Phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương: Cơ hội cứu sống bệnh nhân nguy kịch

[florida80]

Phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương hứa hẹn mang đến cơ hội cứu sống những bệnh nhân đang phải giành giật sự sống với loại virus lạ.

Theo Bộ Y tế ngày 21-4-2020, toàn thế giới có hơn 2,4 triệu người nhiễm Covid-19 với tỷ lệ tử vong trung bình là 6,8%. Đối với các quốc gia đang bùng phát dịch, tỷ lệ tử vong trung bình có thể dao động trong khoảng 10 – 13% như Tây Ban Nha (10,4%), Pháp (13%), Anh (13,2%), Ý (13,3%)…

Các nhà khoa học và bác sĩ đang nỗ lực tìm ra phác đồ điều trị cho những bệnh nhân Covid-19 nguy kịch với phương pháp truyền huyết tương từ người điều trị Covid-19 thành công. Một số bệnh nhân Covid-19 đã hồi phục nhờ điều trị bằng huyết tương giàu kháng thể đặc hiệu với coronavirus chủng mới từ người hiến tặng tại các nước như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Pháp…

Tại Việt Nam, các đơn vị y tế trong nước cũng đang nghiên cứu phương pháp truyền huyết tương chứa kháng thể chống virus SARS-CoV-2 để điều trị cho bệnh nhân nặng.

Phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương

điều trị covid-19 bằng huyết tương

Phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương hứa hẹn nhiều cơ hội mới để cứu sống bệnh nhân đang trong tình trạng nguy kịch. Vậy nguyên lý, đối tượng và tiêu chuẩn sàng lọc của phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương là gì?

Nguyên lý điều trị Covid-19 bằng huyết tương

Sau khi nhiễm virus SARS-CoV-2, hệ miễn dịch của con người sẽ hoạt động để chống lại virus thông qua sản sinh các chất dẫn truyền hóa học và kháng thể đặc hiệu với virus. Kháng thể đặc hiệu này tồn tại trong máu và hoạt động hiệu quả giúp các tế bào miễn dịch nhận dạng và tiêu diệt virus SARS-CoV-2. Đặc biệt, những người đã điều trị Covid-19 thành công rất giàu kháng thể đặc hiệu với virus SARS-CoV-2 trong máu (cụ thể là trong huyết tương của máu).

Theo bản tin của Nature ngày 24-3-2020, các kết quả nghiên cứu trước đó đã cho thấy phương pháp truyền huyết tương giàu kháng thể đặc hiệu với virus SARS-CoV-2 có thể giúp tăng cường miễn dịch. Nhờ vậy, huyết tương sẽ giúp cơ thể người mắc Covid-19 chống lại virus hiệu quả hơn và hồi phục tốt hơn.



Nhiều thử nghiệm lâm sàng của phương pháp điều trị Covi-19 bằng huyết tương đã được tiến hành cho một số bệnh nhân Covid-19 nguy kịch ở Trung Quốc, Mỹ, Pháp, Hàn Quốc…

Đối tượng điều trị Covid-19 bằng huyết tương

Đối tượng truyền huyết tương

Về nguyên lý, cả bệnh nhân Covid-19 nặng, nhẹ hay nguy kịch đều có thể tham gia thử nghiệm phương pháp truyền huyết tương. Tuy nhiên những bệnh nhân Covid-19 không quá nghiêm trọng có nhiều cơ hội sử dụng các loại thuốc điều trị Covid-19 khác. Do đó, các bác sĩ có xu hướng thử nghiệm truyền huyết tương cho bệnh nhân Covid-19 đang nguy kịch trong phòng cấp cứu ICU.

Tiêu chuẩn huyết tương từ người điều trị Covid-19

Theo số liệu ngày 21-4-2020, toàn thế giới có hơn 645.000 người nhiễm Covid-19 hồi phục và xuất viện. Nhiều người điều trị Covid-19 thành công có nguyện vọng được hiến tặng huyết tương cho mục đích nghiên cứu kháng thể cũng như để điều trị cho những bệnh nhân Covid-19 đang nguy kịch.

Tuy nhiên, các nhà khoa học cho biết họ cần tiến hành sàng lọc bằng cách định lượng kháng thể đặc hiệu với coronavirus chủng mới. Họ sẽ dùng bộ kit Novel Coronavirus COVID-19 IgG ELISA để tìm ra các mẫu huyết tương nhiều kháng thể.

Như vậy huyết tương hiến tặng dùng để điều trị Covid-19 phải đạt những tiêu chuẩn sau:


• Huyết tương đạt tiêu chuẩn an toàn sinh phẩm huyết tương
• Huyết tương do người đã từng nhiễm virus SARS-CoV-2 khỏi bệnh hiến tặng
• Huyết tương không chứa các mầm bệnh khác (sốt rét, HBV, HIV, HCV, giang mai…)
• Huyết tương giàu kháng thể đặc hiệu SARS-CoV-2 (dựa trên xét nghiệm định lượng kháng thể bằng kỹ thuật ELISA).

Một số quốc gia như Hoa Kỳ và Hàn Quốc đã xây dựng ngân hàng huyết tương hiến tặng từ những bệnh nhân điều trị Covid-19 thành công. Mẫu huyết tương từ các ngân hàng này sẽ được tuyển chọn để truyền cho bệnh nhân Covid-19 nguy kịch theo liều lượng và phác đồ phù hợp.

Thử nghiệm điều trị Covid-19 bằng huyết tương


THX/TTXVN Huyết tương của bệnh nhân mắc COVID-19 đã được chữa khỏi, tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, ngày 17/2/2020. (Nguồn: THX/TTXVN



Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ đã có những bệnh nhân Covid-19 đầu tiên hồi phục nhờ điều trị bằng huyết tương giàu kháng thể đặc hiệu với coronavirus chủng mới từ người hiến tặng. Các quốc gia này cũng đang nỗ lực chia sẻ phác đồ điều trị chi tiết với WHO và toàn thế giới nhằm phòng ngừa Covid-19 bùng phát.

1. Trung Quốc

Từ đầu tháng 2-2020, Trung Quốc đã tiến hành một số thử nghiệm lâm sàng phương pháp sử dụng huyết tương từ người điều trị Covid-19 thành công. Các kết quả liên quan tới những thử nghiệm này hiện chưa được thông báo đầy đủ. Tuy nhiên Liang Yu, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm chia sẻ về kết quả sơ bộ cho thấy kháng thể đã tiêu diệt virus.

Các bác sĩ đã điều trị cho 13 bệnh nhân Covid-19 đang nguy kịch bằng liệu pháp truyền huyết tương từ người hiến tặng đã khỏi bệnh. Vài ngày sau, coronavirus dường như không còn hoành hành trong cơ thể các bệnh nhân. Tuy nhiên, Liang Yu cũng cho biết tình trạng của những bệnh nhân này có thể vẫn tiếp tục xấu đi do virus đã gây tổn thương nặng cho cơ thể đến mức vượt quá khả năng phục hồi. Đó là vì phần lớn trong số 13 bệnh nhân này đã bị nhiễm bệnh trên 2 tuần.

Trong một nghiên cứu công bố trên tạp chí y học JAMA ngày 27-3, nhóm nghiên cứu Trung Quốc cho biết 5 bệnh nhân nguy kịch phải thở máy đã được điều trị bằng liệu pháp truyền huyết tương (10 – 22 ngày sau khi nhập viện). Ngày 25-3, 3 bệnh nhân đã được xuất viện sau 50 ngày nằm viện và 2 bệnh nhân có tình trạng sức khỏe ổn định sau 37 ngày được truyền huyết tương.

Mặc dù tình trạng sức khỏe của 5 bệnh nhân này được cải thiện đáng kể, họ cũng được điều trị bằng thuốc diệt virus, vì vậy chưa thể kết luận chính xác về hiệu quả của liệu pháp điều trị bằng huyết tương trong trường hợp này (nếu được sử dụng riêng rẽ).

Một nghiên cứu khác được công bố trên PNAS ngày 18-3, nhóm nghiên cứu Trung Quốc đã chia sẻ thông tin điều trị 10 bệnh nhân nguy kịch bằng liệu pháp truyền huyết tương. Kết quả cho thấy các dấu hiệu lâm sàng được cải thiện đáng kể sau 3 ngày. Lượng kháng thể tiếp tục tăng lên đáng kể với hàm lượng cao và bị tiêu diệt sau 7 ngày. Nghiên cứu này cho thấy liệu pháp truyền huyết tương có những tiềm năng giúp điều trị Covid-19.

Tuy nhiên, nghiên cứu này vẫn còn một số hạn chế. Đối với những bệnh nhân nguy kịch, các bác sĩ thường không thể chỉ áp dụng một liệu pháp duy nhất mà nỗ lực kết hợp một số liệu pháp với nhau. Trong nghiên cứu công bố trên PNAS, bệnh nhân cũng áp dụng cách điều trị Covid-19 khác bên cạnh liệu pháp truyền huyết tương.

Tất cả các bệnh nhân đều được sử dụng thuốc kháng virus, vì vậy hiện chưa thể phân biệt rõ bệnh nhân hồi phục là nhờ được điều trị bằng huyết tương hay là nhờ hiệu quả của cả hai liệu pháp là thuốc kháng virus và huyết tương. Thêm vào đó, một số bệnh nhân trong nhóm cũng được điều trị bằng glucocorticoid.





Các thử nghiệm do Trung Quốc thực hiện diễn ra sớm và đã có nhiều kết quả hứa hẹn, gợi mở một số thông tin về liều lượng và phác đồ điều trị. Tuy nhiên, thiết kế thử nghiệm còn nhiều hạn chế nên chưa thể đánh giá chính xác hiệu quả của liệu pháp này.


2. Hàn Quốc

điều trị covid-19 bằng huyết tương

The Korea Times ngày 1-4-2020 cho biết Hàn Quốc bắt đầu chính thức dùng huyết tương từ người đã hồi phục để điều trị cho một số bệnh nhân Covid-19 hiện đang nguy kịch. Ngày 15-4-2020, Hàn Quốc có 7.616 người mắc Covid-19 đã khỏi bệnh (chiếm 71,9% tổng số ca nhiễm) và nhiều người trong số đó đủ điều kiện hiến tặng huyết tương.

Ngày 7-4-2020, Hàn Quốc cho biết hai bệnh nhân Hàn Quốc nguy kịch đã hồi phục sau khi được điều trị bằng liệu pháp truyền huyết tương kết hợp với corticosteroids. Hàn Quốc cũng công bố phác đồ điều trị Covid 19 bằng liệu pháp truyền huyết tương trên tạp chí Korean Medical Science ngày 6-4-2020.

Thông tin chi tiết về hai bệnh nhân này được báo cáo trên tạp chí như sau:

Bệnh nhân nam họ Kim (71 tuổi)

Bệnh nhân đã có triệu chứng ho và sốt trong 12 ngày. Ông đi xét nghiệm và phát hiện dương tính với coronavirus chủng mới. Mặc dù đã được điều trị bằng thuốc trị sốt rét và thuốc điều trị HIV nhưng bệnh nhân không có dấu hiệu hồi phục.

• Tình trạng: Sau khi chuyển đến bệnh viện Severance, bệnh nhân có nhịp thở cao (trên 30 lần/phút trong khi người bình thường là 20 lần/phút). Cả hai phổi của bệnh nhân đều bị tổn thương nặng. Bệnh nhân đã phải thở máy vì hội chứng hô hấp cấp nhưng tình trạng không có dấu hiệu khá lên.

• Điều trị: Ngày thứ 10 sau khi phát hiện bệnh, nhóm nghiên cứu đã quyết định điều trị cho ông Kim bằng liệu pháp truyền huyết tương. Người hiến huyết tương cho ông Kim là một người đàn ông ở độ tuổi 20 đã từng bị mắc Covid 19 và hồi phục. Ông Kim được truyền huyết tương 2 lần cách nhau 12 giờ. Song song với truyền huyết tương, ông Kim cũng được điều trị bằng corticosteroid.

• Kết quả: Sau khi được truyền huyết tương từ người điều trị Covid-19 thành công, ông Kim đã hạ sốt và giảm dần nhu cầu thở máy oxy. Bệnh nhân được xác nhận âm tính với coronavirus chủng mới sau 26 ngày kể từ khi nhiễm bệnh. Sau đó, ông đã được mở khí quản và không phải thở máy nữa.

Bệnh nhân nữ họ Lee (67 tuổi)

Bệnh nhân có tiền sử bệnh cao huyết áp. Bệnh nhân thấy có triệu chứng sốt và đau cơ, sau đó đã đi xét nghiệm và được xác nhận dương tính với coronavirus chủng mới. Sau 3 ngày phát hiện nhiễm coronavirus, bệnh nhân bị khó thở và cần thở oxy nên đã được chuyển tới bệnh viện Severance.

• Tình trạng: Khi tới bệnh viện, bệnh nhân có nhịp thở 24 lần/phút và độ bão hòa oxy trong máu ngoại vi là 93% (người khỏe mạnh là 95%). Bệnh nhân phải thở máy do bị suy hô hấp. Dù đã được điều trị bằng corticosteroids, lượng virus được phát hiện vẫn tăng lên và bạch cầu giảm liên tục.

• Điều trị: Nhóm nghiên cứu đã điều trị cho bà Lee bằng liệu pháp truyền huyết tương 2 lần, mỗi lần cách nhau 14 giờ. Người hiến là một người đàn ông ở độ tuổi 20 từng mắc Covid 19 và đã hồi phục.

• Kết quả: Sau khi được điều trị bằng liệu pháp truyền huyết tương và corticosteroid, tình trạng giảm bạch cầu đã được cải thiện ngay. Bà Lee ra viện ngày thứ 24 kể từ ngày phát hiện dương tính.

3. Hoa Kỳ (Mỹ)


điều trị covid-19 bằng huyết tương

Hoa Kỳ hiện đang là quốc gia có số ca nhiễm Covid-19 cao nhất thế giới. ScienceNews ngày 3-4-2020 cho biết 11 bệnh nhân Covid 19 nguy kịch tại các bệnh viện ở New York và Houston đã là những bệnh nhân Mỹ đầu tiên được điều trị bằng liệu pháp truyền huyết tương từ người khỏi bệnh.

FDA cho biết nếu liệu pháp điều trị bằng huyết tương từ người điều trị Covid-19 thành công cho thấy hiệu quả và giúp bệnh nhân phục hồi, FDA sẽ cấp phép cho liệu pháp điều trị này. Tạp chí Nature cũng đăng tải thông tin về dự án xây dựng ngân hàng huyết tương do những người mắc Covid-19 đã khỏi bệnh hiến tặng tại New York.



Phương pháp điều trị Covid-19 bằng huyết tương đã có những bước đầu thành công đầu tiên với các bệnh nhân nguy kịch ở Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ. Cùng với các quốc gia khác trên thế giới, Việt Nam cũng đang từng bước thử nghiệm phương pháp điều trị này.

Theo VTC ngày 15-4-2020, Bộ Y tế đã chỉ đạo khẩn trương xây dựng dự thảo Hướng dẫn tiếp nhận và sử dụng huyết tương trong điều trị Covid-19 cho các bệnh nhân nặng theo phác đồ của WHO. Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương đã cử bác sĩ làm việc cùng Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới để xây dựng quy trình, hướng dẫn và chỉ định của phương pháp điều trị bằng huyết tương.

Thử thách khi điều trị Covid-19 bằng huyết tương

Thử thách khi điều trị Covid-19 bằng huyết tương

Phương pháp điều trị bằng huyết tương từ người điều trị Covid-19 thành công đã mở ra nhiều cơ hội cứu sống người bệnh nguy kịch. Tuy nhiên, giai đoạn thử nghiệm ban đầu vẫn còn gặp nhiều thử thách cần vượt qua để ngăn ngừa các biến chứng Covid-19 hoặc tác dụng phụ ngoài ý muốn.

Tác dụng phụ khi điều trị Covid-19 bằng huyết tương

Hiện nay chưa có tác dụng phụ nào được ghi nhận khi truyền huyết tương cho các bệnh nhân Covid-19 trong các nghiên cứu được công bố trên PNAS, JAMA và Korean Medical Science. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn cân nhắc đến một số khả năng sau đây:

• Nguy cơ lây các bệnh truyền nhiễm: Về mặt nguyên lý, phương pháp truyền huyết tương có thể gây ra một số nguy cơ lây nhiễm các bệnh truyền nhiễm. Vì vậy để đảm bảo an toàn, các mẫu huyết tương hiến tặng đã được sàng lọc và xử lý phù hợp.

Trước đó, một trường hợp tổn thương phổi cấp tính đã được ghi nhận là tác dụng phụ của liệu pháp truyền huyết tương cho bệnh nhân nhiễm Ebola. Mặc dù nguy cơ này xuất hiện với xác suất rất thấp nhưng vẫn cần đặc biệt chú ý khi sử dụng liệu pháp.

• Tăng cường lây nhiễm phụ thuộc kháng thể: Đây là một nguy cơ cũng hiếm gặp nhưng có thể xảy ra trong quá trình thực hiện liệu pháp truyền huyết tương. Tuy nhiên, nguy cơ này còn tùy thuộc vào liều lượng kháng thể sử dụng, thời gian truyền và thể tích huyết tương.

Tình trạng tăng cường lây nhiễm phụ thuộc kháng thể (antibody-dependent infection enhancement) có thể dẫn tới ức chế hệ thống miễn dịch bẩm sinh và khiến virus lây lan mạnh hơn.



Nếu được tối ưu và kiểm soát tốt, liệu pháp truyền huyết tương có mức độ tương đối an toàn cho cả bệnh nhân Covid-19 đang nguy kịch.