Tôi quen biết anh Nguyễn Hàn Chung nhờ sống chung một thành phố hiền ḥa của nước Mỹ, bang Texas hè nóng như quỷ, đông lạnh như ma hi..hi..mỗi lần có ai đó nhắc đến thời tiết của Texas.
Tôi lại cùng quê Quảng Nam với anh nên nhiều khi ngữ điệu anh dùng trong những bài thơ có tính cách đặc thù phong vị Quảng th́ tôi cũng hiểu được dễ dàng. Tuy nói dễ dàng là nói về cách dùng ngôn ngữ, đó là những bài anh viết chuyên về quê hương chứ những bài khác chuyên sâu th́ nói thật, khi đọc anh tôi cũng phải nghiền ngẫm rất nhiều.
Anh chơi với tôi cũng như với một đứa em, và tôi thường xem anh như một người anh lớn, học hỏi rất nhiều từ khi được quen biết và đọc thơ của anh.
Năm trước đă nợ anh một lời b́nh cho cuốn thơ Lục Bát Tản Thần, anh Hàn Chung in hai cuốn thơ trong 2 năm nhưng cuốn nào anh cũng nhớ đến đứa em này, Cuốn LBTT th́ tự hứa với ḷng là đọc xong sẽ lao vào b́nh ngay. Nhưng v́ cuốn LBTT đă nhanh chóng đem một không khí sôi động vào đời sống văn chương của trong và ngoài nước (thể hiện qua mạng FB) nên giai đoạn 1 tuần đầu đă có rất nhiều lời b́nh của bạn bè văn nghệ sỹ đa phần là của những bậc đàn anh, chị đă thành danh từ lâu. Tánh của tôi th́ kỹ, sợ ḿnh lập lại những ư nghĩa của các anh chị đă viết trước đó nên cố để công xem, một phần thưởng thức, phần c̣n lại cố ghi nhớ những ư, điều đă được nêu ra, để loại bỏ khỏi bài viết của ḿnh. Tôi đọc đến 15 lời b́nh của các anh chị về cuốn LBTT là bỏ luôn ư định b́nh cuốn thơ này v́ những người trước đă nói hết mất rồi. Tâm trạng tiu nghỉu giống như một kẻ mua hoa đến tặng một người đẹp, sau khi chờ sắp hàng, nh́n hoa và so sánh thấy hoa của ḿnh có phần hạn chế về vẻ đẹp và hương thơm hơn các loại hoa khác đă tặng trước, nên lặng lẽ để bó hoa bên thềm nhà và ra về.
Lại nói đến cuốn thơ Mót Chữ Trong Kinh anh Hàn Chung vẫn nhớ đến đứa em ni bằng một cuốn tặng với chữ kư đàng hoàng vậy mà từ hôm tết ta Canh Tư (2020) tới giờ chưa viết được một ḍng nào cho MCTK. Nguyên do là các bạn đă biết, để đọc các anh chị viết trước để tránh không lập lại những ǵ đă được viết ra.
Mới vào đọc sơ lược cuốn thơ thói quen của tôi là xem số trang, đếm bài và đọc mục lục trước. Lật gần đến cuối thấy các lời b́nh bèn vào xem. Lần này c̣n chới với hơn Lư Bạch thăm Hoàng Hạc Lâu đọc bài thơ của Thôi Hiệu trên vách. Đó là tôi đọc trúng một bài Bạt của anh Hồ Đ́nh Nghiêm (Canada) bài viết quá phong phú và vi tế nên cơ may viết b́nh cho MCTK cũng không c̣n, Lư Bạch mà c̣n phải quăng bút v́ bài thơ của Thôi Hiệu, c̣n ḿnh th́ đâu là cái ǵ mà không quăng bút sớm sủa hơn nữa cho rồi, và nhứt định là nợ thêm một lần b́nh thơ nữa.
Ấy vậy mà một hôm tôi chợt nghĩ ḿnh nên b́nh MCTK. Không phải là uống phải thuốc liều đâu, (mùa dịch COVID19 này nếu liều th́ không cần uống thuốc ǵ, mà chỉ cần không mang khẩu trang ra đường đi lung tung chỗ này chỗ nọ miễn là đám đông nào ḿnh cũng xáp vô là được liền hi..hi..) mà thật là thấy có chỗ vào. Đó là chữ Kinh trong tựa đề. Kinh có thể hiểu theo nhiều nghĩa, kinh Chúa (Tân Ước , Cựu Ước), kinh Phật, kinh Koran của Hồi giáo và kinh …đời (hay c̣n gọi là thế kinh).
Là một người ăn chay và tụng kinh Phật tôi nghĩ có lẽ ḿnh cũng có thể giải mă một số bài anh viết trong tập thơ Mót Chữ Trong Kinh này bằng những hiểu biết dẫu hạn chế về Phật pháp của ḿnh, tại sao không nhỉ ? Và chắc chắn là chưa, hay không “đụng hàng” với các người viết lời b́nh trước đây.
Trước hết nói về chữ Kinh. Chữ chỉ là chiếc áo của nghĩa ruột là kinh, nghĩa kinh mới là quan trọng, cho nên Lăo Tử hay nói câu : Được ư rồi hăy quên lời … Ôi chao nói cái kiểu của Lăo Tử th́ hóa ra mấy em làm thơ đa số kẹt ở chỗ này.
Bởi chúng ta vẫn biết thơ chính là một h́nh thức thể hiện đặc thù của ngôn ngữ, nếu nói đặng ư hăy quên lời th́ cụ Nguyễn Du thánh tổ Lục Bát của chúng ta kẹt trước, v́ cứ như theo lời Lăo Tử th́ cũng không nên có truyện Kiều, nên thôi chi bằng ḿnh hổng thèm chơi với cụ Lăo Tử nữa, có như thế dân làm thơ mới có cơ tiếp tục công việc của ḿnh.
Mót chữ trong kinh hiểu một cách nào đó th́ là đem một số khái niệm của kinh mà rọi chiếu vào cách nh́n đời của ḿnh thông qua tác phẩm nghệ thuật (ở đây là những bài thơ bốn câu). Tại sao phải toàn là thơ bốn câu ? Ở đây ta thấy tác giả rất am tường về lịch sử Phật giáo.
Nói về Phật giáo sử cận đại và xa xưa các vị thiền sư trước khi viên tịch thường hay đọc cho các đệ tử của ḿnh những đoạn kệ cũng chừng 4 câu ngắn gọn nói lên khẩu khí và hoài băo hay tŕnh độ chứng nhập chân lư của ḿnh điển h́nh là đoạn kệ sau :
Pháp môn ba vạn tám ngàn tư
Học hành không thiếu cũng không dư
Đến nay xem đă chừng quên hết
C̣n lại trong đầu một chữ Như !
Vị ḥa thượng này đă mót được chữ Như một chữ rất quan trọng của kinh điển Phật giáo, vậy th́ ta hăy thử t́m xem tác giả Nguyễn Hàn Chung mót được những chữ ǵ nào, hy vọng những điều tôi nêu ra sau đây không bị kết luận là thiên vị với tác giả.
Ở MCTK của anh NHC cũng chỉ dùng những bài thơ ngắn như vậy có lẽ là một phần nào tương ứng với h́nh thức của các bài kệ trên.
Giờ ta xét qua ư nghiă ngay bài số 1 :
siết chữ
c̣n thở là c̣n siết
không cho chữ thảnh thơi
nhai nhá chớ không nuốt
bắt nhả ra thành lời
Tất cả đầu câu thơ đều không viết hoa, tôi không cho là lỗi của in ấn mà cố ư của tác giả, trong chúng ta có ai từng tụng kinh Phật th́ biết bài số một này tác giả đă mót được hai chữ: Công Phu.
Lá & ngón
tôi mút mùa thu
trên ngón tay
của em
vừa đếm lá chiều nay
mùi hương
lá
trộn
mùi hương
ngón
hong ấm trần gian
điếng dại này
Trước tiên phải nói bài thơ rất hay, từ ngữ uyển chuyển, ư nghĩa đan chéo đa tầng, đa trụ, đa chiều, câu thơ rất bí hiểm bài thơ rất là ảo diệu kết quả th́ không biết có hong ấm trần gian điếng dại này hay không ? nhưng chắc là điếng cái tên ngồi tập ṭ b́nh thơ đây, và c̣n chữ ǵ hơn là chữ Mầu nhiệm mà tác giả vừa mót được.
lấm
anh lấm bụi
chỉ yêu người
bụi lấm
em th́ trông
sang cả
quá đi thôi
lấm vào em
sợ bụi đời em
lấm
lấm môi em
lấm cả nhớ thương người
Trong bài Lấm này chữ lấm được dùng đi dùng lại rất nhiều lần mà không có nhàm chán, lạ là chỗ này nó có vẻ như biện luận và đặt vấn đề nếu trực giác của người đọc không mạnh sẽ bị rối v́ những bài thơ như vậy, nên thực chất bài thơ đă mót được chữ …ảo diệu.
Bài
ngộ sát (trang 12)
mỗi lần ngộ sát đôi môi
Của em ta niệm liên hồi nam mô
sắc không lú lẫn hồ đồ
Sợ tu chín kiếp cũng vô a tỳ
Bài này đă mót được hai chữ thành thật (chúng ta nên nhớ rằng yếu tố thành thật rất cần thiết trong học kinh sách và ở bên Trung Hoa đă có một tông phái thiền là Thành Thật Tông
Đến bài :
nói yêu ( trang 15 )
tôi tin lắm
những người con gái
nói yêu tôi
và
nói yêu tôi
Khi tôi nói
yêu người con gái
Nàng
nói yêu người khác
mất rồi
Ở đây yếu tố thời gian rất là quan trọng, bài thơ rất mộc mạc không dùng kỹ thuật hay văn phạm cầu kỳ, rắc rối nhưng yếu tố để bài được chọn trong tuyển tập này là ư chính. Ư rất hay, nói về độ trượt của thời gian làm so le những hành động và tư tưởng nên đôi lứa không thành. Đó là yếu tố đức Phật hay nói mỗi sát na tư tưởng và h́nh thái về vật chất đều thay đổi, dù ít nhưng có biến đổi, đến khi ḿnh nhận ra th́ đă trễ mất rồi. Vậy là bài thơ mót được hai chữ : Vô thường.
Bài : một tiếng chiều ( trang 22 )
một chiều cô độc
một cô liêu
một tiếng chiều im
một tiếng chiều
một tiếng chiều xiêu
trong một tiếng
một chiều xiêu đổ
một chiều xiêu
Mới thoáng đọc qua chúng ta cũng có vẻ bị rối như bài Lấm, có vẻ c̣n bị rối nặng hơn bài Lấm th́ phải. Nhưng khác ở một điểm là bài này chữ chiều có ít nhất 2 nghĩa : 1 – Chiều là buổi chiều và 2-chiều là chiều của không gian (chiều ngược, chiều xuôi). Phải tĩnh tại thật lâu mới nắm bắt được một trong các nghĩa thể hiện qua câu thơ. Bài này vận dụng được một kỹ thuật thơ thượng thừa nên có thể cho là đă mót được một chữ Tuệ.
Bài : nín ( trang 24 )
bên nớ chiều thu ni sớm mai
tiếng ve buồn hạ nhuốm màu phai
nhớ người chẳng lẽ la như giặc
để biết rằng ḿnh đang nhớ ai
Bài ni mót được hai chữ Tịnh khẩu
Bài : gay yêu ( trang 28 )
yêu anh
không nói sớm
bây giờ
anh lấy chồng
đành hẹn em
kiếp khác
anh thiệt t́nh
đàn ông
Bài này rất gần với đời sống hiện đại. Thế giới hiện đại bắt đầu đặt vấn đề chấp nhận giới tính thứ ba, thật ra nói cho đúng là bốn, nam th́ các chàng Gay, nữ lại có Lesbien. Tác giả vẫn chú ư đến những ǵ đang xảy ra hiện tại xung quanh ḿnh chứ không có ngơ ngơ măi ngắm mây trời cùng gió núi như nhiều thi nhân đương đại khác. Nên bài thơ này có thể gọi là mót được hai chữ Nhập thế.