái phép và liên hệ của ngành “kinh doanh ngầm” này với hoạt động buôn bán người. Điều này có thể là một căn cứ củng cố cho quan điểm liên ngành trong phòng chống tội phạm cả buôn bán người và cờ bạc, cá cược online trái phép ở thế giới ngầm.

Để phòng chống buôn bán người và hoạt động cờ bạc, cá cược online trái phép, ngoài những biện pháp mà Bộ Ngoại giao Mỹ hay Quỹ Rồng Xanh đã đưa ra, có lẽ nên áp dụng mở rộng những đề xuất của tổ chức AFR cho cả hai lĩnh vực này.

Cụ thể là cần tăng cường các nghiên cứu để có hiểu biết sâu sắc hơn về hoạt động của cả hai chủ đề cờ bạc, cá cược trái phép online và buôn bán người để truyền thông/giáo dục cho các bên liên quan ở các quốc gia. Những tổ chức cộng đồng liên kết những nạn nhân hiện tại và tiềm năng là một hợp phần cần có của năng lực cần được xây dựng; tương ứng là các thủ lĩnh của họ.

Những năm vừa rồi, các dự án của Quỹ Sáng kiến tư pháp (JIFF), Tổ chức Lao động thế giới (ILO) và một số tổ chức phi chính phủ quốc tế đã thực hiện thành công ở lĩnh vực lao động di cư ở nước ngoài; các bài học ở đây nên mở rộng sang lĩnh vực phòng chống buôn bán người cho lĩnh vực cờ bạc, cá cược phi pháp.

Theo hướng tiếp cận dựa vào quyền, nhà nước ở các quốc gia liên quan nên khuyến khích hình thành và nâng đỡ các tổ chức công dân có chức năng truyền thông, hỗ trợ giúp đỡ, giải cứu các nạn nhân, tham gia phát hiện tội phạm và hỗ trợ tư pháp cho các nạn nhân.

Ở Việt Nam, báo cáo về buôn bán người của Bộ Ngoại giao Mỹ đã nêu một bài học tốt về nâng cao năng lực cho lực lượng chức năng chống tội phạm: ở phía Bắc những thành công trong những năm gần đây về chống buôn bán người được coi là kết quả của hoạt động nâng cao năng lực, trong khi báo cáo cho rằng ở các tỉnh phía Nam, hoạt động này được quan tâm chưa đầy đủ.

Từ góc độ cải cách tư pháp, theo các nhà xã hội học tội phạm, có những vùng trắng để lấp trong nghiên cứu chuyên sâu tình trạng buôn bán người cho hoạt động cờ bạc, cá cược. Những nghiên cứu thử nghiệm có thể đặt vấn đề làm rõ khả năng đa dạng hóa các sản phẩm của ngành trò chơi may rủi, qua đó đưa các hoạt động cá cược vào quản lý để đáp ứng nhu cầu của một thị trường về bản chất là lớn mà chưa khai thác hết.

Một số chủ đề có thể là hợp pháp hóa một số hình thức cá cược bình dân gắn với văn hóa dân gian, ví dụ trong các trò chọi cá, chọi gà hay chọi trâu. Việc số hóa các hình thức xổ số cũng là một hướng đáng nghiên cứu mà có thể là một hướng cạnh tranh với cá cược phi pháp.

Một đề xuất thường gặp trong các nghiên cứu là sự hợp tác chủ động giữa các bên liên quan trong nước và giữa các nước, bao gồm cả các cơ quan chính phủ, phi chính phủ và các tổ chức quốc tế. Khá rõ ràng trong trường hợp tội phạm cờ bạc, cá cược có căn cứ ở Campuchia nhưng lại nhắm vào các nạn nhân ở Việt Nam mà lại do những “chủ nhân Trung Quốc vận hành”.

Giống như báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ nêu về minh bạch thông tin, đề xuất của ARF có thể xem xét mở rộng hơn. Cụ thể, nhà chức trách các nước nên rộng rãi hơn trong việc chia sẻ thông tin, năng lực điều tra và kỹ năng tấn công tội phạm online, cũng như điều hợp các cuộc tấn công tội phạm; qua đó, tạo được nhiều hơn cơ hội thành công và đạt hiệu quả cao khi đấu tranh với loại tội phạm tinh vi và có thủ đoạn công nghệ cao như cờ bạc, cá cược online và buôn bán người.

Cuối cùng, với tiềm năng thị trường được đánh giá là có quy mô lớn và tốc độ tăng trưởng lớn nhất Đông Nam Á, một hướng cũng có thể nên xem xét là mở rộng cho phép các hoạt động kinh doanh casino ở quy mô lớn hơn nữa cả trực tiếp và online, với ưu đãi cho các doanh nghiệp Việt. Giải pháp này, khi đáp ứng nhu cầu lao động chính thức trong ngành, có khả năng đóng góp làm giảm dòng người lao động di cư trái phép sang các casino ở nước ngoài?