Thẩm phán Ginsburg qua đời, mở ra cuộc chiến gay gắt vào Tối cao Pháp viện

WASHINGTON (USA Today) – Thẩm phán Tối cao Pháp viện Ruth Bader Ginsburg qua đời vào thứ Sáu, và cái chết của bà đang trao cho Tổng thống Donald Trump và Thượng viện Cộng hoà một cơ hội hiếm hoi để củng cố quyền kiểm soát bảo thủ tại toà tối cao, có lẽ kéo dài hàng trong hàng chục năm sau.

87 tuổi, tình trạng sức khoẻ yếu, bà Ginsburg sau 4 lần vượt qua ung thư tuyến tuỵ, phổi, ruột bắt đầu từ năm 1999 nhưng rõ ràng lần này bà không đánh bại ung thư di căn sang gan. Nữ thẩm phán thông báo tình trạng tái phát gần đây nhất vào tháng 7, một lần nữa thề vẫn ở lại toà “chừng nào tôi còn có thể làm công việc đầy đủ.”

Nữ thẩm phán nhỏ bé từ New York đã để lại một ảnh hưởng to lớn trong luật pháp với tư cách là nhà tranh tụng hàng đầu quốc gia về quyền phụ nữ một thẩm phán toà phúc thẩm liên bang, thẩm phán Tối cao Pháp viện trong 27 năm, và gần đây nhất là lãnh đạo khối cấp tiến tại toà tối cao, nơi bà phục vụ như bức tường chống lại đa số bảo thủ đang gia tăng.

“Quốc gia chúng ta đã mất đi một luật gia có tầm vóc lịch sử. Chúng tôi tại Tối cao Pháp viện đã mất đi một đồng nghiệp đáng mến,” Chánh thẩm John Roberts nói. “Hôm nay, chúng tôi thương tiếc, nhưng tự tin rằng, các thế hệ tương lai sẽ nhớ đến Ruth Bader Ginsburg như chúng tôi biết bà là nhà đấu tranh kiên quyết, không mệt mỏi cho công lý.”

Cái chết của bà Ginsburg diễn ra chỉ vài tuần trước khi Dân chủ hy vọng giành được Toà Bạch Ốc, và có thể sẽ giành được quyền kiểm soát Thượng viện, trước tình hình Joe Biden đang dẫn trước thăm dò. Tuy nhiên, do Cộng hoà sẽ nắm quyền kiểm soát cho đến này 3 tháng 1 sang năm, và nhiệm kỳ Tổng thống của ông Trump sẽ kéo dài ít nhất cho đến ngày 20 tháng 1, cho họ một cơ hội chiếm được thế 6-3 đa số bảo thủ ở toà.

Tổng thống và Lãnh tụ Phe đa số Cộng hoà Mitch McConnell (Cộng hoà – Kentucky) có ít thời gian để đề cử và chuẩn thuận người kế nhiệm trước bầu cử vào đầu tháng 11. Nếu họ thất cử Toà Bạch Ốc hoặc mất quyền kiểm soát Thượng viện vào tháng 11, Cộng hoà có thể gặp khó khăn trong chuẩn thuận ứng cử viên của ông Trump trong phiên họp cuối cùng vào cuối năm. Nhưng McConnell thề “sẽ không để lại chỗ trống.”

Không có gì thúc đẩy hai phía trong cuộc chiến văn hoá Mỹ hơn là chỗ trống tại Tối cao Pháp viện, và xảy ra trong năm bầu cử tổng thống và cho một tổng thống bảo thủ một cơ hội thay thế thẩm phán cấp tiến thậm chí thúc đẩy còn nhiều hơn. Rõ ràng vào năm 2016, Thẩm phán Tối cao Pháp viện Antonin Scalia qua đời đã khiến cho Cộng hoà ngăn chặn

Thủ tục đề cử và chuẩn thuận trở nên gây tranh cãi kể từ đó. Dân chủ và các tổ chức cấp tiến chỉ trích tại phiên chuẩn thuận Thẩm phán bảo thủ Neil Gorsuch vào đầu năm 2017. Nhưng cũng không thể so sánh được với những gì xảy ra trong quá trình chuẩn thuận Thẩm phán Brett Kavanaugh với kết quả 50-48 vào cuối năm 2018, trước những cáo buộc hành vi tình dục không đứng đắn hàng chục năm trước mà Kavanaugh nhất mực phủ nhận.

Giờ thì ông Trump sẽ chọn ứng cử viên thứ 3, có thể từ trong danh sách mới lập ra gần đây với sự hỗ trợ của các tổ chức bảo thủ, kể cả Federalist Society and Heritage Foundation.

Tổng thống ca ngợi hai thẩm phán do mình đề cử nhưng không hài lòng với Chánh thẩm John Roberts, người đôi khi đứng về phía cấp tiến trong vấn đề phá thai, quyền của người đồng tính và chương trình DACA, khiến cho ông trở thành lá phiếu thay đổi tại Tối cao Pháp viện.

Cộng hoà hiện chiếm đa số 53 ghế tại Thượng viện, cho họ khả năng chống lại sự phản đối của Dân chủ. Yêu cầu 60 phiếu truyền thống đối với ứng cử viên Tối cao Pháp viện bị bãi bỏ khi Dân chủ đe doạ ngăn chặn chuẩn thuận Gorsuch, khiến cho McConnell thúc đẩy thông qua những quy định cho phép các thẩm phán được chuẩn thuận chỉ cần đa số phiếu.

Dù gì thì trận chiến điền vào ghế của bà Ginsburg sắp tới chắc chắn sẽ căng thẳng, với các tổ chức bảo thủ và cấp tiếp sẽ chi hàng triệu Mỹ kim quảng cáo và hoạt động cộng đồng.

Hầu hết những nỗ lực của cấp tiến sẽ tập trung vào những thượng nghị sĩ Cộng hoà trung dung, ôn hoà như bà Susan Collins (Main), Lisa Murkowski (Alaska) và Mitt Romney (Utah). Hai nữ thượng nghị sĩ có thể thận trọng với việc thay đổi tiền lệ hàng chục năm nay như Roe v. Wade hợp pháp hoá phá thai trên toàn quốc vào năm 1973. Romney là nhà lập pháp Cộng hòa duy nhất bỏ phiếu thuận trong phiên xử luận tội Tổng thống tại Thượng viện hồi đầu năm.

Là đại diện của cánh cấp tiến ở SCOTUS, bà Ginsburg từ lâu đã được “phong” làm nhà vô địch trong chuyện đấu tranh đòi bình quyền cho phụ nữ mà động lực lớn nhất chính là khó khăn đầu đời của bà. Với hành trang là những tấm bằng đáng nể Cử nhân luật của Trường luật Columbia và vinh dự được chọn làm sinh viên đọc diễn văn từ biệt cùng với kỷ lục là phụ nữ đầu tiên được bầu vào ban biên tập của hai tạp chí Havard Law Review và Columbia Law Review, cô sinh viên 27 tuổi đã gặp ngay gáo nước lạnh khi bắt đầu đi làm năm 1960. Thẩm phán SCOTUS lúc đó là Felix Frankfurter đã từ chối Ginsburg cho vị trí thư ký tòa với lý do ông chưa sẵn sàng tiếp nhận một phụ nữ mặc dù Ginsburg được tiến cử bởi giáo sư của Trường luật Harvard nơi bà từng là 1 trong 9 sinh viên nữ duy nhất trong khóa 500 người năm 1966 rồi sau đó phải bỏ dở để theo chồng đến New York.

Rào cản giới tính không hề khiến Ginsburg nhụt chí mà đó được bà xem là tấm bật lò xo để bà tạo ra những cột mốc trong lịch sử Mỹ. Bà thành lập Dự án Quyền phụ nữ tại Liên đoàn Tự do dân sự Mỹ và tham gia bảo vệ nhiều vụ lớn trước Tòa án tối cao (thắng 5 trong tổng số 6 trường hợp) để rồi dẫn đến việc bãi bỏ các luật định phân biệt đối xử theo giới tính.

Khi được Tổng thống Bill Clinton đề cử vào SCOTUS và được thượng nghị viện thông qua năm 1996, nữ thẩm phán 60 tuổi lúc đó trở thành người phụ nữ Do Thái đầu tiên ở SCOTUS. Trước đó năm 1972, bà trở thành nữ giáo sư được bổ nhiệm chính thức của Trường luật Columbia. Bà từng viết: “Các công ty luật truyền thống ban đầu thường quay lưng lại với việc tuyển người Do Thái. Làm phụ nữ, làm người Do Thái, làm mẹ… sự kết hợp này có phần quá lớn”. Bà nói vậy thôi chứ cái quá lớn đó bà đều vượt qua nhẹ nhàng. Chuyện tình yêu của cô sinh viên giỏi nhất lớp ở Đại học Cornell mạnh mẽ và sôi nổi không kém gì chuyện học hành. Gặp, yêu và cưới bạn học Martin David Ginsburg ngay đúng năm 1954 khi tốt nghiệp đại học. Rồi cũng vì theo chồng mà Ginsburg gác lại kế hoạch trường luật để theo chồng đến Oklahoma để chồng thực hiện nghĩa vụ quân sự. Rồi cũng vì chồng mà gánh nặng lên vai Ginsburg càng nặng hơn khi cả hai theo học Trường luật Harvard bởi Martin đột ngột bị phát hiện ung thư, phải phẫu thuật và xạ trị. Vừa học, vừa chăm sóc chồng, vừa nuôi con gái nhỏ, Ginsburg còn phải giúp chồng duy trì việc học theo cách: chồng nói, vợ đánh máy. Rồi Ginsburg lại lục tục theo chồng đến New York sau khi ông bình phục và tốt nghiệp trong khi vợ còn một năm nữa mới xong. Điều này chẳng khiến bà bận lòng. Bà đã chuyển đến Trường Columbia và xuất sắc hoàn tất chương trình.

Câu chuyện làm mẹ của bà Ginsburg còn có thêm phần kịch tính khi năm 1965 bà mang bầu đứa con thứ hai. Lúc đó, bà đang giảng dạy tại trường luật thuộc Đại học Rutgers và bà luôn mặc áo rộng vì sợ bị phát hiện. Nghỉ hè, cô giáo Ginsburg sinh con và mùa thu năm đó quay lại trường như bao giáo viên bình thường khác. Người phụ nữ mạnh mẽ này còn vượt qua được sự đe dọa của căn bệnh ung thư ruột năm 1999. “Trong cuộc chiến đấu ấy, nhờ có đồng nghiệp và gia đình nên tôi không bỏ lỡ bất kỳ phiên họp nào”, bà kể lại. Bà cũng biết ơn chồng – một chuyên gia về thuế nổi tiếng và 2 con đã hỗ trợ hết mình cho bà bằng cách “đá bà ra khỏi bếp”. Tận cho đến khi qua đời năm 2010, chồng bà lo hết việc nấu nướng, rồi “còn gọi tôi dậy mỗi sáng lúc 7 giờ 30 và hối thúc tôi về nhà ăn tối. Còn tôi lúc nào cũng bảo: thêm 1 tiếng nữa nhé”.

Và bà Ginsburg còn tri ân 2 người phụ nữ – đó là mẹ của bà, người luôn tranh thủ thời gian đưa con gái đến thư viện để giao mầm niềm say mê học hành và người để lại cho con gái sự nuối tiếc vô bờ bến khi gục ngã trước bệnh ung thư cổ một ngày trước khi Ginsburg tốt nghiệp trường trung học. Và người còn lại là mẹ chồng với lời khuyên chí lý: “Để cuộc hôn nhân êm đẹp, đôi khi cần phải tỏ ra điếc chút ít”. “Tôi đã áp dụng lời khuyên ấy không chỉ với chồng mà còn với đồng nghiệp”, bà nói.

Vậy nên, bà thẩm phán ấy đã để ngoài tai những chỉ trích đầy ganh tị kiểu như “Sao bà ấy chưa chịu nghỉ hưu nhỉ?”. Bà chỉ trả lời gọn lỏn: “Thẩm phán John Paul Stevens không rút lui cho đến khi ông ấy 90 tuổi đấy thôi!”.


Hương Giang (Theo USA Today)