Tôi sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Phan Thiết, rồi bôn ba học hành t́m mưu kế sinh nhai nơi nhiều miền đất nước, Phan Thiết vẫn chung thủy đợi chờ. Cho đến bây giờ, quay về lại nơi một thời để nhớ, nơi mẹ cha một thuở tảo tần lo cho đàn con thành người tử tế, Phan Thiết vẫn c̣n đó. Từng con phố nhỏ, ngôi trường cũ, con sông xưa vẫn trôi nước lững lờ hai mùa mưa nắng. Khu phố chợ ngày nào được người lớn đưa đi mua quà ngày Tết. Nét duyên của Phan Thiết không phải ở nơi phố lầu sang trọng, không phải là sự giàu sang thể hiện vẻ bên ngoài, mà là cái tính cách sống chân t́nh của người dân xứ biển, thủy chung và bộc trực. Đi ra một bước xứ người, nếu có ai hỏi tôi về quê hương nguồn cội của ḿnh, về cái xứ cát nóng bỏng chân, tôi vẫn tự hào về nơi ḿnh đă được sinh ra. Nơi có cái lầu trăng trên đồi đá Phố Hài, mang dấu một thời của cuộc t́nh thi sĩ họ Hàn đă đi vào thơ ca c̣n đậm măi những mùa trăng. Và đâu nữa quanh đây, vắt ngang cái thị xă nhỏ bé này một ḍng sông không rộng, không sâu, cái bến bè tre bên sông ngày ngày mọi người chẻ chuốt để làm ra từng chiếc thuyền thúng chai, giường tre, bàn ghế cũng bằng tre, cùng những lọn dây đai tre để quai thùng nước mắm. Nhớ hoài từng món ăn đậm chất quê miền biển, Phan Thiết ơi! Ai về ăn gỏi cá mai. Nhớ cái bếp bánh căn đêm bệt ngồi dưới đất, không quán, không bàn, nép hờ bên một góc ngă tư. Làm sao quên cái ngă tư quốc tế ai đă đặt tên, tập trung đủ tất cả món ngon vật lạ, rạp hát, hàng quán bên cái chợ dập d́u. Nhớ cái tháp nước bên sông, cạnh cái cầu sắt lót ván ngày nào vẫn c̣n vọng về tiếng guốc mộc khua mỗi trưa chiều của các cô nữ sinh trường Phan Bội Châu tan lớp, áo trắng vương cả mặt sông Mường. Nhớ cái thời kẹo ú, bánh cam, hay miếng bánh tráng phồng có kéo mạch nha, ngày ngày mẹ chợ về, con chực chờ ra đón. Nhớ cái xâu trái chùm quân ngon ngọt màu nâu đỏ của em đeo quàng trên cổ, chợt khóc ṛng khi lũ trẻ bạn ranh th́nh ĺnh rứt mất đi vài trái. Nhớ cánh diều chao làm bằng giấy và sợi dây thả diều cũng rút ra từ các bao xi măng nối lại trong những ngày hè, cùng với những tiếng dế kêu rộn ră cả tuổi thơ.
Bây giờ mà nếu nói mất hay nói có cái không c̣n th́ cũng tội thầm cho Phan Thiết. Không, không mất, nó ẩn hiện đâu đó trong cái tháp nước trên cao kia, hay trong cây cầu dây văng hiện đại bây giờ đêm về đèn rực sáng đủ màu. Nó ẩn núp đâu đó ở mỗi làng quê có cô gái xuân th́ che ngực non, nghiêng gió để gội đầu bằng nước thơm hương bồ kết. Nó ch́m trong từng tiếng rao hàng khắc khoải trong đêm: Lục tàu xá, chí mà phù, ai chè đậu xanh nước dừa đường cát hôn! Nó bật ra ồn ào trong tiếng máy tàu, máy ghe, trên bến trên sông hối hả mang nguồn hải sản phong phú đủ loại về bến cá Cồn Chà. Tôi biết nó c̣n đó, nó c̣n trong từng đôi mắt đăm chiêu của những người già ngồi nhớ về một thời tuổi nhỏ. Của những người một thời là chứng nhân nơi mảnh đất an lành, thơm thảo t́nh người. Nó lắng trong từng tiếng gọi t́nh quê quen thuộc của đất và người ở nơi đây. Hậy, Hậy, ổng cà, ổng cà, coi bả cỏi…
Nguyễn Dũng