Việc nấu cơm trên đỉnh núi cao, đặc biệt ở độ cao 5.000 m, gặp phải một thách thức lớn do áp suất không khí thấp. Ở mực nước biển, áp suất khí quyển là khoảng 1 atm (101.325 Pa), khiến nước sôi ở nhiệt độ 100°C. Nhưng khi độ cao tăng lên, áp suất giảm xuống, làm nhiệt độ sôi của nước giảm theo. Ở độ cao 5.000 m, áp suất khí quyển chỉ c̣n khoảng 0,54 atm, khiến nước sôi ở khoảng 83°C. Nhiệt độ này không đủ để làm mềm gạo, dẫn đến t́nh trạng cơm không thể chín hoàn toàn.
Hiện tượng này được giải thích bởi nguyên lư vật lư về áp suất hơi băo ḥa. Khi áp suất khí quyển giảm, các phân tử nước cần ít năng lượng hơn để chuyển từ trạng thái lỏng sang hơi. Do đó, nước sôi ở nhiệt độ thấp hơn. Thực tế, các thí nghiệm vật lư đă chứng minh rằng nước có thể sôi ở nhiệt độ pḥng nếu đặt trong môi trường chân không, tương tự như những ǵ xảy ra ở vùng núi cao.
Ảnh minh họa
Sự thay đổi nhiệt độ sôi theo độ cao đă được ghi nhận cụ thể. Ở độ cao 1.000 m, nước sôi ở khoảng 96,8°C; tại 3.000 m, nhiệt độ sôi giảm xuống 90°C; và ở độ cao 5.000 m, chỉ c̣n 83°C. Ở những nơi cao hơn như đỉnh Everest, nơi độ cao đạt 8.848 m, nước sôi ở mức 70°C. Nhiệt độ này không đủ để tiêu diệt vi khuẩn trong nước hoặc nấu chín hoàn toàn nhiều loại thực phẩm.
T́nh trạng này đặt ra thách thức lớn cho người dân và nhà thám hiểm ở các khu vực cao. Để đối phó, nồi áp suất trở thành giải pháp hiệu quả. Nồi áp suất tăng áp suất bên trong nồi, cho phép nước sôi ở nhiệt độ cao hơn, từ đó giúp gạo chín mềm và các loại thực phẩm được nấu chín kỹ hơn. Đây là công cụ không thể thiếu đối với các gia đ́nh sống ở vùng cao và những người leo núi.
Người dân ở các vùng núi cao thường phát triển những kỹ thuật nấu ăn đặc biệt để thích nghi. Ở Tây Tạng, họ sử dụng lúa mạch thay v́ gạo, v́ lúa mạch dễ nấu hơn ở nhiệt độ thấp. Ở các vùng cao Việt Nam, người dân thường hấp hoặc hầm thức ăn lâu để đảm bảo thực phẩm chín đều. Một số người c̣n rang gạo trước khi nấu để giảm thời gian làm mềm.
Không chỉ việc nấu cơm, các hoạt động khác như đun nước uống cũng gặp trở ngại. Ở những nơi áp suất thấp, nước sôi không đủ nóng để diệt khuẩn hiệu quả, khiến người dân phải dùng các biện pháp khử trùng bổ sung như viên lọc nước hoặc đun nước trong thời gian dài hơn.
Những thách thức này c̣n gây ảnh hưởng đến các nhà leo núi và nhà thám hiểm. Việc mang theo nồi áp suất hoặc sử dụng các loại thực phẩm dễ chế biến như ḿ khô trở thành lựa chọn phổ biến. Trong khi đó, các thiết bị hiện đại như nồi áp suất điện tử hoặc bếp chuyên dụng cho vùng cao đang được phát triển để cải thiện điều kiện nấu ăn ở những nơi này.
Những ghi nhận thực nghiệm cho thấy, ngay cả khi nhiệt độ sôi thấp, nước vẫn có thể bay hơi nhanh hơn ở độ cao lớn. Tuy nhiên, điều này không mang lại nhiều lợi ích trong việc nấu ăn mà chỉ khiến việc mất nước trở nên dễ dàng hơn. Để khắc phục, người dân địa phương và nhà khoa học không ngừng t́m kiếm giải pháp để thích nghi với môi trường khắc nghiệt của các vùng núi cao.
VietBF@ Sưu tập