Vài nhận xét về Google Translate

[trungthuc]

Google Translate được định nghĩa là "một dịch vụ dịch thuật qua máy, nhanh nhạy, đa ngôn ngữ, miễn phí do Google đề xuất, để dịch các văn bản và trang web từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác" (Wikipedia).

"Dịch vụ dịch thuật máy" này ngày càng được cải tiến và trở nên tinh vi hơn đến nỗi có nhiều người nghĩ rằng, nó có thể thay thế cho một chuyên gia dịch thuật chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nếu có thì giờ ngồi "vọc chơi" với Google Translate trong vài giờ, chúng ta có thể dễ dàng có những nhận xét sau đây:

(1) Máy chỉ dịch "từ theo từ ngữ" (word for word translation), thông thường với độ chính xác khá cao, nhưng có một mức độ không thể bỏ qua là máy không dịch đúng với nghĩa trong văn bản (contextual meaning). Nó sẵn sàng dịch chữ "cây gạo" là "rice plant" thay vì phải dịch là "silk-cotton tree"; "red silk-cotton"; "red cotton tree"; "silk-cotton", chẳng hạn.

Hàng chục cụm từ chuyển đổi như "that said", "that being said" (tuy vậy), "after all" (dẫu sao), "to be sure" (tuy vậy), cấu trúc "For all the…" (bất chấp/mặc dù), chẳng hạn, đều bị dịch theo "word for word" (từng chữ một).
Ví dụ:
- Đầu vào: "For all the efforts he made for re-election, Trump ended up as a political loser".
- Đầu ra: "Đối với tất cả những nỗ lực mà ông ấy đã thực hiện để tái đắc cử, Trump cuối cùng đã trở thành một kẻ thất bại chính trị".
(Câu này đáng lẽ phải dịch là: "Mặc dù với [Bất chấp] tất cả nỗ lực mà ông thể hiện để tái đắc cử, Trump cuối cuối cùng đã trở thành một kẻ thất bại chính trị")

Khi đi khám bác sĩ, bạn có thể được hỏi, "Are you allergic to anything?" ("Anh có bị dị ứng gì không?") Nếu muốn trả lời "không" theo kinh nghiệm của mình, bạn sẽ nói, "Not that I know of". Chúng ta thử cho câu này đưa vào máy để dịch ra nhé!
- Đầu vào: "Not that I know of".
- Đầu ra: "Không phải là tôi biết".
Đây là một câu rất thông thường nhưng Google Translate vẫn còn dịch sai. "Not that I know of" phải dịch cho đúng là: "Theo chỗ tôi biết thì không".


(Ảnh chụp màn hình)

(2) Tác động của Google Translate lên từ vựng tiếng Việt:

Qua thời gian, tuy nhiên, một số từ vựng cài đặt trong Google Translate đã được người sử dụng đưa vào thị trường chữ nghĩa và giúp chúng trở nên phổ biến rộng rãi dù có khi được dùng hoàn toàn sai ý nghĩa của chúng. Hoặc theo chiều ngược lại, người lập trình chọn cách thức sử dụng phổ biến nhất. Tuy nhiên, trong lãnh vực ngôn ngữ, một từ ngữ khi được dùng sai lâu ngày vẫn có thể được chấp nhận là chuẩn mực, chiếu theo giả thuyết cho rằng, sự hình thành và mở rộng của ngôn ngữ có tính cách võ đoán (the development of language is arbitrary)

Chúng tôi có ghi nhận một vài trường hợp trong đó có lẽ nhờ qua máy dịch mà một số từ ngữ đã trở nên thông dụng và đang trên con đường trở thành chuẩn mực. Để có ví dụ, chúng tôi chú ý đến chữ "elites" và chữ "certain".
Thứ nhất, hễ máy gặp chữ "elites" thì sẽ tự động dịch ngay là "giới tinh hoa". Hai chữ tinh hoa gợi lên trong trí óc người đọc một tầng lớp xã hội được chọn lọc vào vị trí lãnh đạo nhờ tài năng và đức hạnh, do đó được người đời kính nể. Nhưng, chữ "elites" còn có nghĩa là "giới chóp bu", vì thế các tác giả trong thế giới tiếng Anh, chẳng hạn, thường dùng chữ "elites" để chỉ ra giới lãnh đạo hay giai cấp thống trị nói chung, thậm chí kể cả ở các nước độc tài mà những người đứng đầu có thể có những hành động tàn bạo và gian ác. Trong trường hợp này, thiết tưởng chúng ta nên chọn từ ngữ "giới chóp bu" để dịch ra từ chữ "elites" này. Nói cách khác, chữ "elites" có thể dịch hoặc là "giới tinh hoa" hoặc là "giới chóp bu" tùy theo hoàn cảnh, nhưng máy dịch Google luôn chọn là "giới tinh hoa".

Một ví dụ khác: Không biết do ở nguồn gốc nào, từ ngoài xã hội hay do người lập trình cài đặt chữ nghĩa vào máy, hễ gặp chữ "certain" thì máy liền dịch ra là "nhất định" (sure; having no doubt). Và từ ngữ này đã tìm đường đi vào báo chí trong nước, chẳng hạn với những câu như "Các nỗ lực cứu hộ gặp phải một số hạn chế nhất định". Nhưng từ "certain" còn có nghĩa là "some" khi một điều gì đó không được biết đến hay không được mô tả rõ ràng, trong trường hợp này thiết tưởng phải dịch đúng là "nào đó" mới thật chính xác.

"A Certain Smile", tên của một cuốn phim dựa trên tác phẩm "Un certain sourire" của nhà văn Françoise Sagan, nếu cho vào máy, sẽ được dịch ngay là "Một nụ cười nhất định". Thiểt nghĩ phải dịch ra là "Một nụ cười nào đó" mới thể hiện ra đúng ý nghĩa. Nói một cách khác, "certain" có thể dịch hoặc là "nhất định" hoặc là "nào đó", nhưng máy dịch luôn luôn chọn chữ "nhất định".

Một ví dụ khác nữa là từ ngữ "platform" thường được Google Translate dịch là "nền tảng" và được báo chí Việt Nam đưa vào từ vựng hiện hành để chỉ các "diễn đàn xã hội" như Facebook, X, Truth Social, etc.

Có lẽ do người lập trình có lập trường chính trị, đôi lúc Google Translate tỏ ra biết chọn từ ngữ một cách rất "phải đạo về chính trị" (in a politically correct fashion). Người sử dụng không khỏi thấy buồn cười khi thấy máy dịch đặt chữ "ông" trước một số tên và gọi "trỏng" đối với một số tên khác. Chẳng hạn, "Trump" không có chữ "ông" đứng trước, nhưng máy lại dịch "Xi" thành "ông Tập".

Chúng ta thử so sánh cặp ví dụ sau đây:
Nếu đầu vào là: "Donald Trump has married three times. Trump now has five children".
Đầu ra sẽ là: "Donald Trump đã kết hôn ba lần. Trump hiện có năm người con".
Nhưng nếu đầu vào là: "Xi Jinping is the President of the People’s Republic of China. Xi is going to Hanoi next month".
Đầu ra sẽ là: "Tập Cận Bình là Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Ông Tập sẽ đến Hà Nội vào tháng tới".


(Ảnh chụp màn hình)

(3) Google Translate thật sự yếu kém khi đụng đến "thành ngữ" (idioms), "tiếng lóng" (slangs). Chúng ta thử xem qua vài ví dụ về idioms:

Đầu vào: "He knocked her up and left her".
Đầu ra: "Anh ấy hất cô ấy lên và bỏ mặc cô ấy".
(Sai. Knock up = cho mang bầu. Câu này phải dịch là: "Anh ấy cho cô ấy mang bầu rồi bỏ quất ngựa truy phong")

Đầu vào: "Donald Trump Jr.’s 'Radicle'Typo Has Twitter Users In Stitches".
Đầu ra: "Typo 'Radicle' của Donald Trump Jr. có người dùng Twitter trong các lần cắt".
(Sai. In stitches = cười bể bụng. Câu này phải dịch là: "Lỗi đánh máy 'Radicle' của Donald Trump, Jr. đã làm người sử dụng Twitter cười bể bụng".

(4) Về ngữ pháp, Google Translate xử lý tốt những mẫu câu thông dụng, hiện hành, phù hợp với ngôn ngữ báo chí, thương mại, khoa học kỹ thuật. Nhưng khi gặp những "cấu trúc về cú pháp" (syntactical structures) ở văn chương xưa, nó rất dễ dịch khá sai lạc, như trong trường hợp chữ "but" được đặt làm "liên đại danh từ" (relative pronoun) chẳng hạn, but = mà không. Ví dụ:

Đầu vào: "There is no mother but loves her children".
Đầu ra của máy dịch: "Có mẹ nào mà thương con".
(Máy đã dịch phản nghĩa. Câu trên tương đương với: "There is no mother that doesn’t love her children = Có mẹ nào mà không thương con mình"

Ở trên, tôi có nói, "Google Translate vẫn còn dịch sai" với ngụ ý máy dịch đang được chỉnh sửa, cải tiến không ngừng. Có thể trong một, hai giờ (hoặc 2 thế kỷ) nữa nó sẽ dịch đúng những câu tôi đem ra làm ví dụ ở trên. Đã qua rồi cái thời nó dịch "The Universe in a nutshell" là "Vũ trụ trong một hạt dẻ".

Cứ theo lẽ thường tình, trừ thơ văn xưa ra, Google Translate hiện nay đã giúp ích cho chúng ta rất nhiều trong việc đọc hiểu các bản tin, dịch các bản văn trong các bộ môn khoa học kỹ thuật và khoa học nhân văn nếu chúng ta có một trình độ tiếng Anh đủ để nhận biết chỗ nào máy đã dịch sai. Nếu không có được trình độ đó, nhiều khi đoạn văn dịch thuật của Google Translate vẫn nghe qua thấy rất suôn sẻ, thậm chí có vẻ văn chương, nhưng nó đã nói ngược lại hoàn toàn điều mà tác giả muốn truyền đạt lại.
Một điều không kém phần quan trọng là khi sử dụng Google Translate sẽ đỡ tốn công đánh máy và việc sửa lỗi của Google Translate là một thao tác thú vị cho người muốn dịch văn bản qua máy.(?)

Nguồn: SGN

Đáng lẽ ra, trong sân chơi nên cần đính kèm sự nhắc nhở này:

"Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, chúng tôi mong muốn các bạn sử dụng tiếng Việt có dấu. KHÔNG ĐƯỢC bình luận những lời lẽ thiếu văn hóa, những nội dung gây hiềm khích và khích bác khác"