Ông Trump nói 'khó đạt thỏa thuận' với ông Tập: Nóng cuộc chiến công nghệ?

[Romano]

Căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc lên cao sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố khó đạt thỏa thuận với Chủ tịch Tập Cận Bình. Từ thương mại tới công nghệ, quan hệ song phương giữa hai siêu cường vẫn ở thế bế tắc.
Căng thẳng Mỹ - Trung leo thang

Căng thẳng Mỹ - Trung tiếp tục leo thang khi Tổng thống Donald Trump ngày 4/6 (giờ Việt Nam) đăng trên mạng xã hội Truth Social, khẳng định sự tôn trọng cá nhân với Chủ tịch Tập Cận Bình nhưng nhấn mạnh rằng ông Tập là người “rất cứng rắn và cực kỳ khó đạt thỏa thuận”.

Phát biểu này được đưa ra trong bối cảnh Nhà Trắng tiết lộ khả năng hai nhà lãnh đạo sẽ điện đàm trong tuần này để giải quyết những bất đồng về thuế quan và thương mại. Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm tuyên bố “không có thông tin nào có thể cung cấp” về cuộc điện đàm này, đồng thời chỉ trích Mỹ liên tục "phá hoại" các thỏa thuận song phương.

Căng thẳng thương mại giữa hai nước đã tăng nhiệt kể từ khi ông Trump nhậm chức.

Hồi tháng 4, Mỹ áp mức thuế nhập khẩu lên tới 145% đối với hàng hóa Trung Quốc, khiến Bắc Kinh đáp trả bằng mức thuế 125%. Sau cuộc đàm phán kéo dài hai ngày tại Thụy Sĩ đầu tháng 5, hai bên thống nhất giảm thuế (về tương ứng 30% và 10%) trong 90 ngày để tạo không gian thương lượng.

Tuy nhiên, tuần trước, ông Trump và các quan chức cấp cao Mỹ cáo buộc Trung Quốc vi phạm thỏa thuận hoãn áp thuế. Bắc Kinh bác bỏ, gọi các cáo buộc này là "vô căn cứ".Tại cuộc họp báo ngày 3/6, ông Lâm Kiếm nhấn mạnh rằng thỏa thuận Geneva đạt được dựa trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau và tham vấn bình đẳng. Ông cáo buộc Mỹ liên tục áp đặt các biện pháp phân biệt đối xử, gây tổn hại đến lợi ích hợp pháp của Trung Quốc.

Cụ thể, hôm 30/5, Thời báo Hoàn Cầu của Trung Quốc dẫn tin từ New York Times cho biết Mỹ tạm dừng cấp phép xuất khẩu một số công nghệ quan trọng cho Trung Quốc, trong đó có phần mềm tự động hóa thiết kế điện tử (EDA). Trước đó, ngày 22/5, chính quyền ông Trump công bố chính sách thu hồi visa đối với sinh viên Trung Quốc, đặc biệt là những người học các chuyên ngành mà phía Mỹ cho là có liên quan đến "lợi ích chiến lược Trung Quốc".

Ông Lâm cũng cáo buộc Mỹ hôm 12/5 đã ban hành hướng dẫn mới mang tính răn đe, tuyên bố việc các doanh nghiệp trí tuệ nhân tạo (AI) trên toàn cầu sử dụng chip Ascend do Huawei sản xuất sẽ bị xem là vi phạm lệnh kiểm soát xuất khẩu của Washington.

Những động thái gần đây cho thấy cả hai bên dường như đang giữ lập trường cứng rắn, khiến triển vọng về một cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo trở nên mờ mịt.

Mâu thuẫn về thương mại và công nghệ

Mỹ và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, phụ thuộc sâu sắc lẫn nhau về kinh tế nhưng cũng cạnh tranh khốc liệt. Thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc từ lâu đã là điểm nóng.

Nhiều thập kỷ qua, các tập đoàn Mỹ như Apple, Tesla và Intel đầu tư mạnh vào Trung Quốc để tận dụng chi phí sản xuất thấp và thị trường tiêu dùng rộng lớn. Nhiều tập đoàn như Foxconn - nhà lắp ráp iPhone - phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc để tạo ra sản phẩm giá rẻ.

Tuy nhiên, việc mất cân đối thương mại là vấn đề kéo dài. Mỹ nhập khẩu lượng hàng hóa khổng lồ từ Trung Quốc, trong khi Trung Quốc phụ thuộc vào Mỹ để xuất khẩu hàng hóa và tiếp cận công nghệ cao.

Các biện pháp thuế quan gần đây của ông Trump và việc đáp trả của Trung Quốc, dù có tạm thời hạ nhiệt nhờ thỏa thuận Geneva, nhưng các cáo buộc vi phạm lẫn nhau cho thấy sự thiếu tin tưởng sâu sắc khiến đàm phán đứng trước nguy cơ khó đạt bước đột phá.Nếu thuế quan là bề nổi của xung đột, thì công nghệ, đặc biệt là chip bán dẫn và khoáng sản chiến lược, chính là tâm điểm căng thẳng Mỹ - Trung hiện nay. Mỹ đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt liên quan tới công nghệ.

Ngày 12/5, Bộ Thương mại Mỹ ban hành hướng dẫn tuyên bố rằng việc các doanh nghiệp AI trên toàn cầu sử dụng chip Ascend do Huawei sản xuất sẽ bị xem là vi phạm lệnh kiểm soát xuất khẩu của Washington. Chip Ascend, được thiết kế để cạnh tranh với các sản phẩm của Nvidia, là trọng tâm trong tham vọng tự chủ công nghệ của Trung Quốc. Bắc Kinh chỉ trích Mỹ "lạm dụng kiểm soát xuất khẩu" và gọi đây là hành vi "bắt nạt đơn phương".

Ngoài chip, Mỹ còn hạn chế xuất khẩu phần mềm thiết kế điện tử (EDA - Electronic Design Automation), công cụ thiết yếu để phát triển chip tiên tiến. Động thái này có thể làm chậm quá trình xây dựng ngành công nghiệp bán dẫn độc lập của Trung Quốc. Đồng thời, chính sách thu hồi visa đối với sinh viên Trung Quốc trong các lĩnh vực nhạy cảm như AI càng làm gia tăng căng thẳng, khi Bắc Kinh coi đây là nỗ lực kìm hãm nguồn nhân lực công nghệ của mình.

Khoáng sản quan trọng, như lithium và đất hiếm, cũng là điểm nóng. Trung Quốc kiểm soát phần lớn nguồn cung đất hiếm toàn cầu, trong khi Mỹ phụ thuộc vào các khoáng sản này cho ngành công nghệ cao, từ pin xe điện đến linh kiện điện tử.

Ông Trump cáo buộc Trung Quốc vi phạm thỏa thuận Geneva khi không nối lại xuất khẩu khoáng sản như cam kết, trong khi Bắc Kinh khẳng định đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer nhấn mạnh rằng dòng khoáng sản từ Trung Quốc vẫn bị gián đoạn, làm tổn hại ngành công nghiệp điện tử Mỹ.

Dù cạnh tranh gay gắt, Mỹ và Trung Quốc vẫn lệ thuộc lẫn nhau. Các công ty Mỹ như Qualcomm và Nvidia cung cấp công nghệ chip và phần mềm thiết yếu cho Trung Quốc, trong khi Trung Quốc là trung tâm sản xuất và lắp ráp toàn cầu.

Huawei, dù chịu lệnh cấm của Mỹ, vẫn đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng công nghệ. Mỹ cần Trung Quốc để duy trì chuỗi cung ứng ổn định, trong khi Trung Quốc cần Mỹ để tiếp cận công nghệ tiên tiến và duy trì tăng trưởng kinh tế. Sự phụ thuộc này tạo ra một nghịch lý: cả hai bên đều muốn giảm lệ thuộc vào nhau, nhưng các biện pháp đối đầu như thuế quan và cấm vận công nghệ có vẻ đang làm gia tăng bất ổn kinh tế toàn cầu.