Nhìn có vẻ vô hại nhưng loài thú này lại rất độc, có thể khiến bất cứ ai chạm vào nó tử vong. Hiện nó nằm trong Sách đỏ Việt Nam, đang bị đe dọa tuyệt chủng.
Người Việt Nam hầu như ai cũng biết hoặc từng nghe đến con cu li. Cách đây vài năm, nó còn được nuôi như thú cưng trong gia đình. Cu li có hai loài, cu li lớn tên khoa học là Nycticebus coucang, còn cu li nhỏ tên là Nycticebus pygmaeus. Loài này sống trong rừng xanh nguyên sinh hoặc thứ sinh. Chúng chủ yếu ăn côn trùng, bọ cánh cứng, nhựa cây đóng cục.
Ở Việt Nam, cu li còn được gọi là cù lần, mắc cỡ. Dân gian cho rằng loài này thường hay xấu hổ khi có người đến gần, chúng thậm chí còn không dám ngẩng mặt lên vào ban ngày vì quá nhút nhát. Tuy nhiên, khoa học sau này thì giải thích, cu li như vậy là vì mắt chúng to, độ mở lớn nên nhìn vào ban đêm tốt hơn. Trước ánh sáng mặt trời, chúng có thể mù lòa nếu tiếp nhận cường độ ánh sáng lớn nên thường giấu mắt, cuộn vào trong cơ thể. Đa phần thời gian ban ngày cu li dùng để ngủ cũng vì thế.
Thoạt nhìn cu li nhỏ nhắn, hiền lành, dễ thương, cũng chỉ ăn những thứ vô hại. Nhưng thực tế loài này lại có chất động rất nguy hiểm. Theo nghiên cứu, cu li có nọc độc kết hợp giữa mồ hôi từ cánh tay với nước bọt. Loại độc này nguy hiểm với loài người, có thể khiến bất cứ ai tử vong nếu không chữa trị kịp thời.
Nọc độc chính là thứ vũ khí để cu li chống lại lũ ký sinh trùng, kẻ thù. Nó nằm giấy trong cánh tay trước của loài này, chỉ được tiết ra cùng mồ hôi. Thế nhưng, khi cu li liếm phải chất độc thì tuyến nước bọt của chúng cũng có độc. Vì vậy mà chỉ cần loài này cắn, nọc độc đã có thể lan truyền khắp cơ thể kẻ thù. Dấu hiệu trúng độc cu li là bị phù nề, nôn mửa, nặng hơn thì bị sốc phản vệ, thậm chí mất mạng.
Dù là loài có độc nhưng cu li vẫn bị săn bắt rất nhiều để làm thuốc, làm cảnh. Tại Việt Nam, chúng được đưa vào sách đỏ, nằm trong nhóm bị đe dọa tuyệt chủng ở mức sẽ nguy cấp (VU). Nước ta cấm nuôi nhốt, buôn bán loài này. Một số người vì để không bị nhiễm độc đã nhẫn tâm bẻ răng của cu li để chúng không cắn được. Giới khoa học lên án kịch liệt việc làm đó vì nó sẽ khiến cu li bị chảy máu, nhiễm trùng, dẫn đến không sống nổi.
VietBF@ sưu tập