Theo như có những ǵ hai chuyên gia giải thích về cường quốc quân sự hàng đầu thế giới này lại thua trong một cuộc chiến trước một lực lượng nổi dậy và một quốc gia mới thành lập ở Đông Nam Á nghèo khó?, v́ vậy không thể chối căi rằng Hoa Kỳ là cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới và tin rằng quân đội của họ cũng vậy, có sức mạnh toàn năng sau Thế chiến thứ hai.
Tuy nhiên, sau ít nhất tám năm chiến đấu, mặc dù đă đổ nhiều nguồn lực tài chính và nhân lực vào cuộc xung đột, Hoa Kỳ đă bị đánh bại bởi quân Bắc Việt và các đồng minh du kích, Việt Cộng.
Nhân kỷ niệm 50 năm ngày Mỹ rút quân (29/3/1973), chúng tôi đặt câu hỏi với hai chuyên gia và học giả về lư do Mỹ thất bại trong Chiến tranh Việt Nam.
Đó là cao trào của Chiến tranh Lạnh, và các cường quốc cộng sản và tư bản đang đối đầu với nhau.
Nước Pháp, bị phá sản bởi Thế chiến thứ hai, đă cố gắng nhưng không giữ được thuộc địa của ḿnh ở Đông Dương, và một hội nghị ḥa b́nh đă chia Việt Nam thành một miền bắc cộng sản và một chính phủ do Hoa Kỳ hậu thuẫn ở miền nam.
Nhưng sự thất bại của Pháp không chấm dứt được cuộc xung đột trong nước, và bị thúc đẩy bởi nỗi sợ hăi rằng nếu toàn bộ Việt Nam trở thành cộng sản th́ các nước xung quanh cũng vậy, Hoa Kỳ đă bị lôi vào một cuộc chiến kéo dài một thập kỷ và cướp đi sinh mạng của hàng triệu người.
Vậy làm thế nào mà cường quốc quân sự hàng đầu thế giới này lại thua trong một cuộc chiến trước một lực lượng nổi dậy và một quốc gia mới thành lập ở Đông Nam Á nghèo khó? Đây là những ǵ hai chuyên gia giải thích.
Sứ mệnh quá lớn
Vào đỉnh điểm của cuộc xung đột, Hoa Kỳ có hơn 500.000 quân tại Việt Nam
Chắc chắn tiến hành chiến tranh ở phía bên kia của thế giới là một công việc thực sự to lớn.
Vào lúc cao điểm của cuộc chiến, Hoa Kỳ có hơn nửa triệu quân ở Việt Nam.
Chi phí thật đáng kinh ngạc - năm 2008, một báo cáo của Quốc hội Hoa Kỳ ước tính tổng chi phí cho cuộc chiến là 686 tỷ USD (hơn 950 tỷ USD theo tiền hiện nay).
Nhưng Hoa Kỳ đă chi gấp bốn lần con số đó cho Thế chiến thứ hai và đă thắng thế, lại vừa tham gia cuộc chiến đường dài ở Triều Tiên nên không thiếu tự tin.
Tiến sỹ Luke Middup, một chuyên gia về chính sách đối ngoại và quốc pḥng của Hoa Kỳ tại Đại học St Andrews ở Anh, nói rằng có một tinh thần lạc quan chung trong những năm đầu của cuộc chiến.
"Đây là một trong những điều thực sự kỳ lạ đánh dấu toàn bộ cuộc chiến tranh Việt Nam," ông nói với BBC. "Mỹ hoàn toàn nhận thức được những khó khăn - có rất nhiều hoài nghi về việc liệu quân đội Mỹ có thể hoạt động trong môi trường này hay không, tuy nhiên, chính phủ Mỹ cho đến năm 1968 vẫn tự tin rằng cuối cùng họ sẽ giành chiến thắng."
Tuy nhiên, niềm tin đó sẽ suy yếu - nó đặc biệt bị sứt mẻ bởi cuộc tấn công Tết Mậu Thân của cộng sản vào tháng 1/1968 - và cuối cùng sự thiếu sự hỗ trợ của quốc hội để chi trả cho cuộc chiến đă buộc Hoa Kỳ phải rút quân vào năm 1973.
Tuy nhiên, cả Tiến sỹ Middup Giáo sư Vũ Tường, trưởng khoa Khoa học Chính trị tại Đại học Oregon, Hoa Kỳ đều đặt câu hỏi liệu quân đội Hoa Kỳ, rốt cuộc, có nên vào Việt Nam hay không.
Quân đội Hoa Kỳ không thích hợp với kiểu chiến đấu này
Rừng rậm Việt Nam gây khó khăn cho cả hai bên
Các bộ phim Hollywood thường mô tả những người lính trẻ của Hoa Kỳ phải vật lộn để đối phó với môi trường rừng rậm, trong khi quân nổi dậy của Việt Cộng khéo léo len lỏi qua những bụi cây rậm rạp để thực hiện một cuộc tấn công bất ngờ.
Tiến sỹ Middup thừa nhận: "Bất kỳ đội quân quy mô lớn nào cũng sẽ gặp khó khăn khi chiến đấu trong một số môi trường mà Mỹ được yêu cầu tham chiến.
"Có những nơi đó là loại rừng rậm nhất mà bạn có thể t́m thấy ở Đông Nam Á."
Tuy nhiên, ông nói, sự khác biệt về năng lực giữa hai bên có thể bị phóng đại.
Có một câu truyện h́nh thành trong cuộc chiến rằng Quân đội Hoa Kỳ không thể đối phó với môi trường này, bằng cách nào đó, Bắc Việt và Việt Cộng th́ đă quen rồi - điều này không bao giờ thực sự đúng," ông nói.
"Quân đội Bắc Việt và Việt Cộng cũng phải vật lộn rất nhiều để chiến đấu trong môi trường này."
Theo Tiến sỹ Middup, điều quan trọng hơn là chính những người nổi dậy luôn chọn thời gian và địa điểm của trận chiến, và họ có thể rút lui về nơi ẩn náu an toàn bên kia biên giới ở Lào và Campuchia, nơi các lực lượng Hoa Kỳ tthường bị cấm truy đuổi.
Đối với Giáo sư Tường, chính việc Mỹ tập trung vào đánh du kích Việt Cộng đă dẫn đến thất bại.
"Quân nổi dậy miền Nam sẽ không bao giờ có thể đánh bại Sài G̣n," ông nói với BBC. Nhưng sai lầm chiến lược này, theo ông, đă cho phép quân chính quy Bắc Việt vào miền nam, và chính những lực lượng thâm nhập này sẽ giành chiến thắng trong cuộc chiến.
Mỹ thua trận trên sân nhà
Các cuộc biểu t́nh phản chiến đă thu hút rất nhiều người tham gia
Chiến tranh Việt Nam thường được gọi là "cuộc chiến truyền h́nh đầu tiên" và mức độ báo chí đưa tin về cuộc chiến là chưa từng có.
Đến năm 1966, Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Hoa Kỳ ước tính rằng 93% gia đ́nh Hoa Kỳ có TV và các thước phim họ đang xem ít bị kiểm duyệt hơn và mang tính trực tiếp hơn so với các cuộc xung đột trước đó.
Đó là lư do tại sao các cuộc giao tranh xung quanh khuôn viên đại sứ quán Mỹ ở Sài G̣n trong cuộc tấn công Tết Mậu Thân lại có sức ảnh hưởng lớn đến vậy. Khán giả được chứng kiến gần như trực tiếp rằng Việt Cộng có thể đưa cuộc xung đột vào ngay trung tâm của chính quyền miền Nam - và vào pḥng khách của công chúng Hoa Kỳ.
Từ năm 1968 trở đi, việc đưa tin phần lớn là bất lợi cho cuộc chiến - h́nh ảnh những thường dân vô tội bị sát hại, bị thương và bị tra tấn được chiếu trên TV và báo chí khiến nhiều người Mỹ kinh hoàng và quay lưng với cuộc chiến.
Một phong trào phản đối lớn nổ ra với các sự kiện lớn trên khắp đất nước.
Chính quyền và người biểu t́nh thường đụng độ
Tại một cuộc biểu t́nh như vậy vào ngày 4/5/1970, bốn sinh viên biểu t́nh ôn ḥa tại Đại học Kent State ở Ohio đă bị Vệ binh Quốc gia bắn chết.
"Cuộc thảm sát bang Kent State" chỉ khiến nhiều người phản đối chiến tranh hơn.
Việc bắt buộc thanh niên đi quân dịch, cũng như h́nh ảnh quan tài của những người lính Hoa Kỳ được đưa về quê nhà, có tác động tai hại đến tinh thần của công chúng - khoảng 58.000 quân nhân Hoa Kỳ đă chết hoặc mất tích trong chiến tranh.
Đối với Giáo sư Tường, đây là một lợi thế lớn cho miền bắc: mặc dù tổn thất của họ lớn hơn nhiều, nhưng nhà nước toàn trị của họ có quyền kiểm soát tuyệt đối đối với truyền thông và độc quyền thông tin.
Ông nói: "Mỹ và Nam Việt Nam không có khả năng và thiện chí định h́nh dư luận tới mức độ mà Cộng sản có thể làm. Họ có một hệ thống tuyên truyền khổng lồ. Họ đóng cửa biên giới và đàn áp những người bất đồng chính kiến. Bất cứ ai không đồng t́nh với cuộc chiến đều bị tống vào tù."
Mỹ cũng thua trong cuộc chiến giành sự ủng hộ ở Nam VN
Nghi can Việt Cộng bị bắt - GS Vũ Tường ước tính có lẽ 1/3 dân số miền nam có cảm t́nh với cộng sản
Đây là một cuộc xung đột đặc biệt tàn bạo khi Mỹ sử dụng một loạt vũ khí khủng khiếp.
Việc sử dụng bom napalm (một hóa chất gây cháy ở 2.700C và bám vào bất cứ thứ ǵ nó chạm vào) và chất độc da cam (một chất hóa học khác được sử dụng để làm rụng lá cây rừng nơi kẻ thù trú ẩn nhưng cũng giết chết mùa màng, gây ra nạn đói) có tác động đặc biệt xấu đến nhận thức của người dân vùng nông thôn Hoa Kỳ.
Các nhiệm vụ "t́m và diệt" đă giết chết vô số thường dân vô tội trong các sự kiện như vụ thảm sát Mỹ Lai năm 1968, nơi binh lính Hoa Kỳ sát hại hàng trăm thường dân Việt Nam - một vụ việc tai tiếng nhất của Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam.
Con số dân thường thiệt mạng đă khiến quân đội Mỹ bị người dân địa phương xa lánh - những người không nhất thiết có khuynh hướng ủng hộ Việt Cộng.
Tiến sỹ Middup nói: "Không phải đại đa số người miền Nam Việt Nam đều là những người cộng sản tận tụy - hầu hết họ chỉ muốn tiếp tục cuộc sống và muốn tránh chiến tranh nếu có thể.
Giáo sư Tường đồng t́nh với quan điểm rằng Hoa Kỳ đă vật lộn để giành được sự ủng hộ.
"Quân đội nước ngoài luôn khó làm hài ḷng mọi người - bạn sẽ luôn cho rằng họ không được đặc biệt yêu thích," ông nói.
Quân cộng sản có tinh thần tốt hơn
Những người lính cộng sản có thể đă có động lực tốt hơn so với người miền Nam Việt Nam và các đồng minh
Tiến sỹ Middup tin rằng nói chung, những người chọn chiến đấu theo phe cộng sản đă cam kết giành chiến thắng mạnh mẽ hơn so với những người được gọi đi quân dịch để chiến đấu theo phe miền Nam Việt Nam.
Ông nói: "Có những nghiên cứu mà Hoa Kỳ thực hiện trong Chiến tranh Việt Nam xác nhận đă có rất nhiều các cuộc thẩm vấn các tù nhân cộng sản.
"Cả bộ quốc pḥng Hoa Kỳ và tập đoàn Rand (một think tank liên kết với quân đội Hoa Kỳ) đă đưa ra những nghiên cứu về yếu tố động cơ và tinh thần này nhằm t́m hiểu lư do tại sao Bắc Việt và Việt Cộng chiến đấu, và kết luận mà tất cả các nhà nghiên cứu nhất trí đưa ra là họ có động lực bởi v́ họ coi những ǵ họ đang làm là yêu nước, tức là thống nhất đất nước dưới một chính phủ duy nhất."
Khả năng tiếp tục chiến đấu của quân đội cộng sản bất chấp số lượng thương vong rất lớn có lẽ cũng là bằng chứng về sức mạnh tinh thần của họ.
Giới lănh đạo Hoa Kỳ đă bị ám ảnh bởi ư tưởng đếm xác chết, nếu họ có thể tiêu diệt kẻ thù nhanh hơn số quân đó có thể được thay thế, quân cộng sản sẽ mất ư chí chiến đấu.
Khoảng 1.100.000 lính Bắc Việt và Việt Cộng đă thiệt mạng trong chiến tranh, nhưng cộng sản dường như có thể thay thế số tử trận đó bằng số lính mới cho tới khi kết thúc chiến tranh.
Giáo sư Tường không chắc liệu miền bắc có tinh thần tốt hơn hay không, nhưng thừa nhận rằng sự giáo huấn mà quân đội miền bắc trải qua đă "vũ khí hóa" họ.
"Họ có thể khiến mọi người tin vào chính nghĩa. Nhờ vào hệ thống tuyên truyền và giáo dục, họ có thể biến mọi người thành những viên đạn."
Chính phủ miền Nam Việt Nam không được ḷng dân và tham nhũng
Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tiên đoán miền Nam Việt Nam sẽ thất thủ sau khi quân đội Hoa Kỳ rời đi
Tiến sĩ Middup nhận thấy vấn đề quan trọng mà miền nam phải đối mặt là thiếu uy tín và sự liên kết với cường quốc thuộc địa cũ.
Ông nói: "Sự phân chia giữa Bắc và Nam Việt Nam luôn là giả tạo, do Chiến tranh Lạnh gây ra, không có lư do văn hóa, dân tộc hay ngôn ngữ nào để chia cắt Việt Nam thành hai quốc gia".
Ông tin rằng miền nam đă bị thống trị bởi một thiểu số tôn giáo - người Công giáo.
Mặc dù nhóm này có lẽ chỉ chiếm 10 đến 15% dân số vào thời điểm đó (Việt Nam đa số theo đạo Phật), nhưng nhiều người trong số này ở miền bắc đă chạy vào miền nam v́ sợ bị đàn áp, tạo ra cái mà Tiến sỹ Middup gọi là "một khối quan trọng" trong nền chính trị của Nam Việt Nam. Và những chính trị gia miền Nam này, giống như Tổng thống đầu tiên của miền Nam - Ngô Đ́nh Diệm, có những người bạn Công giáo quyền lực ở Mỹ - những người như Tổng thống John F. Kennedy.
Tiến sỹ Middup nói: "Sự thống trị của một thiểu số tôn giáo này "làm cho nhà nước Nam Việt Nam không được ḷng đại đa số dân chúng, những người theo đạo Phật".
Ông tin rằng điều này đă dẫn đến một cuộc khủng hoảng về tính chính danh, và một chính phủ mà đa số người Việt Nam coi là hàng nhập ngoại, di sản của chủ nghĩa thực dân Pháp, khi nhiều người Công giáo đă chiến đấu với người Pháp.
Tiến sỹ Middup cho biết thêm: "Chính sự hiện diện của nửa triệu lính Mỹ đă nhấn mạnh thực tế rằng chính phủ này đang dựa vào người nước ngoài theo mọi nghĩa có thể hiểu được. Nam Việt Nam chưa bao giờ là một dự án chính trị có thể thuyết phục được một số lượng lớn người dân rằng nó đáng để chiến đấu và hy sinh."
Ông nói, điều này đặt ra câu hỏi liệu quân đội Hoa Kỳ lẽ ra có nên được đưa đến để hỗ trợ một quốc gia mà ông mô tả là đầy rẫy tham nhũng hay không.
Ông nói: "Từ khi thành lập cho đến khi tan ră, [Việt Nam Cộng ḥa] là một nhà nước vô cùng tham nhũng, t́nh trạng này càng trở nên tồi tệ hơn do khoản viện trợ khổng lồ của Hoa Kỳ từ năm 1960 đến năm 1975 - nó hoàn toàn làm lệch lạc nền kinh tế của miền Nam Việt Nam.
"Về cơ bản, điều đó có nghĩa là không ai có thể có được bất kỳ vị trí nào, dù là dân sự hay quân sự, mà không phải đưa hối lộ." Ông tin rằng điều này có hậu quả sâu sắc đối với các lực lượng vũ trang.
Ông nói: "Điều này có nghĩa là Hoa Kỳ không bao giờ có thể xây dựng một quân đội Nam Việt Nam đáng tin cậy, có năng lực.
"Và do đó, điều luôn luôn không thể tránh khỏi - và đă được (Tổng thống Hoa Kỳ) Richard Nixon công nhận là không thể tránh khỏi - rằng khi quân đội Hoa Kỳ rời đi vào một thời điểm không xác định trong tương lai, nhà nước Nam Việt Nam sẽ sụp đổ."
Hoa Kỳ và Nam VN đối mặt với những giới hạn mà miền bắc không gặp phải
Giáo sư Vũ nói Việt Cộng sử dụng chiến thuật tự sát mà đồng minh không bao giờ có thể
Giáo sư Vũ Tường không đồng ư với quan điểm rằng thất bại của miền nam là không thể tránh khỏi, và cảm thấy các nghiên cứu của Mỹ về Việt Nam thường t́m kiếm lời bào chữa.
"Họ muốn đổ lỗi cho ai đó về sự mất mát, và những người dễ đổ lỗi nhất là miền Nam Việt Nam," ông nói và thêm rằng những lời chỉ trích về tham nhũng và thiên vị người Công giáo đă bị phóng đại trong các báo cáo của Hoa Kỳ.
Ông lập luận: "Có rất nhiều tham nhũng, nhưng không ở mức độ gây ra tổn thất cho cuộc chiến. Nó tạo ra nhiều đơn vị quân đội kém hiệu quả, nhưng nh́n chung, quân đội miền Nam Việt Nam đă chiến đấu rất tốt".
V́ vậy, Giáo sư Tường tin rằng sẽ tốt hơn nếu miền Nam - vốn đă mất từ 200.000 đến 250.000 quân trong chiến tranh - vẫn chiến đấu hết ḿnh, mặc dù với vũ khí và tiền của Hoa Kỳ.
Máy bay trực thăng Hoa Kỳ sơ tán binh lính và thiết bị của Nam Việt Nam
Cuối cùng, đối với Giáo sư Tường, yếu tố quyết định là miền bắc có khả năng duy tŕ trạng thái chiến tranh tổng lực trong một thời gian rất dài - một nỗ lực tập trung mà miền nam tự do hơn không thể có được.
Bản chất của hệ thống chính trị có nghĩa là công chúng tin vào cuộc chiến và biết ít hơn về thương vong.
Giáo sư Tường nói: "Mỹ và Nam Việt Nam đơn giản là không thể định h́nh dư luận theo cách mà những người cộng sản có thể làm được.
"Mặc dù tổn thất lớn về nhân lực, họ vẫn có thể huy động lực lượng," ông lưu ư, điều đó có nghĩa là các chiến thuật quân sự như tấn công liều chết, 'biển người' luôn có ở phía bắc, chứ không phải ở phía nam."
Ông nói thêm, điều quan trọng là sự hỗ trợ tài chính và quân sự cho miền bắc từ Liên Xô và Trung Quốc đă không dao động như sự hỗ trợ của Hoa Kỳ đối với miền nam.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
