Thấy vợ chuẩn bị ra chợ mua đồ ăn sáng, anh Tiến nói với theo, dặn chỉ mua đúng bốn cây hành, đủ nấu bốn bát mỳ.
Chị Minh nghe thấy nhưng không đáp, lẳng lặng đi thẳng. "Nhiều lúc phát ngượng với hàng xóm nhưng biết tính anh nên tôi không cự căi", chị phân trần.
Không riêng bữa sáng, các bữa khác trong ngày, anh Ngọc Tiến, 40 tuổi, ở Hà Nội đều lên thực đơn chi tiết cho mâm cơm gia đ́nh gồm một món canh, rau và hai món mặn. Thực phẩm quen thuộc là trứng, đậu phụ, lạc, cá khô và thịt, nhưng yêu cầu mỗi bữa cho bốn người không được tốn nhiều hơn 50 ngh́n đồng. Những bữa cơm cứ lặp đi lặp lại đến mức cậu con trai út học lớp 3 luôn phàn nàn: "Cơm bán trú ở trường ngon hơn ở nhà". Nhưng anh Tiến lại kể về thời niên thiếu từng phải ăn cơm độn ngô, khoai, để con biết "bản thân đang có cuộc sống sung túc".
Ngoài chuyện ăn uống, anh yêu cầu mỗi thành viên không mua quá hai bộ quần áo mới trong một năm. Có lần, chị Minh xin mua váy mới để đi du lịch cùng công ty, anh chồng ch́ chiết nguyên tuần v́ "có tận bốn chiếc trong tủ".
Mỗi tháng, hai vợ chồng chị Minh lĩnh lương khoảng 40 triệu đồng, mức thu nhập không thấp so với trung b́nh 7,2 triệu đồng của một lao động ở Hà Nội, theo báo cáo của Tổng cục Thống kê năm 2021. Gia cảnh nội ngoại hai bên cũng không gặp khó khăn ǵ.
"Tôi muốn vợ con chi tiêu khoa học, dự pḥng rủi ro. Ăn quá nhiều chất c̣n gây hại cho sức khỏe", anh Tiến giải thích. Anh quy định tiền học của con và sinh hoạt phí của cả nhà mỗi tháng không quá 10 triệu đồng. Số c̣n lại để tiết kiệm.
"Nhà người ta chỉ để ra khoảng 30% tiết kiệm chứ nhà này tiết kiệm tới 75% th́ cực đoan quá", chị Minh thừa nhận.
Không thừa nhận ḿnh tiết kiệm cực đoan, anh Đông Hùng, ở Hải Dương giải thích gia đ́nh hướng theo cách sống tối giản của người Nhật. Thu nhập 18 triệu đồng mỗi tháng, chưa kể lương của vợ, nhưng anh lập quy tắc "3 không" cho cả gia đ́nh: Không ăn hàng quán - không đi chơi - không mua sắm. Chưa hết, anh c̣n cấm bật đèn vào ban ngày, sau 9 giờ tối phải tắt điện, chỉ cho con bật đèn học, chỉ được bật điều ḥa vào những ngày nắng nóng 39 độ C trở lên và đồ dùng trong nhà phải mua hàng giảm giá hoặc thanh lư.
Người đàn ông 45 tuổi c̣n tiết kiệm trong cả những t́nh huống ngặt nghèo. Có lần, anh sốt 39 độ, bụng đau thắt, mặt tái mét nhưng không chịu đi khám. Chỉ lúc ngất đi, người nhà mới đưa được anh lên xe cấp cứu đến viện v́ chảy máu dạ dày cấp. Vừa tỉnh lại sau cuộc phẫu thuật anh nằng nặc đ̣i về v́ sợ tốn tiền viện phí.
"Thậm chí anh ấy c̣n tiếc tiền về thăm bố mẹ", chị Hồng Nhung, 40 tuổi, vợ anh Hùng, thở dài. Quê cách nơi ở chừng 300 km, nhưng hai năm anh mới đưa vợ con về quê một lần, đa phần vào ngày thường, tránh lễ tết để khỏi tiền mừng tuổi, quà cáp.
Nhiều gia đ́nh có vợ hoặc chồng chi tiêu siêu tiết kiệm, khiến cả gia đ́nh khổ sở. Ảnh minh họa: Freepik.
"Đừng nhầm lẫn giữa lối sống tối giản với sự hà tiện đến mức khắc khổ", tiến sĩ văn hóa Nguyễn Ánh Hồng nhận xét về cách sống của gia đ́nh anh Tuấn, anh Hùng. Theo bà Hồng, tiết kiệm là chi tiêu hợp lư, khoa học, tránh lăng phí, c̣n "đo lọ nước mắm, đếm củ dưa hành" là sự hà tiện đến bủn xỉn.
"Tính hà tiện thời nào cũng có, thời trước có thể là b́nh thường bởi cuộc sống khó khăn. Nhưng ở xă hội hiện đại, mức sống chung đă được nâng cao điều này không c̣n hợp lư", bà Hồng nói.
Sự tính toán, căn ke trong chi tiêu khiến vợ chồng anh Hùng liên tục xung đột. Không dưới ba lần chị Nhung đề nghị ly hôn bởi lối sống tằn tiện, đến cốc nước mía hai vợ chồng cũng phải uống chung, 15 năm lấy nhau năm chưa từng đi du lịch. Lần nào chồng cũng hứa thay đổi, nhưng sau vẫn vậy.
Chuyên gia cảnh báo việc chèn ép, gây ức chế cho bạn đời về mặt kinh tế thực chất là một dạng bạo lực gia đ́nh, gây tổn hại lớn đến đời sống tinh thần và sức khỏe của bạn đời, con cái. Thậm chí mâu thuẫn tài chính, tiền bạc là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây xích mích, khiến hạnh phúc tan vỡ.
Việt Nam chưa có thống kê về số vụ mẫu thuẫn, ly hôn do bạn đời sống quá tiết kiệm, nhưng nghiên cứu của nhóm các nhà khoa học ĐH quốc gia Hà Nội năm 2021 cho biết, bất đồng về tài chính là nguyên nhân thứ hai dẫn đến các vụ ly hôn.
"Tính siêu tiết kiệm ở nam giới dễ gây mệt mỏi, ức chế, nhưng điều này ở phái nữ c̣n kinh khủng hơn, nhiều chị em c̣n tiết kiệm cả nụ cười", chuyên gia Ánh Hồng nhận xét.
Trường hợp này đang xảy ra ở gia đ́nh chị Hải An, 50 tuổi, Phú Thọ. Tổng lương hai vợ chồng chị là 15 triệu đồng mỗi tháng, gấp ba lần so với mức thu nhập trung b́nh ở nông thôn (2,7 triệu đồng), nhưng phải nuôi ba con ăn học, khiến tính tiết kiệm của chị "ngày càng trở nên khó chấp nhận".
Cả gia đ́nh sống trong căn nhà ba tầng, rộng 90 m2, nhưng đồ đạc giá trị nhất là chiếc tivi mua cũ 5 triệu đồng. Bạn bè đến chơi khuyên mua thêm đồ dùng phục vụ cuộc sống nhưng chị từ chối, bởi "lắm đồ hiện đại th́ tốn điện".
Để kiểm soát tiền, mọi khoản thu chi chị An đều ghi vào sổ. "Nếu tháng trước dùng hết một gói bột canh th́ tháng sau phải bằng vậy hoặc ít hơn. Nhưng chưa đến cuối tháng mà đă hết, cần xem lại", người phụ nữ 50 tuổi khoe phương pháp kiểm soát chi tiêu gia đ́nh và cho biết thêm, cách tính này áp dụng cả với gạo, muối, điện, nước và các khoản khác. Ngoài ra, chị cũng thường xin đồ cũ, khiến ba cô con gái nhiều lần tỏ thái độ khó chịu khi bị bạn bè châm chọc là "con nhà ăn xin".
Thậm chí, thực phẩm có dấu hiệu ôi thiu, hoa quả bị mốc, thối một phần ở trong tủ lạnh chị vẫn cắt, gọt đi để ăn v́ tiếc. "Ăn được chứ bỏ đi phí quá", chị An giải thích.
Biết vợ áp lực khi làm tay ḥm ch́a khóa, không ít lần anh Phong, chồng chị, khuyên vợ thử thay đổi lối sống, con cái thoát cảnh ăn uống kham khổ, tính toán từng đồng. Nhưng chị An đáp trả: "Nhiều gia đ́nh bốn người cả tháng tiêu hết 3 triệu, nhà ḿnh tháng nào cũng gần 6 triệu đồng. Quá thoải mái rồi c̣n ǵ".
Tiến sĩ Phạm Khánh Nam, trưởng khoa kinh tế, ĐH Kinh tế TP HCM cho biết, tiết kiệm một phần thu nhập để pḥng ngừa rủi ro, tránh rơi vào trường hợp khó khăn là điều các gia đ́nh nên làm. Các khoản chi tiêu, tiết kiệm phụ thuộc vào môi trường sống, tŕnh độ học vấn, tôn giáo, nhu cầu tiêu dùng, quan điểm thụ hưởng và tổng thu nhập của từng gia đ́nh.
"Không thể đề ra mức tiết kiệm tiêu chuẩn cho từng trường hợp. Người có thu nhập cao, đời sống phong phú sẽ chi tiêu nhiều, c̣n thu nhập trung b́nh hoặc thấp chỉ cần chi tiêu đủ đảm bảo cuộc sống", ông Nam nói. Theo chuyên gia này, có hai thước đo về chi tiêu của một hộ gia đ́nh theo chỉ số GDP (thu nhập b́nh quân) hoặc bằng phúc lợi hạnh phúc (mức độ hài ḷng với cuộc sống). "Nếu đo lường bằng GDP rất dễ để so sánh nhưng nếu tính bằng phúc lợi hạnh phúc lại khác, rất có thể số tiền tiết kiệm tăng, chỉ số hài ḷng giảm và ngược lại", ông Nam nói.
Sống cùng người chồng đếm từng cọng hành, chị Kim Minh thừa nhận các con ḿnh mắc chứng thèm ăn. Mỗi lần được bạn bè, đồng nghiệp mời ăn ngoài, chị cũng dẫn hai con theo để được ăn uống thoải mái. "Cách sống tằn tiện như ngấm vào máu của chồng, không thể thay đổi. Tôi bất lực rồi", chị Minh thở dài.
Theo chuyên gia Ánh Hồng, nguyên nhân khiến vợ hoặc chồng tiết kiệm, sống chắt bóp có thể do ảnh hưởng bởi gia đ́nh nghèo khó, cuộc sống chật vật nên tính căn cơ, tiết kiệm thành thói quen khó bỏ. Đối với kiểu người này, bạn đời không nên ghét bỏ mà giúp họ hiểu rơ "lối sống tiết kiệm quá mức khiến chất lượng cuộc sống bị tổn hại, ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đ́nh, vợ con thiệt tḥi".
"Đặc biệt người thân, bạn bè cũng nên làm công tác tư tưởng, thậm chí sử dụng cách khích bác, so sánh với người khác, để họ nhận ra sai và thay đổi", bà Hồng nói.
Được bạn bè mách nước, chồng chị Hải An thường nhờ đồng nghiệp của vợ đến khuyên nhủ, mong để thay đổi chị suy nghĩ. Anh cũng hay thủ thỉ, tâm sự với vợ để t́m ra cách quản lư tài chính hợp lư. "Tôi chỉ mong cô ấy có cái nh́n cởi mở hơn về chi tiêu, dù biết mất nhiều thời gian và không dễ dàng", anh Phong bộc bạch.
* Tên nhân vật trong bài đă được thay đổi.