Điểm tối trong các công ty Nhật

[june04]

Văn hóa nhậu suy tàn trong các công ty Nhật. Nhật không phải lúc nào cũng có những điểm sáng. Có những góc khuất mà không phải ai cũng biết.

Riku Kitamura vẫn nhớ bữa nhậu đầu tiên của mình khi mới ra trường và đi làm. "Ban đầu tôi cảm thấy rất áp lực rằng mình phải uống thêm, phải uống cho bằng những người khác. Việc này khiến tôi gần như say xỉn", Kitamura nói.

Nhậu nhẹt với đồng nghiệp sau giờ làm từ lâu đã là một phần trong văn hóa Nhật Bản. Những buổi uống rượu, gọi là Nomikai, được xem là cách để xây dựng những mối quan hệ thân thiết trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, ở một số công ty, những buổi tụ tập như vậy đang ngày càng ít đi, khi nhiều nhân viên cảm thấy bị "quấy rối bằng quyền lực", dù đây là cách truyền thống để họ làm thân với sếp.

"Ép mọi người đi nhậu đôi khi bị xem là quấy rối", Kumiko Nemoto, giáo sư xã hội học tại Đại học Ngoại ngữ Kyoto, nói. "Trước đây, việc này thường xuyên xảy ra. Đó là một phần của văn hóa làm việc thông thường ở Nhật Bản, nhưng hiện nay bị xem là quấy rối bằng quyền lực".

"Quấy rối bằng quyền lực" bị coi là một hình thức bắt nạt nơi công sở, thể hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ việc sếp ngược đãi thể chất nhân viên cho đến cô lập người nào đó trong công ty.

Nhậu nhẹt với đồng nghiệp và sếp sau giờ làm từ lâu đã là một nét văn hoá ở Nhật Bản. Ảnh: Torimero

Chính phủ Nhật Bản muốn ban hành quy định cho các công ty để ngăn chặn quấy rối bằng quyền lực từ năm 2020. Động thái này là một phần trong nỗ lực lớn hơn nhằm loại bỏ môi trường làm việc độc hại ở một quốc gia nổi tiếng về việc làm thêm giờ, thậm chí có những người chết vì làm việc quá sức.

Trong bối cảnh đó, một số nhà quản lý trở nên ngần ngại mời nhân viên của mình đi uống rượu sau giờ làm. Kitamura cho hay trong 3 năm qua, các sếp của anh đã nói rõ rằng việc uống rượu không phải là bắt buộc.

"Họ sợ bị phản ứng", anh nói. "Tôi cảm thấy các sếp không khích lệ việc này và cố gắng tránh rủi ro".

Trong số những lãnh đạo công ty đi ngược lại văn hoá nhậu ở Nhật có Tats Katsuki, 47 tuổi. Katsuki, quản lý tại một công ty kinh doanh, thừa nhận anh không yêu cầu nhân viên của mình đi uống rượu sau giờ làm.

"Mọi người nhìn chung đều lo ngại về tất cả các kiểu quấy rối, quấy rối quyền lực, quấy rối tình dục", anh nói, cho hay nhận thức về văn hoá nhậu đã tăng lên trong 5 năm qua. "Cấp dưới luôn có thể gửi thư nặc danh đến một hòm thư khiếu nại. Vì thế mọi người đều ý thức và thận trọng hơn".

Điều này khác xa so với những công ty mà Katsuki từng làm cách đây hơn 20 năm. Thời đó, mọi người có cách nghĩ khác và anh đi nhậu với các đồng nghiệp ở Tokyo tới 4 lần một tuần.

"Sếp thường hỏi rằng các anh có rảnh không, đi thôi. Thực sự không có cách gì để từ chối", Katsuki kể.

Những bữa nhậu thường diễn ra sau khi ăn tối với khách hàng, đôi khi là vào đầu giờ. Anh cảm thấy mình uống quá nhiều và thường xuyên ở trong tình trạng nôn nao. Tuy nhiên, Katsuki thừa nhận đó là cơ hội tốt để anh hiểu về sếp mình.

"Chúng tôi thường trò chuyện về công việc nhưng cũng có những thứ ngoài công việc và hiểu mọi người hơn", anh nói.

Thế hệ của Katsuki bắt đầu đi làm sau khi bong bóng kinh tế Nhật Bản bị vỡ vào đầu những năm 1990 và thời kỳ suy thoái bắt đầu. Giáo sư Nemoto cho hay trước khi bong bóng kinh tế vỡ, nhậu nhẹt là một phần mở rộng của công việc. Nhưng khi môi trường kinh tế thay đổi, những kỳ vọng của nhân viên cũng thay đổi, trong đó có việc quan hệ với sếp.

Katsuki cho biết hiện môi trường làm việc tại Nhật Bản cũng giống như những bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, trong đó các sự kiện xã hội đều đã được lên kế hoạch trước. Việc uống rượu trong các buổi tiệc liên quan đến công việc đã giảm và còn rất ít sếp vỗ vai nhân viên đề nghị họ ra ngoài nhậu nhẹt. Một phần nguyên nhân là vì những lo ngại quanh khái niệm quấy rối.

Katsuki thường xuyên trao đổi điều này với nhóm của mình và cố gắng xác định rõ ranh giới giữa những gì được chấp nhận và những gì là không thể. "Mọi người thậm chí không dám chắc liệu họ có thể nói với một nhân viên nữ rằng 'cô thay đổi kiểu tóc à'. Họ rất ít trao đổi vì sợ nói ra điều gì và bị phản ánh là quấy rối", anh cho hay.

Riku Kitamura, 28 tuổi, người từng cảm thấy cảm thấy áp lực vì phải đi nhậu cùng sếp và các đồng nghiệp, nhưng vẫn thích uống rượu và muốn được tụ tập với mọi người. Ảnh: BBC

Tuy nhiên, trong khi các lãnh đạo công ty cố gắng điều chỉnh theo xu hướng mới, một số nhân viên trẻ lại cảm thấy lạc lõng và cho rằng mọi người đã phản ứng thái quá. Kitamura, người hiện là quản lý dự án tại một công ty nghiên cứu thị trường ở Tokyo, cho hay các nhân viên mới "cảm thấy như họ không được mời đi uống rượu nữa".

"Họ cảm thấy lạc lõng. Nhậu vẫn là một công cụ xã hội để thực sự kết nối với sếp của bạn", anh nói. Dù khi còn trẻ, Kitamura cảm thấy áp lực vì phải đi nhậu cùng sếp và các đồng nghiệp, anh vẫn thích uống rượu và muốn được tụ tập với mọi người.

Parissa Haghirian, giáo sư đại học Sophia, Tokyo, đồng cảm với Kitamura, nhấn mạnh rằng việc tạo quan hệ xã hội trong các bữa nhậu là rất quan trọng.

"Ở Nhật Bản mọi người thích uống rượu", bà nói. "Uống rượu, hút thuốc được xem là những cách giải khuây. Nó không mang ý nghĩa xấu. Quan điểm ở đây là chúng ta đang làm điều này cùng nhau và rất quan trọng khi được là một phần trong cuộc tụ tập đó".