Lê Văn Nghĩa xuất thân là nhà văn trào phúng nhưng khi chuyển sang lĩnh vực khảo cứu, ông say mê t́m ṭi các tư liệu quư và nhiều phát hiện của ông qua tác phẩm mới Văn học Sài G̣n 1954 - 1975 những chuyện bên lề (NXB Tổng hợp TP.HCM ấn hành) góp phần làm sáng tỏ những câu chuyện thú vị ít người biết.
Nhà văn kư vào sách đầu tiên cho độc giả
Vào những năm 1970, Sài G̣n có khu trung tâm thương mại Tam Đa (Crystal Palace) - sau này là ṭa nhà ITC nằm trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa (Q.1, TP.HCM) với quầy sách “hoành tráng” của cây bút Tuổi Ngọc Duyên Anh ở tầng 1, thường ghi bảng giới thiệu sách mới luôn được chính tác giả đứng đây kư trực tiếp vào mỗi sáng chủ nhật. V́ vậy sau này mọi người cứ nhầm tưởng Duyên Anh là nhà văn đầu tiên ở Sài G̣n kư vào sách cho độc giả. Nhưng thật ra không phải, v́ theo tài liệu mà tác giả Lê Văn Nghĩa sưu tầm được th́ chính nhà văn B́nh Nguyên Lộc trước đó từng kư tên đầu tiên vào sách cho bạn đọc từ tháng 5.1960. Tác giả Lê Văn Nghĩa dẫn chứng bằng tạp chí Tiểu thuyết thứ bảy số ra tháng 5.1960, có ghi nhận sự việc này như sau: “Để o bế cho tác phẩm của ḿnh, nhà văn B́nh Nguyên Lộc phải đích thân tiếp xúc với độc giả nào chiếu cố đến Kư thác. Do đó mà từ ngày 4 - 11.5, ai đi ngang qua nhà sách Việt Hương ở đường Lê Lợi (Sài G̣n) khoảng từ 3 giờ rưỡi đến 6 giờ chiều đều gặp B́nh Nguyên Lộc đứng bán lẻ tập truyện Kư thác với câu đề tặng đúng tên người mua với chữ kư và triện son thứ thiệt của tác giả”.
Ngược với sự rộng răi dành cho độc giả, nhà văn B́nh Nguyên Lộc lại là người thường kiệm lời với bạn văn chương nên nhà văn này chưa từng viết bài cho đồng nghiệp nào cùng thời. Vậy mà ông lại ngoại lệ ưu ái nhà văn Thanh Nam trong bài có tựa Thanh Nam dưới mắt B́nh Nguyên Lộc (đăng Nghệ thuật số 36 ngày 18.6.1966). Theo nhà nghiên cứu Lê Văn Nghĩa, th́ ra cả hai nhà văn là… bạn nhậu với nhau quá thân thiết. “Qua bài viết mới biết B́nh Nguyên Lộc cũng nhậu thầy chạy phà phà, ve sầu kêu ve ve cùng với Thanh Nam. Ông cũng khai thiệt: “Có một đêm quất xong 6 chai dăm ba và hai cái công xôm ma xông, Thanh Nam lại lôi tôi đi tuốt vào quán La Cigale ở tận trong Đakao để quất thêm mỗi đứa một cái Martini và một cái Cinzanno nữa”, tác giả Lê Văn Nghĩa phát hiện.
Nhà văn Lê Văn Nghĩa
Ảnh: HỒ HUY SƠN
Hẻm văn nghệ sĩ ở Sài G̣n vào tiểu thuyết
Vào thập niên 1960, cư xá Chu Mạnh Trinh ở 215 Chi Lăng, Q.Tân B́nh, tỉnh Gia Định (nay là đường Đoàn Thị Điểm, Q.Phú Nhuận) từng được mệnh danh là “cái rốn của vũ trụ”. Tác giả Lê Văn Nghĩa lư giải: “Sở dĩ cư xá này nổi tiếng v́ nhiều cư dân là văn nghệ sĩ “khủng”. Gia đ́nh nghệ sĩ Năm Châu có lẽ đến sớm nhất từ năm 1957, rồi sau đó những nhà văn, nhạc sĩ cũng dần dần kéo về đây: “phù thủy âm nhạc” Phạm Duy, mẹ con ca sĩ Minh Trang - Quỳnh Giao, các nhạc sĩ: Hoàng Nguyên, Tuấn Khanh, Song Ngọc, Anh Tài (Tài ng̣), nhà báo Hồng Tiêu - nhà văn Bà Tùng Long, nhà văn Vũ Mộng Long, đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc. Chưa kể, Sài G̣n (thuộc địa phận Chợ Lớn khi đó) có xóm Lan Chi cũng nổi tiếng như cồn, v́ có họa sĩ Tạ Tỵ mua nhà khu vực này, rồi nhiều nhân vật thành danh: Thanh Nam, Thái Thủy, Hoàng Thư, Hồ Hữu Tường, nhà phê b́nh văn học Thượng Sỹ, nhạc sĩ Hoàng Trọng, Tô Kiều Ngân cũng an cư tại đây”.
Gần góc đường Điện Biên Phủ - Cách Mạng Tháng Tám (Q.3, TP.HCM) có con hẻm nhỏ phía trước gắn tấm bảng đúc bằng xi măng ghi chữ “Đ́nh Phú Thạnh - 199 Lê Văn Duyệt”, gần khu chợ Đũi tập trung bà con lao động lầm lũi nhưng ít ai biết trước đây từng là “thủ phủ” văn nghệ của đất Sài G̣n. Theo nhà văn Lê Văn Nghĩa, nơi đây quy tụ nhiều anh tài của sân khấu cải lương miền Nam về mướn nhà và say mê... tập tuồng. “Chính trong con hẻm này, nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ đă sinh sống khi từ Vĩnh Long lên. Trong tùy bút Mái nhà khu phố (tuần báo Khởi hành, tháng 5.1969) bà có kể con đường về nhà ḿnh. Đặc biệt, Cho trận gió kinh thiên từ trang đầu đă thấy khung cảnh y chang con hẻm Đ́nh Phú Thạnh với những thân phận người, nào Nguyệt, Đồng, bà Tư, con Loan, cô gái bán hoa. C̣n B́nh Nguyên Lộc tiết lộ từng được gặp Nhất Linh ở đây. Bởi vậy, bây giờ tôi đă hết thắc mắc khi thấy cặp vợ chồng ca sĩ Quang B́nh - Trang Thanh Lan cư ngụ tại đây vào khoảng năm 1982 - 1983”, nhà văn Lê Văn Nghĩa kể trong sách. Rồi chuyện Du Tử Lê thấy bút danh Hoài Thi Yên Thy của tác giả Nguyễn Hoàng Hải có vẻ hơi... cải lương nên đặt lại là Nguyễn Tất Nhiên bỗng dưng nổi tiếng; hay chuyện vui là nhà thơ - nhà văn Từ Kế Tường v́ mê nhân vật Từ Kế Trường trong truyện Liêu trai của Bồ Tùng Linh nên lấy làm bút danh, ai ngờ khi thơ đăng trên tờ Huyền “bị thằng xếp ty-po làm rớt mất chữ r” thành ra “đóng đinh” bút danh luôn tới giờ...
Sách Văn học Sài G̣n 1954 - 1975 những chuyện bên lề của nhà văn Lê Văn Nghĩa c̣n có nhiều “bật mí” hấp dẫn, gây ṭ ṃ cho độc giả, như: Những cặp vợ chồng nhà văn, Ba nhà văn thân quen của Dưỡng trí viện Biên Ḥa, Hai nhà văn nữ là chị em ruột, Cơm không lành canh không ngọt giữa Duyên Anh và Lê Hoàng Hoa, Bùi Giáng điên v́ đâu, Nhà văn ứng cử dân biểu… Nhà văn Lê Văn Nghĩa cũng sẽ tiết lộ những câu chuyện thú vị xung quanh nội dung sách trong buổi giao lưu vào chiều 31.10 tại Đường sách TP.HCM. Buổi giao lưu c̣n có sự tham gia của nhiều khách mời: nhà văn Thế Phong, nhà văn - nhà nghiên cứu Phan Kim Thịnh, Giáo sư Huỳnh Như Phương, nhà nghiên cứu Trần Văn Chánh, các nhà thơ: Phạm Chu Sa, Vũ Trọng Quang, Trần Hữu Dũng, Lê Thiếu Nhơn, Phan Hoàng...