Giờ mấy ai c̣n lên các trang báo để đọc tin tức. V́ ở Facebook, họ đă đọc đủ mọi chia sẻ về các lĩnh vực rồi. Và mô h́nh chung, nhiều người trong số chúng ta đang bị Facebook "giật dây".
Facebook hóa ra lại đang dùng chính con người để lựa chọn các chủ đề cho hoặc không cho người dùng xem.
Điều gây nhiều tranh căi nhất được nêu ra là việc các chủ đề có tính 'trending', tức là đang được nhiều người quan tâm, được Facebook lựa chọn rất thành kiến, theo đó các chủ đề, quan điểm có tính bảo thủ thường bị ỉm đi một cách không cân xứng (điều mà Facebook mạnh mẽ bác bỏ).
Facebook 'kiểm duyệt' và 'định hướng' tin tức?
Tuy nhiên, khi trang công nghệ Gizmodo lần đầu tiên đưa ra tin này hồi tháng Ba, Gizmodo cho rằng có hai lư do khăng khít khiến Facebook thấy xấu hổ, mà cả hai lư do này đều không liên quan ǵ tới các thành kiến chính trị cả.
Thứ nhất, sự can thiệp của những người bằng xương bằng thịt khiến làm vỡ mộng thứ "ảo tưởng về một quá tŕnh xử lư xếp hạng tin tức không mang chút thành kiến nào".
Thứ hai, nhóm những người "coi sóc tin tức" nhỏ hẹp này, nhóm những người làm việc tại Facebook, có vẻ như được đối đăi tốt hơn so với phần mềm máy tính: họ không phải hoạt động trong khuôn khổ văn hóa chịu trách nhiệm trong vấn đề biên tập hay lănh đạo nào, mà chỉ phải chịu áp lực của thứ nguyên tắc mơ hồ về "tin tức đang được nhiều người quan tâm" và áp lực của việc cần đáp ứng được chỉ tiêu số lượng.
Xét từ khía cạnh nào đó th́ sự hiện diện của những con người cụ thể cũng như vấn đề thành kiến mang tính ư thức hệ không liên quan ǵ tới chuyện này.
Vấn đề ở đây là Facebook - mạng chia sẻ thông tin mạnh nhất thế giới - có khả năng bí hiểm trong việc lựa chọn và quyết định để người dùng nh́n thấy những ǵ và không nh́n thấy những ǵ.
Tác động xă hội
Các sân chơi như Facebook đang coi sóc tin tức, thông tin của chúng ta dựa trên việc đưa ra "chủ đề nhiều người quan tâm", hay các tiêu chí "liên quan", nhưng chúng ta lại hiếm khi nh́n được vào phía sau hậu trường xem việc lựa chọn đó được thực hiện như thế nào.
Đây là điều quan trọng, bởi nó làm thay đổi một cách tinh vi những thông tin mà chúng ta được tiếp xúc, dẫn đến làm thay đổi cách hành xử của chúng ta.
Để hiểu được rơ hơn, ta hăy nh́n vào chính sách "cú hích", thứ khoa học ứng xử mà chính phủ nhiều nước cũng như nhiều cơ quan khác trên thế giới áp dụng. Đây là những chiến thuật tinh vi được dùng để khuyến khích chúng ta áp dụng một cách hành xử nào đó.
Một ví dụ nổi tiếng là việc đưa ra lựa chọn không hiến tặng các bộ phận cơ thể, thay v́ chọn có: Lẽ ra đề nghị mọi người tự nguyện đăng kư hiến tặng th́ hệ thống tự động giả định là các bộ phận cơ thể của bất kỳ ai cũng đều có thể được sử dụng để hiến tặng, trừ phi người đó có yêu cầu cụ thể khác đi.
Chỉ bằng việc chuyển đổi đơn giản đó, đă có nhiều người cuối cùng chấp nhận hiến tặng các bộ phận cơ thể hơn.
Trở lại với thế giới kỹ thuật số và cách thức để lư thuyết "cú hích" có thể được áp dụng tại đây: khi ta dạo xem tin tức trong không gian mạng, chúng ta liên tục gặp các lựa chọn, từ việc mua ǵ cho tới việc tin vào cái ǵ, và các nhà thiết kế, các kỹ sư cũng có thể tác động một cách tinh tế khiến ta thay đổi quyết định.
Rốt cuộc, không phải chỉ Facebook mới chơi tṛ chơi lựa chọn thông tin.
Các hệ thống giới thiệu, khuyến khích, gợi ư cho người dùng đang ngày càng trở nên thông minh hơn, và chúng đang lèo lái mạnh trong thời bùng nổ hiện nay của trí thông minh nhân tạo, của các thiết bị công nghệ thông minh ta đeo trên người, và của internet.
Từ Google cho tới Apple, cho tới Amazon, việc phân phối chính xác nhưng có vẻ như rất tự nhiên, ngẫu nhiên các thông tin thích hợp tới mỗi cá nhân chính là cái đích của cuộc chơi.
Càng đón nhận được nhiều thông tin liên quan, chúng ta càng ra quyết định một cách thích hợp hơn: đây là một trong những nguyên tắc nền tảng của công nghệ thông tin khi đóng vai tṛ là một lực đẩy tích cực.
Nhà triết học công nghệ Luciano Floridi, tác giả cuốn The Fourth Revolution (tạm dịch 'Cuộc tiến hóa lần thứ tư'), dùng cụm từ "kiểu thiết kế sao cho phù hợp với quy tắc ứng xử" để mô tả sự tốt đẹp nhất của tiến tŕnh này: sự thể hiện cân bằng giữa những thông tin rơ ràng khiến bạn phải chú tâm tới vấn đề, với việc chịu trách nhiệm về một quyết định quan trọng.
Các hệ thống thông tin cần phải được mở rộng thay v́ thu hẹp lại trong giới hạn đạo đức của chúng ta, Floridi lập luận, bằng cách đừng t́m cách thúc, hích, tác động tới người dùng quá mức.
Đừng để quyết định hiến tặng các bộ phận cơ thể thành lựa chọn tự động mà hăy cho người ta quyền đối diện với lựa chọn đó. Đừng lặng lẽ áp dụng một cách nh́n đă được định khuôn mà hăy mời người dùng kết nối, phản biện và cải thiện nó.
Có những áp lực đối trọng căn bản ở đây: giữa sự tiện lợi và sự cân nhắc, giữa những thứ người dùng muốn và những thứ có thể là tốt nhất cho họ, giữa sự minh bạch và ranh giới kinh doanh.
Thông tin càng mất cân xứng về một bên, hay nói cụ thể hơn là những ǵ hệ thống biết về bạn so với những ǵ bạn biết về hệ thống, th́ các lựa chọn bạn đưa ra càng có nguy cơ trở thành một chuỗi những phản ứng của cá nhân với các cú chọc, các cú đánh mà hệ thống dành cho bạn nhưng bạn lại không nh́n thấy.
'Cần tỉnh táo và biết giữ cân bằng'
Tuy nhiên, sự cân bằng giữa những ǵ có trên mạng xă hội và những ǵ bạn biết được c̣n phụ thuộc cả vào sự phớt lờ của mỗi cá nhân. Chẳng hề có thuốc giải độc đơn giản nào cho vấn đề này, và cũng chẳng có âm mưu to lớn ǵ đằng sau.
Thực sự, sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa phần mềm và sự coi sóc của con người đang nhanh chóng trở thành con đường duy nhất chúng ta có thể dựa vào để nắm bắt được khối dữ liệu khổng lồ đang ngày càng nhiều thêm trên toàn thế giới.
Và điều đáng để ư ở đây là những người thiết kế ra thứ công nghệ mà chúng ta dùng th́ có những mục tiêu rất khác so với mục tiêu của chúng ta.
Cho dù đối tượng trung gian giúp chúng ta nắm bắt được khối dữ liệu khổng lồ đó có là một thuật toán hay là một biên tập viên là một con người cụ thể, th́ việc phải 'lạng lách' thành công qua được lượng thông tin khổng lồ đó cũng đồng nghĩa với việc bạn chớ kỳ vọng là sẽ không có thành kiến của con người trong đối tượng trung gian đó.
vietbf @ sưu tầm