Một buổi tối lạnh lẽo tháng 1/1935 tại một phường khó khăn nhất thuộc thành phố New York, một phiên ṭa nhanh diễn ra. Bị cáo là một phụ nữ rách rưới, bị buộc tội ăn trộm một ổ bánh ḿ. Khuôn mặt bà âu sầu, ẩn ước vẻ xấu hổ.
Quan ṭa hỏi:
“Bị cáo, có đúng là bà đă ăn trộm bánh ḿ không?”
Người phụ nữ cúi đầu và lúng túng trả lời:
“Đúng vậy! Thưa quan ṭa, tôi thực sự đă ăn trộm bánh ḿ!”
Quan ṭa lại hỏi:
“Động cơ ăn trộm bánh ḿ của bà là ǵ? Có phải v́ đói khát không?”
“Đúng ạ!”
Người phụ nữ ngẩng đầu lên, đôi mắt nh́n vị thẩm phán và nói:
“Đúng là tôi đói. Con rể đă bỏ rơi gia đ́nh, con gái tôi th́ bị bệnh c̣n 2 đứa cháu nhỏ đang chết đói. Chúng đă mấy ngày hôm nay không được ăn rồi. Tôi không thể trơ mắt nh́n chúng chết đói được, chúng vẫn c̣n quá nhỏ!”
Nghe người phụ nữ nói xong, mọi người xung quanh bắt đầu lầm rầm những tiếng bàn tán.
Tuy nhiên, người chủ cửa hàng nơi bị trộm bánh ḿ th́ không đồng ư tha thứ.
“Đây là một vùng kém an ninh, thưa Ngài,” ông nói.
“Bà ấy phải bị trừng phạt để làm gương cho những người khác.”
Vị quan ṭa thở dài, nh́n về phía người phụ nữ và nói:
“Bị cáo, tôi phải làm việc theo lẽ công bằng, chấp hành theo pháp luật. Bà có hai lựa chọn: nộp phạt 10 đô la hoặc chấp nhận bị giam 10 ngày.”
Vị quan ṭa này thực chất là thị trưởng của thành phố New York khi đó, ông Fiorello LaGuardia. Sau khi đọc tuyên án trên, ông đồng thời cũng đưa tay vào túi, lấy ra một tờ tiền và thả vào chiếc mũ của ḿnh. Ông nói lớn:
“Đây là 10 đô la mà tôi sẽ trả cho án phạt này. Ngoài ra tôi phạt mỗi người trong pḥng xét xử này 50 cent, đó là số tiền phạt cho sự thờ ơ của chúng ta khi ở cùng khu phố mà lại để cho một người phụ nữ phải đi ăn trộm bánh ḿ về nuôi cháu. Ông Baliff, hăy đi thu tiền và đưa tặng cho bị cáo.”
Bức ảnh nổi tiếng thời Đại suy thoái ở Mỹ có tên “người mẹ di cư”
của Dorothea Lange chụp năm 1936
Ngày hôm sau, tờ báo thành phố New York đưa tin đă có 47,5 đô la được gửi đến cho người phụ nữ khốn khó kia. 50 cent trong đó là do người chủ cửa hàng tạp hóa đóng góp, ngoài ra c̣n có khoảng vài chục bị cáo khác đang chờ xét xử, và các cảnh sát có mặt khi đó, họ đều vinh hạnh được đóng góp 50 cent và đứng dậy vỗ tay nhiệt liệt.
***
Mark Twain từng nói rằng:
“Lương thiện là một loại ngôn ngữ phổ quát của thế giới, nó có thể khiến cho người mù cảm nhận được và người điếc nghe thấy được.”
Khoản tiền phạt mà mọi người thành tâm nộp đă cho thấy: “lương thiện” không chỉ là một loại phẩm chất đối lập với sự lạnh lùng, gian trá, tàn nhẫn và tư lợi, mà c̣n là một loại khế ước về tinh thần. Con người đến thế gian này, với tư cách là một phần tử trong xă hội, là tự nhiên đă có một bản hợp đồng với xă hội. Hợp đồng đó chính là: Không bán rẻ lương tri.
Ḷng người chỉ có hướng thiện mới có thể được ánh mặt trời chiếu rọi. Người hiểu được khế ước lương tri chính là người cao quư. C̣n người sáng suốt th́ biết được rằng họ sẽ phải trả giá đắt cho sự thờ ơ.
Phong Trần