HƯỚNG DẪN SƠ CỨU (FIRST AID)
KHI BỊ CÔN TRÙNG, ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI CẮN TRONG LÚC SINH HOẠT NGOÀI TRỜI Lynn Ly phỏng dịch theo "The Everything First Aid"
Những hoạt động ngoài trời như làm việc, vui chơi, giải trí, du ngoạn ở trong một số hoàn cảnh , khí hậu , và thời tiết . Khí hậu nóng và lạnh đều có thể gây ra những hệ quả đối lập (adverse consequences), và những sinh vật (critters) sống bên ngoài thỉnh thoảng gây dị ứng (ngứa ngáy khó chịu) hoặc tổn thương . Cơ thể bị thiếu nước hoặc ở cao độ (thí dụ lên đỉnh núi) và ở trong một số điều kiện ngoài trời khác cũng có thể làm bạn cảm thấy suy yếu đi .
Cho dù không có vấn đề ǵ khi bạn hoạt động ngoài trời, nhưng thật quan trọng bạn biết làm ǵ để chăm sóc hoặc trợ giúp những người bị chấn thương, bị bệnh tật bất ngờ .
I) BỊ CÔN TRÙNG, LOÀI VẬT VÀ NGƯỜI CẮN
Nhiều loại côn trùng và các sinh vật khác, bao gồm cả con người, gây ra các vết cắn và vết châm chích có thể cho cảm giác không thoải mái hoặc đe dọa tính mạng từ nhẹ nhẹ đến trung b́nh. Điều quan trọng là biết làm ǵ, làm thế nào để trị liệu, và khi nào th́ cần t́m kiếm đến trợ giúp từ chuyên gia y tế để trị liệu bất kỳ thương tổn tàng ẩn bên trong.
1) B̉ CẠP CẮN (SCORPION BITES)
Ḅ cạp là loại côn trùng nhiều chân có h́nh dạng giống tôm hùm (lobster-like arthoropods) nằm trong xếp loại côn trùng có nọc độc (arcahnid class, cùng loài nhền nhện = spider class), có một ng̣i / kim xoăn ở phần cuối nơi đuôi, và chúng thường được t́m thấy ở vùng sa mạc phía Tây Nam của Mexico (nước Mễ Tây Cơ). Những vết chích / đốt của bọ cạp dường như không có khả năng gây tử vong và dễ dàng điều trị, nhưng lại nguy hiểm cho trẻ nhỏ và người già hơn . Những triệu chứng bao gồm đau nhức ngay lập tức (immediate pain), nóng rát (burning), sưng tấy chút chút (minor swelling) và cảm giác tê (numb) hoặc ngứa ran (tingling sensation).
Những buớc sau đây cần nên thực hiện để trị liệu vết ḅ cạp cắn:
1. Rửa vùng bị ḅ cạp cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước
2. Dùng túi trườm lạnh đặt lên vùng bị ḅ cạp cắn trong ṿng 10 phút , nếu cần thiết th́ lập đi lập lại việc trườm lạnh vùng bị cắn với khoảng cách giữa các lần trườm lạnh là 10 phút .
3. Gọi điện thoại đến trung tâm kiểm soát chất độc (the Poison Control Center), hay đi bệnh viện khi có bất kỳ triệu chứng nghiêm trọng ǵ
2) BỌ VE CẮN (TICK BITES)
Những người sống vùng rừng cây hay đồng cỏ, hay những người dành thời gian vui chơi giải trí ở những khu vực này th́ dễ bị bọ ve cắn . Loài côn trùng nho nhỏ này sống bằng cách hút máu các loài động vật có vú (mammals) thí dụ như hươu nai (deer), loài gậm nhấm (rodents), thỏ (rabbits) và có thể truyền bệnh từ động vật sang người .
Việc sơ cứu (first aid) những vết bọ ve cắn bao gồm loại bỏ con bọ ve đang bu bám ngay lập tức để tránh những phản ứng từ vết cắn và giảm thiểu tối đa các loại bệnh nhiễm trùng do bọ ve gây ra thí dụ bệnh Lyme, bệnh nóng sốt Colorado bọ ve (Colorado tick fever), bệnh nóng sốt được phát hiện ở núi đá (Rocky Mountain Spotted fever)
Để tháo bỏ con bọ ve bu bám trên người , hăy làm như sau:
1. Dùng cây nhíp (tweezers) hay cây kẹp nhỏ nhỏ cong cong hay thẳng thẳng (small curl or flat forcepts) kẹp lấy đầu con bọ ve và càng cận sát nơi da đang bị con bọ ve cắn càng tốt, rồi nhẹ nhàng kéo ra, đừng bóp nát hay xoay vặn con bọ ve
2. Rửa vùng bị bọ ve cắn bằng xà pḥng / xà bông và nước.
3. Bôi thuốc Antihistamine hoặc loại 1% hydrocortisone cream (loại kem chứa 1% chất hydrocortisone)
Cần phải có sự chăm sóc y tế chuyên nghiệp , nếu con bọ ve cắn quá sâu và bạn không thể tháo gỡ nó ra được, hoặc bạn đang ở trong khu vực được thông báo là có nhiều nguy cơ bị bệnh lyme, hoặc bạn có triệu chứng nóng sốt hay triệu chứng cảm cúm , hoặc bạn có trải nghiệm bắp thịt trở lên suy nhược, tê liệt (paralysis) , hoặc nổi vết tṛn đỏ trên da gọi là "phát ban mắt ḅ" (the bull's eye rash) là đặc chưng của bệnh Lyme .
CẢNH BÁO !!!
Đừng bao giờ bôi petroleum jelly (vaseline), rượu cồn ( alcohol ) ahy ammonia lên con bọ ve - chúng sẽ cắn chặt sâu vào da hơn. Nếu bạn đang ở trong vùng cảnh báo có nhiều nguy cơ bệnh Lyme mà bị bọ ve cắn, bạn nhất định phải phone báo bác sĩ để được tư vấn và ngay lập tức được chăm sóc và điều tri bao gồm việc sử dụng thuốc kháng sinh
Khi lên giường nằm ngủ nhưng bạn vẫn cứ trăn trở, khó ngủ và cuối cùng đến gần sáng bạn mới chợp mắt được vài giờ. Xin mách bạn mấy bí quyết sau đây có thể giúp ích cho giấc ngủ bạn dễ dàng hơn.
- Cố gắng tập thói quen đi ngủ và thức dậy vào một giờ đều đặn.
- Âm thanh tốt nhất cho giấc ngủ là những bản nhạc nhẹ, êm dịu hay tiếng quạt phe phẩy.
- Đừng sử dụng pḥng ngủ để làm việc khác như tập thể dục, xem ti vi...
- Trước khi đi ngủ, nên chọn một hoạt động thư giăn nhẹ nhàng như đọc sách, tṛ chuyện với người thân... tránh xem tivi đôi khi xem tivi nhiều khiến người ta khó ngủ.
- Trong ṿng 3 tiếng trước khi đi ngủ, tránh uống cà phê, rượu.
- Tránh dùng những thức ăn có tính kích thích như quá chua, cay vào buổi tối. Bạn cũng không nên để bụng đói quá trước khi đi ngủ.
- Tập thể dục có tác dụng tốt nhưng đừng tập gần lúc đi ngủ v́ đây là thời gian cơ thể cần thư giăn nhất.
- Có thể tập vào buổi chiều hoặc tối, cách xa giờ ngủ ít nhất 2 tiếng. Người tập thể dục đều đặn thường dễ ngủ và giấc ngủ sâu hơn.
Có những người rất sợ uống thuốc, trong đầu óc của họ, “thuốc men” gần như đồng nghĩa với thuốc độc. Ngược lại, cũng có người dường như phải uống nhều thứ thuốc khác nhau mới gọi là đủ, nhất là vô số thuốc bổ. Và, cũng có không ít người, uống thuốc của bác sĩ kê toa một cách tuỳ hứng, nhớ th́ uống, quên th́ ngày hôm sau uống bù gấp đôi gấp ba cho đủ dose!
Người ta nói, “đói ăn rau, đau uống thuốc”. Ngày nay ta không phải đợi tới lúc đói mới ăn rau, thế th́ uống thuốc khi nào và uống bao nhiêu th́ đủ? Bài viết nầy sẽ khai triển thêm về chủ đề “Lạm Dụng Thuốc Men” của một bài viết trước đây.
Kỳ trước, chúng ta đă bàn về ba thứ thuốc bị lạm dụng nhiều nhất gồm có thuốc bổ, thuốc giảm đau và thuốc trụ sinh.
Tóm tắt, hầu hết thuốc bổ thật ra không cần thiết, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt như suy dinh dưỡng hay sản phụ đang mang thai. Uống nhiều thuốc bổ chỉ thêm phản ứng phụ không cần thiết, có khi c̣n tăng nguy cơ bị ung thư. C̣n thuốc giảm đau, uống nhiều có thể bị bệnh tim mạch chưa kể đến phản úng phụ như bị loét bao tử, hoặc bị ghiền, hay ngộ độc nếu là thuốc có chất ma tuư. Riêng thuốc trụ sinh, dùng nhiều có thể bị lờn thuốc v́ những con vi trùng càng ngày càng khó trị.
T́nh trạng bị lạm dụng thuốc men là do lỗi của cả bệnh nhân lẫn bác sĩ. Ngay chính trong giới bác sĩ, hiện nay cũng được khuyến cáo để góp phần giảm bớt vấn nạn bị lạm dụng thuốc men.
Về thuốc trụ sinh và thuốc giảm đau, nghiên cứu cho biết, hầu hết những toa thuốc trụ sinh và thuốc giảm đau có chất á phiện không bao giờ được uống hết như lời dặn của bác sĩ. Thuốc dư th́ bỏ thùng rác, nằm lây lất đâu đó trong tủ thuốc, hoặc cho bạn bè uống ké. Gần đây, trong ngành Sản Phụ Khoa, Hội Đồng Giám Định American Board of OB/GYN đă đề xuất một số định chuẩn mới trong việc kê toa thuốc trụ sinh. Một số ca mổ nhẹ như nội soi, bây giờ không cần cho thuốc trụ sinh trước và sau khi mổ. Nếu có phải cho thuốc trụ sinh, bác sĩ được khuyên nên dùng những loại thuốc trụ sinh vừa phải và cho uống dose ít lại. Ví dụ, chỉ một viên thuốc trụ sinh Doxycyclin 100 mg trước khi mổ đă đủ pḥng ngừa trên 99% bệnh nhiễm trùng có thể xảy ra.
Đầu năm nay, Viện Hàn Lâm American College of Physicians đă ra lời khuyên mới về việc chữa trị bệnh cao huyết áp cho người trên 60 tuổi. Bệnh nhân không cần phải uống thuốc trị cao huyết áp trừ khi áp suất máu cao hơn 150 mm thuỷ ngân, tuy rằng Hội Tim Mạch Hoa Kỳ vẫn giữ mức giới hạn là 140. Về bệnh cao cholesterol, cơ quan pḥng chống bệnh U.S. Preventive Services Task Force có vẻ như khuyên mọi người, mọi công dân, nên uống thuốc statins!
Uống quá nhiều thuốc khi không cần thiết sẽ gây ra nhiều khó khăn hơn do phản ứng phụ. Ví dụ như phản ứng phụ của các thuốc trị cao huyết áp bao gồm ho khan kinh niên, tiêu chảy, nôn mữa và chóng mặt. C̣n thuốc statins trị cao cholesterol có thể làm đau và làm yếu bắp thịt, hư hoại thận, và gây ra bệnh tiểu đường loại 2.
Mặc dù cao huyết áp và cao cholesterol có hại đến sức khoẻ, nhưng vẫn c̣n tuỳ vào các yếu tố khác như tuổi tác, giới tính, chủng tộc, và có thêm bệnh tiểu đường hay có hút thuốc lá hay không.
Để biết được có cần phải uống thuốc statins hay không, ta cần biết chỉ số nguy cơ trong 10 năm kế tiếp, bằng cách tham khảo website, http://tools.acc.org/ASCVD-Risk-Estimator/.
Tuy bản tính nầy có khuynh hướng khuyên mọi người nên uống thuốc statins, nhưng theo nhiều bác sĩ chuyên khoa, nếu chỉ số nguy cơ dưới 7.5 th́ không cần uống thuốc. Nếu chỉ số từ 7.5 đến 10 th́ chỉ cần thay đổi nếp sống như ăn uống điều độ, tăng cường vận động, thể dục thể thao, trước khi phải uống thuốc statins. Nguyên tắc nầy cũng áp dụng cho bệnh cao huyết áp. Chỉ cần thay đổi lề lối sống, có thể giảm nguy cơ tử vong v́ bệnh tim mạch mà không cần phải uống thuốc. Cụ thể, nếu huyết áp trên 140-150 th́ nên thử điều chỉnh lề lối sống, trước khi uống thuốc.
Cho dù phải dùng thuốc, chỉ khi nào bệnh nhân đă từng bị nhồi máu cơ tim hay tai biến năo th́ mới uống thuốc statins với liều lượng cao, ngoài ra có thể chỉ bắt đầu bằng liều lượng thấp nhất. Trong trường hợp cao huyết áp, khuynh hướng bây giờ lại trở lại với những loại thuốc xưa nhất như thuốc lợi tiểu, chlorthalidone hay hydrochlorothiazide, trước khi dùng những loại thuốc khác như ACE inhibitor, calcium channel blocker…
Khi một loại loại thuốc được bán ra thị trường, các nhà sản xuất thuốc thường “đề nghị” một dose thuốc, liều lượng và thời lượng hiệu nghiệm cho trên 95% người dùng (dựa trên biểu đồ Bell của thống kê). Tuy nhiên, trên lư thuyết, mỗi bệnh nhân, thực ra có một dose thuốc thích hợp khác nhau tuỳ theo mỗi cơ thể. Các bác sĩ đều biết rơ điều này, nhưng để trừ hao và “cho chắc”, hầu hết các bác sĩ đều cho một toa giống nhau với liều lượng và thời lượng cao nhất.
Ví dụ trong ngành chữa trị hiếm muộn, một số bác sĩ cho thuốc theo một “công thức” cố định cho tiện công việc. Những nghiên cứu mới cho thấy có khi dùng thuốc ít lại hiệu nghiệm hơn. Cá nhân tôi, khi kích thích trứng lớn, sử dụng thuốc tuỳ theo chiều cao, sức nặng , tuổi tác, và số lượng trứng “tồn kho” của mỗi bệnh nhân, và tuỳ theo tốc độ phát triển của trứng mà thay đổi liều lượng.
Mới đây, các công ty như Apple, Amazon và Google đă tiến vào lănh vực lưu trữ hồ sơ bệnh lư của bệnh nhân. Bệnh sử của bệnh nhân được tập trung vào một kho chứa dữ kiện, dễ cho bác sĩ tham khảo. Thuốc men được ghi rơ để bác sĩ khỏi kê toa trùng. Trong tương lai gần, theo đà phát triển nghiên cứu về sự chi phối của của các gene ảnh hưởng đến bệnh lư, mỗi bệnh nhân sẽ có một loại thuốc chữa trị thích hợp riêng với liều lượng riêng.
Một ngày không xa, toàn bộ hồ sơ bệnh lư cũng như những dữ kiện cơ bản về áp suất máu, nhịp tim, nồng độ oxygen, biểu đồ tim EKG, lượng đường trong máu sẽ có sẵn trong chiếc đồng hồ đeo tay hay trong điện thoại di động. Trong khi chờ đợi, để sử dụng thuốc cho đúng liều lượng, hữu hiệu và tránh phản ứng phụ, bệnh nhân cần phải tham khảo với bác sĩ về chế độ thuốc men của ḿnh.
Cho đến nay, người ta cũng không hiểu tại sao năo bộ lại biết đau, với nhiều giả thuyết dẫn giải về những “đường lối” (pathways) đưa đến cảm nhận đau. Một thí dụ đơn giản, khi ta bị thương tích chẳng hạn, những dây thần kinh cảm giác bị khuấy động và dẫn về năo bộ, qua nhiều “cửa ngơ” (gates) khác nhau. Những tín hiệu đau nầy cũng được khuếch đại bởi các “chất làm cho biết đau” gọi là prostaglandins được tiết ra khi cơ thể bị thương tích, bị viêm sưng (inflamation). Cũng các chất prostaglandins nầy lại dính dáng chuyện cơ thể tăng thân nhiệt làm cho ta bị sốt.
Chất prostaglandins được đặt tên theo tuyến tiền liệt, tức là nhiếp hộ tuyến, prostate gland. Năm 1935, nhà khoa học người Thụy Điển, Ulf von Euler, khám phá ra chất nầy trong tinh dịch của người đàn ông. Sau đó người ta biết thêm, proataglandins gồm có nhiều chủng loại và được sản xuất ra ở nhiều nơi khác nhau trong cơ thể, cũng như có nhiều phận sự hay tác dụng tùy theo trường hợp.
Chất prostagladins được sản xuất ra từ chất béo, mỡ đặt, do chi phối của hai chất xúc tác, enzymes gọi là cyclooxygenases (COX-1 và COX-2). Prostaglandins làm cho mạch máu giản nở hay co thắt, làm cho máu đông đặc hay ngược lại, làm điều hoà mức độ vị viêm sưng khi bị thương tích, làm cho tử cung co thắt khi sanh nở, cũng như ảnh hưởng đến cơ chế điều hoà thân nhiệt, gây sốt, bảo vệ cho bao tử không bị thương tích và nhiều tác dụng khác…
Năm 1971, người ta khám phá ra rằng aspirin và các loại thuốc tương tự trong nhóm gọi là NSAIDs (Nonsteroidal anti-inflammatory drugs) có tác dụng giảm sự sản xuất ra chất prostagladins bằng cách khống chế các chất xúc tác cyclooxygenases (COX-1 và COX-2). V́ thế các loại thuốc nầy đều có những hiệu ứng giảm đau, chống sốt…
Ngoài aspirin, trong nhóm NSAIDs nầy gồm có các loại thuốc tiêu biểu như ibuprofen (Motrin), naproxen (Aleve), và diclofenac (Voltaren).
Thuốc Tylenol (acetaminophen) tuy có những công hiệu tương tự nhưng lại thuộc vào một diện khác, hoàn toàn độc lập. Cho đến nay người ta cũng không hiểu làm thế nào thuốc Tylenol (acetaminophen) lại giảm đau, chống sốt. Khác với các thuốc trong nhóm NSAIDs kể trên, thuốc Tylenol (acetaminophen) chỉ có tác dụng giảm bớt hiệu năng của chất xúc tác COX ở trong hệ thần kinh trung ương, năo bộ mà thôi. V́ thế, khác với ibuprofen (Motrin), naproxen ( Aleve), và diclofenac (Voltaren), Tylenol có tác dụng giảrm sốt và chống nhức đầu nhiều hơn là giảm đau bắp thịt, đau xương, hay chống sưng do thương tích.
Người ta cũng cho rằng thuốc Tylenol có những tác dụng trên hệ thống cảm nhận đau ở năo bộ, gọi là endocannabinoid system (ECS). Hệ thống ECS, nầy cũng chịu ảnh hưởng bởi các chất thuốc phiện, cần sa. Cũng v́ lư do đó mà Tylenol cũng được dùng chung với các loại thuốc giảm đau có nguồn gốc thuốc phiện như Codeine, tạo thành thuốc Tyenol #3 chẳng hạn.
Trước khi bàn về thuốc giảm đau có nguồn gốc thuốc phiện, opioids, ta hăy phân biệt sự khác biệt về tác dụng của các loại thuốc giảm đau đă nêu trên.
Như đă đề cập, thuốc Tylenol có tác dụng giảm sốt, chống nhức đầu hơn là giảm đau ngoài năo bộ nói chung. So với các loại NSAIDs, thuốc có ưu điểm là không gây ra tác dụng phụ như loét bao tử, tăng nguy cơ bị bệnh tim mạch, hay làm cho máu loăng không đông. Tuy nhiên, ngộ độc thuốc Tylenol có thể làm hư gan cấp tính.
Thuốc ibuprofen (Motrin) có tác dụng giảm đau bắp thịt nhiều hơn là giảm nhức đầu hay giảm sốt. Thuốc ibuprofen (Motrin) dùng thích hợp cho các trường hợp bị viêm sưng như té ngă, đau khi có kinh nguyệt chảng hạn. Trong khi đó, thuốc naproxen (Aleve), và diclofenac (Voltaren) có lợi thế chống đau nhức khớp xương nhiều hơn là giảm sốt, giảm đau bắp thịt, thí dụ như đau phong thấp, đau lưng, cột sống.Tuy nhiên trong mọi trường hợp đau nhẹ, sốt nhẹ, thời gian ngắn hạn, loại thuốc nào trên đây cũng uống được. Nếu bị đau nhức kinh niên, để giảm tác dụng phụ, phải uống đúng loại thuốc cho đúng loại đau nhức.
Thuốc có nguồn gốc hay hiệu ứng thuốc phiện, opioids, là các chất kích hoạt lên các hệ thống thần kinh trung ương làm giảm cảm nhận đau hay tăng cảm giác biết sung sướng gọi là opioid receptors. Các loại thuốc như thuốc phiện, bạch phiến (heroin), morphine và một số thuốc tổng hợp như hydrocodone, oxycodone (Oxycontin) and fentanyl đều tác dụng trên các opipoids receptors này.
Thuốc opioids trước đây chỉ được dùng cho những trường hợp đau đớn trầm trọng. Hiện nay nguy cơ của nạn ghiền thuốc tăng vọt lên t́nh trạng báo động khẩn cấp. Một phần do các bác sĩ kê toa thiếu trách nhiệm. Năm 2012, có khoảng 260 triệu toa thuốc opioids được viết ra, đổ đồng một lọ thuốc 30 viên cho mỗi đầu người trên toàn dân số nước Mỹ! Phần khác do người tiêu thụ lạm dụng thuốc
Trong năm 2013, có khoảng 40 triệu người dùng thuốc opiods một cách bừa băi, trẻ nhất chỉ 12 tuổi! Trong số những người dùng thuốc, 25% bị nghiện, chưa kể những trường hợp dùng thuốc “không chính thức” như là ma tuư. Cũng trong năm 2015, có khoảng 60,000 người tử vong v́ ngộ độc thuốc opioids, nhiều hơn số lính Mỹ chết trận trong toàn bộ chiến tranh Việt Nam!
Không riêng ǵ thuốc có nguồn gốc hay hiệu ứng thuốc phiện, các loại thuốc như Tylenol, ibuprofen (Motrin), naproxen (Aleve), và diclofenac (Voltaren) cũng gây ra t́nh trạng nghiện ngập và ngộ độc. Riêng thuốc ibuprofen (Motrin), gần đây được chứng minh có thể làm tăng nguy cơ bị bệnh tim mạch.
Khả năng chịu đau có thể thay đổi tùy người và tùy theo chủng tộc cũng như tùy theo nền văn hoá. Có lẽ sự khác biệt là do sự truyền dẫn tín hiệu đau đến hệ thần kinh trung ương đi theo nhiều đường (pathways), nhiều cửa (gates) khác nhau tùy theo mỗi cá nhân, mỗi trường hợp.
Tóm lại, không ai muốn đau cả. Tuy nhiên nên kiên nhẫn và tránh lạm dụng thuốc giảm đau nói chung không riêng ǵ thuốc phiện. Kiên nhẫn ở đây có nghĩa là khi dùng thuốc phải cho thời gian để thuốc có hiệu ứng. Tránh lạm dụng là chỉ nên dùng thuốc khi cần, dùng ít thuốc, và dùng đúng loại thuốc tùy theo loại đau nhức. Cá nhân tôi hiện nay, khi bị đau, lại quay về dùng thuốc aspirin, là loại thuốc xưa nhất, ít nguy hiểm và lại có những tác dụng phụ tốt như giảm nguy cơ bị ung thư, bệnh tim mạch.
Yogurt là sữa lên men. Men ở đây được hiểu là mấy con vi khuẩn làm sữa lên men chua, chứ không phải là men rượu hay men bánh ḿ,…Những con vi khuẩn này có lợi sức khỏe, nên quảng cáo yogurt trở nên tưng bừng, có cả tỉ lợi khuẩn (probiotic), giúp tiêu hóa, ngừa nhiễm trùng, thậm chí c̣n bốc lên ngừa được cả ung thư…Nhưng hiệu quả có đúng như thế không?
Sữa tươi, sữa bột, cả béo lẫn gầy, hay làng nhàng vừa béo vừa gầy, sữa đặc có đường, hay trộn lộn tùng phèo mấy thứ này lại, đều có thể lên men thành yogurt. Dĩ nhiên phải có “c̣ mồi”, mà mấy bà gọi là men cái, chứa vi khuẩn gây chua. Chua là do sản phẩm của quá tŕnh lên men tạo ra acid lactic.
Tuy nhiên, có nhiều loại vi khuẩn gây lên men lactic, nên các cơ quan an toàn thực phẩm trên thế giới đều quy định: làm yogurt phải có ít nhất 2 loại vi khuẩn: L. bulgarius và S. thermophilus, y chang như men cái của mấy bà làm yogurt trong bếp.
Quy định này ăn tiền ở chỗ: làm yogurt (chứ không phải sản phẩm yogurt), và có ít nhất 2 loại (thêm vài ba loại vi khuẩn nữa cũng không sao). Từ đây bắt đầu cuộc chơi sữa chua công nghiệp thần thánh.
Lợi khuẩn chết v́ nóng
Yogurt nào khi vừa lên men xong cũng có lợi khuẩn, nhưng có loại yogurt sau khi lên men, người đem hấp yogurt. V́ sao phải hấp?
Hấp để làm giảm đi vị chua tự nhiên của yogurt, sau đó mới thêm thắt đủ thứ vào như đường, dâu, trái cây, hương liệu.. th́ mới tạo ra yogurt thơm ngon được.
Và quan trọng hơn, hấp để kéo dài tuổi thọ của yogurt, bán buôn phân phối mới thuận lợi. Hấp diệt khuẩn gây hư, nhưng cũng diệt luôn khuẩn có lợi.
Yogurt hấp (heat-treated yogurt) để tủ lạnh vẫn mát rượi, nhưng lợi khuẩn không c̣n. Ăn chỉ sướng cái miệng, nhưng không khỏe cái thân.
Lợi khuẩn chết v́ lạnh
Lại có yogurt sau khi lên men, đem trộn trái cây, hương liệu,…và phụ gia làm sệt để tạo độ quánh dẻo (c̣n gọi là chất ổn định),…Sau đó đem đông lạnh yogurt (freezing), cũng gần giống như bỏ yogurt vào ngăn đá tủ lạnh.
Vi khuẩn bị làm đông lạnh không chết, nhưng rơi vào t́nh trạng ngủ đông (dormant), nghĩa là không cục cựa, nhúc nhích ǵ được. Khi đưa yogurt ra nhiệt độ thường, hay để trong ngăn mát tủ lạnh, th́ vi khuẩn sống lại. Lư thuyết là thế.
Nhưng vi khuẩn ngủ đông có khi ngủ…luôn. Và số “ngủ luôn” này không ít, nếu không muốn nói là rất nhiều. Nên yogurt đông lạnh (frozen yogurt) chỉ c̣n chứ a một lượng lợi khuẩn khiêm tốn.
Để giảm giá thành, một số nhà sản xuất sử dụng ít “men cái”, hoặc cấy ít vi khuẩn lactic. Lên men sẽ không đầy đủ, dĩ nhiên yogurt sẽ ít chua hơn. Chuyện nhỏ! Thêm chất tạo chua vào (thường là acid hữu cơ), rồi thêm phụ gia hương,vị, sệt,…thành yogurt chính phẩm “thơm ngon bổ dưỡng”, “tốt cho sức khỏe bà mẹ và trẻ em”,….
Yogurt bá đạo này có ít hay nhiều lợi khuẩn tùy theo mức độ bá đạo của nhà sản xuất.
Ba loại yogurt kể trên chỉ ăn cho ngon miệng là chính, chứ lợi do probiotic hay lợi khuẩn ǵ đó th́ không.
Yogurt chỉ có lợi ích khi chứa nhiều lợi khuẩn, và phải rất nhiều là đằng khác, và cũng tùy vào loại vi khuẩn nữa. Lợi ích thực sự của yogurt thế nào sẽ được đề cập trong bài tới, chứ không hẳn đă thần thánh như quảng cáo.
Một cách minh bạch sản phẩm
V́ quy định pháp lư không yêu cầu yogurt thành phẩm phải c̣n lợi khuẩn hay không, nên yogurt công nghiệp tha hồ múa máy, tung hô lợi khuẩn , ăn theo lợi khuẩn, c̣n sản phẩm có lợi khuẩn nào, nhiều ít ra sao, bằng chứng phân tích mỗi lô hàng th́ lờ tịt
Hiệp hội Yogurt Quốc gia (Mỹ) tự đưa ra tiêu chuẩn cho các thành viên của Hiệp hội, là các nhà sản xuất yogurt rằng, phải có ít nhất 100 triệu vi khuẩn/g yogurt đối với yougrt làm mát (refrigerated), và 10 tr/gr với yogurt đông lạnh (freezing), và phải đưa phiếu kết quả đếm khuẩn cho mỗi lô hàng mới được dán nhăn “live and active cultures” (men sống) của Hiệp hội. Đây là một trong những cách thức mà một nhóm nhà sản xuất yogurt muốn minh bạch sản phẩm của họ.
Quảng cáo probiotic (vi khuẩn có lợi) trong yogurt hiện nay ở Việt Nam lung tung xèng cả lên. Đâu có ai kiểm tra đâu mà sợ, mà thực ra cũng chẳng có quy định để kiểm tra.
Mấy bà, bà nào cũng khoe ḿnh làm yogurt ngon. Vậy th́ làm đại yogurt ở nhà luôn cho rồi. Lợi khuẩn không chỉ dồi dào, mà c̣n lợi khác nữa, chẳng hạn, có người không thích yogurt nhưng cũng phải nhắm mắt nuốt mà c̣n khen ngon cũng không chừng.
Những nghiên cứu mới về vitamin D cho thấy nó thúc đẩy mức độ testosterone, cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức, đồng thời giảm nguy cơ bệnh Parkinson.
Vitamin D là tốt cho đời sống t́nh dục của bạn. Nó đă gây được sự chú ư. Tác động của vitamin D trong hệ miễn dịch và những lợi ích khác nhau mà việc sử dụng loại vitamin này đă được tiết lộ, miễn phí, chỉ cần đơn giản bằng cách tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Nghiên cứu mới cho thấy mức độ testosterone, hormone giới tính nam, cao hơn ở những người có mức độ vitamin D cao hơn.
Những nghiên cứu mới về vitamin D cho thấy nó thúc đẩy mức độ testosterone, cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức, đồng thời giảm nguy cơ bệnh Parkinson.
Testosterone và vitamin D
Theo một nghiên cứu được các nhà nghiên cứu tại Đại học Y khoa Graz, Áo thực hiện th́ việc tăng mức vitamin D trong cơ thể có thể giúp tăng mức testosterone của đàn ông và ham muốn t́nh dục của họ.
Những người đàn ông đảm bảo rằng cơ thể của họ được cung cấp đầy đủ vitamin D là những người cũng đang làm cải thiện mức testosterone và ham muốn t́nh dục của riêng ḿnh bên cạnh những lợi ích khác.
Các nhà nghiên cứu đă kiểm tra mức độ vitamin D và testosterone trong 2.299 nam giới trong vài tháng. Họ thấy rằng khi mức độ vitamin D tăng, nồng độ testosterone đạt đỉnh điểm vào mùa hè và giảm trong mùa đông. Họ cũng phát hiện thấy những người đàn ông có ít nhất 30 nanogram vitamin D trong mỗi ml máu có mức độ tuần hoàn testosterone cao hơn.
Vitamin D cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức ở người già
Để xác định khả năng suy nghĩ và chức năng nhận thức của một người bao gồm bộ nhớ và khả năng lĩnh hội thông tin mới, cũng như khả năng nói và đọc hiểu. Lăo hóa được biết là có ảnh hưởng đến chức năng nhận thức ở nhiều người, dẫn đến mất trí nhớ và khả năng duy lư khó khăn đối với việc chọn lựa từ ngữ chính xác trong khi nói hoặc viết.
Thế nhưng, nếu thiếu vitamin D có thể là thủ phạm gây ra hoặc góp phần vào sự tổn thương của quá tŕnh nhận thức ở người già - và không chỉ đơn giản là sự lăo hóa th́ sao? Nếu đây là nguyên do, chúng ta có thể hy vọng rằng sự cung cấp đủ vitamin D có thể giữ cho tâm trí nhanh nhẹn và trí nhớ minh mẫn.
Đường trao đổi chất của vitamin D đă được t́m thấy trong vùng hippocampus (sừng thái dương của năo thất bên) và tiểu năo - vùng năo liên quan đến việc xử lư, lập kế hoạch và h́nh thành kư ức mới. Như vậy, có vẻ như sự thiếu vitamin D có thể làm gián đoạn quá tŕnh nhận thức.
Trong một thông cáo báo chí, các nhà nghiên cứu ghi nhận rằng những người lớn tuổi mà cần phải có sự chăm sóc tại nhà có nguy cơ cao không nhận được đủ vitamin D v́ tiếp xúc giới hạn với ánh sáng mặt trời. Và, trên thực tế, chỉ 35% người cao niên là đối tượng của cuộc nghiên cứu có đủ lượng vitamin D trong máu của họ.
Những người lớn tuổi đủ vitamin D có kết quả các bài kiểm tra nhận thức tốt hơn nhiều so với những người kém và thiếu vitamin D, đặc biệt trong các cách xử trí thực hành, trong đó bao gồm nhận thức linh hoạt và phức tạp của nhận thức và lư luận. Các sự liên đới vẫn tiếp tục tồn tại sau khi có tính đến các biến số khác mà cũng có thể đă ảnh hưởng đến hiệu suất của các bài kiểm tra khả năng nhận thức.
Vitamin D có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh Parkinson
Một nghiên cứu mới phát hiện ra rằng những người có hàm lượng cao vitamin D có thể giảm nguy cơ phát triển bệnh Parkinson.
Vai tṛ của vitamin D trong sức khỏe của xương vẫn chưa được biết tới, nhưng các nghiên cứu trước cũng chỉ ra mối quan hệ với các vấn đề như bệnh tiểu đường, tim mạch và ung thư.
Paul Knekt - cán bộ Viện Sức khỏe và Phúc lợi quốc gia tại Phần Lan, và các đồng nghiệp đă theo dơi 3.173 nam giới và phụ nữ độ tuổi từ 50 đến 79 - những người được chẩn đoán không bị bệnh Parkinson ở mức cơ bản giữa năm 1978 và 1980
Những người tham gia đă hoàn thành bảng câu hỏi và trải qua các cuộc phỏng vấn về các yếu tố sức khỏe và kinh tế xă hội. Họ cũng được khám bệnh và lấy các mẫu máu để phân tích.
Trong một khoảng thời gian 29 năm, cho đến năm 2007, các nhà nghiên cứu đă báo cáo rằng 50 người tham gia có phát triển bệnh Parkinson. Sau khi điều chỉnh các yếu tố có khả năng liên quan (như hoạt động thể chất và chỉ số khối cơ thể), những cá nhân trong nhóm với mức độ vitamin D cao hơn có nguy cơ phát triển bệnh ít hơn 67% so với nhóm có mức độ thấp hơn. Những người tham gia được chia thành bốn nhóm tương đương với các cấp độ của loại vitamin này.
Theo Knekt, bất chấp các mức độ thấp của vitamin D trong dân số nói chung, một mối quan hệ liều lượng-phản ứng đă được t́m thấy. Nghiên cứu được tiến hành ở Phần Lan, nơi có hạn chế trong việc tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và, do đó, người dân ở đây có mức độ vitamin D thấp.
Trong thực tế, mức vitamin D trung b́nh của người dân Phần Lan chỉ bằng khoảng một nửa mức được coi là lư tưởng, 75-80 nanomoles/lít. Các kết quả phù hợp với giả thuyết rằng sự thiếu hụt vitamin D là một yếu tố nguy cơ của bệnh Parkinson, ông cho biết.
Theo các nhà nghiên cứu, các cơ chế mà theo đó mức độ vitamin có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của bệnh chưa được biết, nhưng chất dinh dưỡng có tác dụng bảo vệ trong năo bằng các hoạt động chống oxy hóa, sự điều chỉnh của các mức độ canxi, quá tŕnh giải độc, điều chế của hệ thống miễn dịch và sự cải thiện độ dẫn truyền trong các tế bào thần kinh.
Nghiên cứu này tập hợp dữ liệu ban đầu đầy hứa hẹn ở người trong t́nh trạng không đủ vitamin D có liên quan với nguy cơ phát triển bệnh Parkinson, nhưng cần được khám phá thêm, cả trong khám và điều trị, để làm rơ vai tṛ, cơ chế, và nồng độ chính xác.
Nói đến sâm là phải nghĩ ngay tới nước Trung Hoa với vua Thần Nông. Đây là một nhân vật với nhiều huyền thoại, sống cách đây nhiều ngàn năm, vừa là một đấng minh quân vừa là một nhà nông kinh nghiệm, biết thêm về y lư trị bệnh. Nhà vua chỉ dẫn cho dân chúng về cách dùng dược thảo và đă viết một cuốn sách nói về cả trăm thứ cây thuốc mà ông đă khổ công đi đó đây để sưu tầm.
Theo sách, th́ vua Thần Nông là người đầu tiên đă nhận ra công dụng chữa bệnh của một loại rễ cây có h́nh dạng giống con người, mọc hoang trong rừng. Nhà vua đặt tên cho cây đó là Nhân Sâm.
Nhân sâm đă được coi như một dược thảo hàng đầu (Sâm, Nhung, Quế, Phụ) ở nhiều quốc gia Á châu như Trung Hoa, Việt Nam, Đại Hàn, và ở Nga. Trong những thập niên vừa qua, nhân sâm bắt đầu được sử dụng ở các quốc gia Âu Mỹ và cũng được khoa học thực nghiệm nghiên cứu về công hiệu chữa bệnh của một thảo mộc mà nhiều triệu người đă và đang dùng, do kinh nghiệm truyền cho nhau. Nhiều nhà bào chế thuốc đă xếp sâm vào nhóm những chất có tác dụng thích nghi (adaptogen) đối với nhiều chức năng của cơ thể và coi sâm như một chất dùng thêm có khả năng tăng cường sinh lực, giảm căng thẳng, ngăn ngừa một số bệnh tật và làm chậm tiến tŕnh lăo suy.
Nguồn gốc
Nguyên thủy th́ nhân sâm mọc hoang trên rừng núi, dưới bóng mát ở những nơi có khí hậu lạnh như Trung Hoa, Nhật Bản, Đại Hàn, Việt Nam, miền Đông Liên Bang Sô Viết, Bắc Mỹ châu.
Người Trung Hoa được coi như dân tộc đầu tiên biết sử dụng sâm để trị các bệnh của tuổi già và họ giữ kín cho tới thế kỷ thứ 18 công dụng của sâm mới được các quốc gia Âu Mỹ biết tới. Thoạt đầu, các nhà thảo mộc Tây phương cũng không tin tưởng cho lắm vào công dụng của sâm như người Trung Hoa tả. Nhưng sau khi nh́n thấy tận mắt một số hiệu quả, th́ họ tin theo.
Năm 1716, tu sĩ ḍng Tên Petrus Jartoux truyền đạo ở miền Bắc Trung Hoa, viết một tài liệu cho hay sâm có thể mọc ở miệt rừng núi Gia Nă Đại v́ môi trường giống nhau. Tu sĩ Lafitau ở Gia Nă Đại bèn cho người khai thác sâm hoang ở chung quanh vùng Montreal và xuất cảng sang Tầu để gây quỹ cho ḍng tu. Cũng vào thế kỷ 18, một số nhà thám hiểm người Pháp thấy thổ dân Bắc Mỹ dùng một loại cây hoang để trị bệnh tiêu hóa, họ mang một ít về Âu châu để thử nghiệm và thấy công hiệu.
Các loại sâm
Theo American Botanical Council th́ có ba loại sâm chính: sâm Á châu, sâm Mỹ châu và sâm Siberian.
Thường được gọi là nhân sâm, tên thực vật học là Panax ginseng C.A. Meyer. C.A. Meyer là tên nhà thảo mộc học đă nghiên cứu sâm đầu tiên vào năm 1842. Đây là loại sâm nổi tiếng của Trung Hoa, đă được coi là đứng đầu các vị thuốc bổ (sâm, nhung, quế, phụ), để tu bổ ngũ tạng, làm dịu cảm xúc, bớt náo động, loại trừ chất độc trong cơ thể, làm thị giác tinh tường, làm tăng trí nhớ và tinh thần minh mẫn và nếu dùng liên tục th́ sẽ sống lâu. Panax do gốc Hy Lạp pan có nghĩa là tất cả, và alkos là chữa lành, tức là trị bá bệnh; c̣n ginseng theo nghĩa tượng h́nh Trung Hoa là “tinh túy của đất trong h́nh dạng người”.
Y học Á châu đă dùng nhân sâm từ nhiều ngàn năm. Tây phương biết đến nhân sâm là qua sự nhận xét và giới thiệu của một tu sĩ ḍng tên Petre Jartoux vào khoảng năm 1714. Trong khi truyền giáo ở miền Bắc Trung Hoa, vị tu sĩ này thấy dân chúng dùng một loại rễ cây hoang để trị nhiều bệnh rất công hiệu, ông ta bèn viết một bài để giới thiệu với các thầy thuốc ở Âu châu. Từ đó, các nhà nghiên cứu ở Âu châu, Nhật Bản, Liên Xô, Hoa Kỳ đă để tâm nghiên cứu về loại dược thảo có h́nh người này.
Nhân sâm có thành phần hóa học như sau: hỗn hợp saponins, tinh dầu panaxen, phytosterol, tinh bột, đường, amino acid, acid phosphoric, vài sinh tố B1, B2 và vài khoáng chất. Hiện nay có khoảng 22 chất saponin được phân loại, gọi là ginsenosides hay panaxosides, là những dược liệu chính của sâm. Hóa chất này có công thức hóa học tương tự như loại kích thích tố mà cơ thể con người dùng để đối phó với căng thẳng của đời sống.
W.H Lewis cho hay chất triết của nhân sâm có tác dụng làm chậm sự phát triển của một vài tế bào u bướu, có vài tác dụng làm giảm đường trong máu. Nghiên cứu của V.W. Petkov và D. Staneva- Stoicheva ở Bulgarie cho hay nhân sâm có tác dụng kích thích thần kinh trung ương, giảm huyết áp, giảm đường trong máu, kích thích hô hấp, hỗ trợ tế bào thần kinh đáp ứng với stress, tăng hồng huyết cầu và huyết tố, giảm cholesterol. Ng và H.W. Yeung cho hay nhân sâm có công dụng làm giảm thời gian phản ứng với các kích thích thính, thị giác; tăng sự lanh lợi, tập trung trí thuệ; tăng phối hợp giữa thị giác và cử động. Họ cũng cho hay nhân sâm có công dụng như chất antioxidant chống lại một vài bệnh về gan, mắt, vữa xơ động mạch. S. Shibata, O. Tanaka và H. Saito cũng cho rằng sâm làm tăng sự bền bỉ, chịu dựng của cơ thể với căng thẳng các loại, có tác dụng chống kinh phong hạ nhiệt, tăng chức năng bao tử, chống viêm tế bào.
Bên Đức, chính quyền cho phép nhân sâm được mang nhăn hiệu bán như một thuốc bổ, tăng cường sinh lực khi bị suy nhược, mệt mỏi, khi kém tập trung, và trong thời kỳ phục sức sau bệnh hoạn. Dược thư Liên Xô xuất bản năm 1961 công nhận nhân sâm là vị thuốc chính thức trong y học của Liên bang này.
Cho tới nay, đă có cả trăm nghiên cứu khoa học về công dụng của nhân sâm. Sự nghiên cứu này cần được tiến hành lâu dài và có hệ thống hơn nữa để có thể xác định giá trị chữa bệnh của loại dược thảo này.
Sâm Mỹ châu được tu sĩ Joseph Francois Lafitau khám phá ra cách dây gần ba trăm năm, ở vùng Montreal, Gia Nă Đại, có tên khoa học là Panax quinquefolius. Vị tu sĩ này đă khai thác, xuất cảng rất nhiều sang Trung Hoa từ thế kỷ thứ 18.
Sâm Mỹ châu mọc hoang ở miền Đông Bắc Mỹ châu, từ Quebec, Ontario xuống Wisconsin, Minnesota, Florida, Alabama, Oklahoma. Không như sâm Á châu bị khai thác triệt để nên c̣n rất ít, sâm Mỹ châu hiện vẫn c̣n nhiều và được các quốc gia Hoa Kỳ, Gia Nă Đại coi là cây hiếm quư cần được bảo vệ.
Sâm Mỹ châu đă được Abraham Whisman ở Virginia bắt đầu trồng từ năm 1870. Hiện nay Gia Nă Đại đứng hàng đầu trong việc trồng và xuất cảng sâm này. Nước Mỹ cũng xuất cảng tới 30% tổng số sâm Mỹ châu trên thế giới. Năm 1995, có tới hơn 700,000 kí sâm trồng và 150,000 kí sâm mọc hoang được xuất cảng từ Hoa Kỳ. Trung Hoa và Đại Hàn dẫn đầu trong việc xuất cảng sâm các loại trên thế giới.
Sâm Mỹ châu rất được dân chúng Trung Hoa ưa thích v́ tính chất bổ âm (âm/dương) của nó, và ngọt dịu hơn sâm Á châu. Theo quan niệm Á châu, sự hài ḥa giữa âm và dương trong vũ trụ và trong con người đưa tới sự ổn định môi trường và sự khỏe mạnh của con người. Sâm Á châu có nhiều dương tính, nóng, làm hưng phấn cơ thể, làm tăng cường sức lực. Ngược lại, sâm Mỹ châu có nhiều âm tính, lạnh, làm giảm căng thẳng, làm mạnh nội tạng.
Sâm Mỹ được thổ dân ở đây dùng để chữa chẩy máu cam, khó thở, tăng cường sự mầu mỡ sinh sản nữ giới, làm tăng trí tuệ, sức khỏe thể xác, chống mỏi mệt. Vợ một tù trưởng có thai kể cho chồng hay là trong giấc mơ ban đêm, thần nhân nói nếu muốn sanh không đau th́ cứ ngậm một miếng củ sâm hoặc uống một chút nước lá sâm.
Sâm Mỹ châu đă được ghi vào sách the United States Pharmacopeia từ năm 1842 tới 1882. Sâm này cũng có hóa chất như nhân sâm đặc biệt là hỗn hợp gisenosides. Sâm, nói chung, vẫn chưa được hội nhập vào kỹ thuật trị liệu ở Hoa Kỳ, mặc dù rất nhiều người đang dùng dược thảo này. Lư do là chưa có nhiều nghiên cứu khoa học về sâm Mỹ như nhân sâm, và có nhiều ư kiến khác nhau về sâm. Thực ra, công dụng của sâm thay đổi đôi chút với loại sâm, thời gian hái sâm, bộ phận cây sâm, cách pha chế, cách dùng và phân lượng dùng.
E.J Staba và S.E. Chen, trong “An Overview of Ginseng Chemistry, Pharmacology and Anti-tumor Effects” đă ghi nhận là với phân lượng nhỏ, sâm làm kích thích hệ thần kinh, nhưng phân lượng cao lại làm dịu; chống mệt mỏi, thích nghi được với các căng thẳng, chống nhăn da và làm tế bào da mau sinh sản; chống lại độc tính của chloroform, amphetamines; làm tăng trọng lượng của túi tinh dịch và nhiếp hộ tuyến, tăng tinh trùng; làm tăng kí với lượng nhỏ nhưng giảm kí với lượng lớn. Việc nghiên cứu công dụng của sâm ở Hoa kỳ c̣n mới mẻ và chưa hội nhập vào với phương pháp trị bệnh thực nghiệm. Theo một vài tác giả, cần có những quan tâm mạnh hơn nữa nhất là kết quả việc dùng sâm ở con người với lợi điểm cũng như tác dụng không tốt của sâm.
Tên thực vật học là Eletherococcus senticosus, sâm này có nhiều ở Đông Bắc Trung Hoa, kế cận với Nhật và Đại Hàn và miền Đông Nam nước Nga.
Tiến sĩ Stephen Fulder cho rằng đây không phải thuộc họ sâm nhưng được gọi như sâm v́ nó tác dụng tương tự, đă được người Nga dùng thay thế cho nhân sâm quá đắt và khó kiếm. Hoạt chất của sâm là chất eleutherosides, có công dụng giống như ginsenosides của sâm Á châu hoặc sâm Mỹ châu.
I.Brekham, một chuyên gia người Nga về sâm, cho binh sĩ uống sâm chạy thi với nhóm khác uống thuốc lừa (placebo), th́ nhóm dùng sâm chạy mau hơn và lâu hơn. Các nhà khoa học Nga xếp sâm vào nhóm thực vật làm tăng sức đề kháng không đặc biệt, giúp cơ thể có thể chịu đựng mệt mỏi, bệnh tật, tuổi già, làm việc cực nhọc, vượt qua được các bệnh thông thường như cảm lạnh.
Năm 1961, một hội nghị về sâm đă diễn ra ở Lenigrad, Liên Sô. Năm sau, sâm Siberian được chính quyền Sô Viết chấp thuận cho dân chúng dùng như loại thuốc bồi bổ sức khỏe, thích nghi với căng thẳng của đời sống và chữa các bệnh như cao huyết áp, tiểu đường, viêm phế quản kinh niên, bệnh thần kinh tâm lư, vữa xơ động mạch máu.
Theo J. A. Duke và E.S. Ayensu trong Medicinal Plant of China, th́ loại sâm này được dân chúng ở vùng Đông Bắc Hoa Lục dùng để chữa các bệnh phong khớp xương, viêm cuống phổi, bệnh tim, đồng thời nếu dùng liên tục, để tăng cường sức khỏe, làm ăn ngon miệng, giúp trí nhớ tốt, kéo dài tuổi thọ.
Chính quyền y tế Đức quốc cũng coi sâm Siberian có công dụng như nhân sâm để giúp cơ thể khỏe mạnh, giúp mau hồi phục sau bệnh hoạn cũng như gia tăng sự bền bỉ trong lao động trí óc, chân tay.
Theo nhiều nhà chuyên môn, sự khác biệt của ba loại sâm chính này như sau:
- Sâm Á châu có tính cách kích thích, làm nóng cơ thể, tăng cường sức khỏe, được dùng ở người lớn tuổi, người suy yếu tổng quát, người cần dùng sức lao động và sự bền bỉ .
- Sâm Mỹ có hàn tính, thoa dịu, thích hợp cho người hay năng động, nhưng cũng giúp cơ thể tăng cường dẻo dai, sức chịu đựng.
- C̣n sâm Siberian th́ dung ḥa giữa hai loại trên, không ôn quá mà cũng không hàn quá, và có cùng đặc tính.
Ngoài ra c̣n các loại sâm khác như sâm Brazilian, sâm Angelica sinensis, sâm Acanthopanax sessiliflorus. Giáo sư Đỗ Tất Lợi, trong tác phẩm Những Cây Thuốc và Vị Thuốc Việt Nam c̣n kể thêm nhân sâm Việt Nam, Đảng sâm có ở quận Thượng Đảng, Trung Quốc, ở Cao Bằng, Lạng Sơn, Việt Nam; sâm Bố Chính ở Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng B́nh Việt Nam; Thổ Cao Ly sâm, Sa sâm.
Trồng sâm
Sâm được trồng từ hạt giống của cây sâm khỏe, tốt đă mọc từ 6, 7 năm trở lên. Sâm không thể trồng như trồng lúa. Trồng sâm cần thời gian lâu để sâm mọc. Hạt giống sâm được chôn sâu dưới đất mầu mỡ, không có nước ứ đọng, dưới bóng mát. Bên Trung Hoa người ta dùng phân xanh và khô dầu để bón, tránh dùng phân bắc và nước tiểu. Âu Mỹ dùng phân hóa học và thuốc sát trùng để diệt nấm độc ăn hại sâm.
Cứ đến mùa Đông thân lá sâm héo tàn, nhưng khi Xuân đến, cây nẩy chồi từ củ sâm nằm sâu dưới đất. Khoảng 6, 7 năm sau đào sâm lấy củ. Củ sâm được chế biến, sấy khô rồi đóng hộp. Riêng những củ to thường được hấp trước khi sấy khô để giữ tinh túy của sâm. Sâm mọc hoang có khi lâu đời cả mấy chục năm trong rừng gỗ lớn nên rất đắt và quư. Nhưng số sâm mọc hoang mỗi ngày một khan hiếm v́ nhiều người đi t́m lấy. Đa số sâm bán trên thị trường bây giờ là sâm trồng. Việc trồng sâm đă được nhiều quốc gia thực hiện, nên hiện nay trên thị trường có đủ loại sâm.
Phần chính làm thuốc của cây sâm là khúc củ sâm, mầu vàng sậm, có nhiều rễ nhánh nhỏ, nằm sâu dưới đất. Lá sâm có năm cánh, với một bông hoa nhỏ mầu xám lạt nằm ở cuống lá; thân cây gắn trên củ sâm nằm sâu dưới đất. Thân cây sâm thường héo chết vào mùa Đông, để rồi mọc trở lại từ củ sâm vào đầu mùa Xuân. Toàn cây cao độ 60 phân.
Lựa sâm
Trên thị trường có rất nhiều loại sâm, nhưng thường thấy nhất và nhiều người mua là hồng sâm và bạch sâm. Hồng sâm là những củ to, mập, dáng đẹp, giống h́nh người c̣n bạch sâm nhỏ hơn, trắng và khô. Sau khi đào, sâm được rửa sạch, phơi sấy, và đóng hộp: hồng sâm trong hộp gỗ, bạch sâm trong hộp giấy. Ngoài ra c̣n sâm bách chi (rễ phụ), nhân sâm tu với rễ nhỏ như râu tóc, sâm nhị hồng với rễ nhỏ hơn nữa mọc ngang từ rễ chính ra.
Sâm Mỹ thường được xuất cảng qua Á châu và rất được ưa chuộng. C̣n ở Mỹ th́ lại có nhiều sâm nhập cảng từ Trung Hoa, Đại Hàn, Nhật Bản. Nổi tiếng trên thế giới vẫn là sâm Đại Hàn và sâm Trung Hoa.
Sâm càng to càng tốt v́ sống lâu năm dưới đất, hút nhiều chất dinh dưỡng nên khỏe hơn.
Hồng sâm tốt hơn bạch sâm.
Sâm từ Đại Hàn là tốt nhất rồi dến sâm từ Trung Hoa rồi Nhật Bản.
Khi nếm, sâm tốt có vị hơi đắng nhưng ngọt dịu. Sâm mà không có vị ǵ là sâm không tốt.
Củ sâm tốt hơn râu và lá sâm.
Cách thức dùng sâm
Có nhiều cách dùng sâm:
1. Thái mỏng rồi ngậm sâm trong miệng cho tới khi mềm tan..
2. Nấu sâm trong ấm sành, ấm thủy tinh độ một giờ rồi uống nước sâm. Sâm nấu như vậy có thể giữ trong tủ lạnh rồi uống dần mỗi ngày. V́ sâm khá đắt, nên có thể nấu nước thứ hai mà sâm vẫn c̣n hương vị. Tránh dùng ấm kim loại sợ kim khí vô hiệu hóa hoạt chất của sâm.
4. Sâm chế biến thành bột ḥa tan trong nước sôi, uống như cà phê hay trà.
5. Sâm viên uống như các thuốc viên khác. Kỹ nghệ chế sâm viên hiện nay khá phổ biến và chính xác, v́ phân lượng hoạt chất chính trong mỗi viên thuốc sâm đều như nhau.
6. Sâm bốc chung với các vị thuốc, sắc lên rồi uống nước thuốc.
7. Sâm miếng thái mỏng nấu thành súp với thịt hoặc gạo.
An toàn của sâm
Một câu hỏi thường được nhiều người nêu ra là sâm có an toàn không?
Giáo sư Brekhman thuộc Institute of Biologically Active Sciences bên Nga cho hay, để có ảnh hưởng không tốt, con người phải dùng cả mấy kí lô sâm một lúc.
Tính cách an toàn của sâm chưa bao giờ bị cơ quan Quản trị Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) nghi ngờ và cơ quan này đă cho sâm được bán tự do v́ các nghiên cứu cho hay sâm không có tác dụng nguy hại cho người dùng.
Sâm đă được ghi vào danh bạ y dược tại các nước ở Âu châu và được công nhận như một thực phẩm dùng thêm rất an toàn.
Tuy nhiên, cũng như dược phẩm khác, khi dùng sâm nên theo chỉ dẫn của lương y hay nhà bào chế.
Áp dụng thực tế
Sâm đă được dùng ở các nước Á châu từ nhiều ngàn năm và đang được y học hiện đại nghiên cứu, sử dụng. Cũng như các dược thảo khác, tác dụng của sâm nhẹ nhàng, thấm từ từ nhưng kéo dài chứ không mau, mạnh như Âu dược.
Theo Đông y, sâm không phải là thứ để chữa lành một bệnh riêng biệt nào mà được coi như chất bồi bổ sức khỏe, duy tŕ sinh lực và kéo dài tuổi thọ. Sâm rất công hiệu khi cơ thể suy nhược, dưới nhiều căng thẳng thể xác và tâm thần, phục hồi sinh lực sau khi bị trọng bệnh...
Sự dùng sâm thay đổi tùy theo điều kiện cấu tạo cơ thể và sức khỏe của mỗi cá nhân. Theo kinh nghiệm, nếu muốn tăng cường sinh lực chung th́ loại sâm nào cũng như nhau. Người trên 45 tuổi nên dùng sâm Á châu v́ sâm này kích thích mạnh; dưới tuổi 45 c̣n trai tráng có thể dùng hai loại sâm ôn ḥa kia. Người cần sức lao động cao th́ sâm Á châu giúp bền bỉ, sung sức hơn; nữ giới thích hợp với sâm Mỹ châu c̣n nam giới th́ sâm Á châu lại tốt.
Đấy chỉ là gợi ư. Trước khi dùng, nên tham khảo ư kiến người có hiểu biết về món dược thảo này. Cũng như với các dược thảo khác, ta nên bắt đầu dùng với phân lượng nhỏ rồi tăng dần để ḍ sức chịu đựng của ḿnh đồng thời lượng định công hiệu và tác dụng không muốn của thuốc.
Bữa ăn sáng thực sự quan trọng trong cuộc sống của chúng ta, để đảm bảo sức khỏe và tăng tuổi thọ, bạn hăy chú ư đến bữa ăn sáng.
Bệnh tim mạch: Một nghiên cứu của Mỹ vừa công bố cho rằng, nam giới bỏ bữa ăn sáng có nguy cơ lên cơn đau tim hoặc mắc bệnh tim mạch cao hơn tới 27% so với những người ăn sáng đầy đủ.
Ung thư túi mật: Sau giấc ngủ dài, thức ăn của bữa tối đă được tiêu hoá hết và dạ dày vẫn tiếp tục tiết ra dịch vị. Nếu bạn không 'nạp năng lượng' vào bữa sáng, các chất cặn bă tích tụ trong dạ dày không có cơhội đào thải ra ngoài, lâu ngày sẽ kết lại thành sỏi, gây bệnh sỏi thận và túi mật.
Già nhanh: T́nh trạng bỏ bữa sáng kéo dài có thể khiến bạn nhanh già. Khi không ăn sáng, cơ thể con người tiêu thụ glycogen và protein được lưu trữ trong cơ thể. Dần dần nó sẽ gây khô da, h́nh thành nếp nhăn và thiếu máu, đẩy nhanh quá tŕnh lăo hóa của con người.
Tăng cân: Nếu bạn không ăn sáng, bạn sẽ ăn nhiều thức ăn hơn vào bữa trưa, do vậy nó sẽ gây ra khó khăn trong việc tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng. Trong trường hợp này, quá nhiều chất béo sẽ được tích lũy trong cơ thể và dần dần làm cho bạn béo.
Táo bón: Nếu bạn không ăn sáng sẽ dẫn đến táo bón. Nếu bạn luôn luôn không có bữa ăn sáng, nó có thể gây ra rối loạn phản xạ và sau đó dẫn đến táo bón. Nếu cơ thể không thể đẩy các độc tố, chất độc quá nhiều sẽ tích lũy trong cơ thể, và sau đó dẫn đến nhiều triệu chứng như nổi mụn.
Bệnh tiều đường tuưp 2: Bỏ qua bữa sáng sẽ khiến nâng lên và giảm xuống mức insulin, gây không cân đối thường xuyên làm cho cơ thể bạn tự nhiên tạo ra sự đề kháng với insulin gây nên bệnh tiểu đường tuưp 2.
Bệnh huyết áp thấp: Nếu bạn là người có sức khỏe yếu th́ việc không ăn sáng thực sự là vô cùng tai hại và nguy hiểm. Nó sẽ làm bạn tụt đường huyết, hạ huyết áp. Bạn sẽ bị thường xuyên bị chóng mặt, nhức đầu, ngất xỉu, tay chân ră rời và đó là những dấu hiệu biểu hiện bạn bịbệnh huyết áp thấp rồi đấy
Đau dạ dày: Ngay sau khi bạn thức dậy, các cơ quan trong cơ thể bắt đầu hoạt động mạnh mẽ, nhưng khi bạn không ăn sáng, dạ dày luôn co bóp không, dịch vị tiết ra nhưng không có ǵ để tiêu hóa, dần dần sẽ dẫn đến viêm loét dạ dày.
Xơ vữa động mạch: Nhiều người có suy nghĩ ăn bù dự trữ từ đêm hôm trước đề bỏ bữa sáng ngày hôm sau. Tuy nhiên, ăn nhiều vào bữa tối, đặc biệt là sau 19 giờ tối sẽ tích lũy thành mỡ đấy. Mỡ này sẽ bám vào thành mạch, thành tim, trong gan, trong thận và xơ vữa động mạch.
Một số bệnh măn tính khác: Bạn bắt đầu ngày làm việc mới trong t́nh trạng đói mềm, để có sức lực, cơ thể phải huy động các tuyến nhưtuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến yên… hoạt động để tạo ra năng lượng. Khi các tuyến này hoạt động thái quá nó có thể tạo ra nhiều axit, dẫn tới các bệnh măn tính.
Phản ứng chậm chạp: Bữa sáng là nguồn năng lượng cho hoạt động năo bộ, nếu không ăn sáng, cơ thể không nạp đủ nhiên liệu và năng lượng để thực hiện những hoạt động trong ngày. Khi đó, cơ thể bạn mệt mỏi, năo không thể tập trung, tinh thần không hưng phấn, phản ứng tŕ trệ.
Nhiều người quan niệm, cà phê không tốt cho sức khỏe . Tuy nhiên, nếu bạn uống một lượng vừa phải vào buổi sáng trước các bài luyện tập thân thể, chắc hẳn bạn sẽ bất ngờ với nhiều tác dụng mà cà phê mang lại.
1. Giảm đau
Một nghiên cứu gần đây được thực hiện tại trường Đại học Illinois chỉ ra rằng, uống hai đến ba tách cà phê vào khoảng một tiếng trước khi tiến hành các bài tập vận động sẽ giúp giảm các cơn đau cơ. Các nhà khoa học tin rằng, lượng caffeine trong cà phê góp phần tăng cường sức mạnh cũng như sự dẻo dai cho cơ.
2. Tăng cường quá tŕnh tuần hoàn máu
Một nghiên cứu được thực hiện tại Nhật Bản về tác dụng của cà phê đối với quá tŕnh tuần hoàn máu của những người không thường xuyên uống cà phê. Theo đó, mỗi người uống khoảng gần 30 ml cà phê. Sau đó, các nhà nghiên cứu xác định quá tŕnh lưu thông của máu tới các ngón tay.
Kết quả cho thấy, những người uống cà phê thường xuyên tăng khoảng 30% lượng máu lưu thông trong khoảng thời gian hơn 75 phút so với nhóm người không uống cà phê. Sự lưu thông máu tốt hơn đồng nghĩa với việc lượng oxy vận chuyển tới các cơ nhiều hơn
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
