Ly Rượu Mừng Đệ Nhất Xuân Ca

[florida80]

Bài hát được xem là kinh điển dành cho những ngày xuân về, tết đến tại miền Nam trước 1975 giờ đây tiếp tục vang lên như một thông điệp, một lời chúc tết tốt đẹp nhất theo truyền thống dân tộc, tới mọi thành phần, lứa tuổi trong xã hội.

Ban hợp ca thăng long là tên một quán phở

Ly rượu mừng được nhạc sĩ Phạm Đình Chương sáng tác và ban hợp ca Thăng Long trình diễn vào năm 1952. Nhiều người tưởng rằng ban hợp ca Thăng Long thành lập tại Hà Nội. Nhưng thực ra ban Thăng Long được thành lập năm 1951 tại Sài Gòn sau khi tất cả gia đình họ Phạm vào định cư tại đây. Nhạc sĩ Phạm Đình Chương, linh hồn của ban Thăng Long, từng cho biết ông chọn lại hai chữ “Thăng Long” theo tên quán phở của gia đình mở tại Chợ Ðại, vùng Việt Bắc, nơi lưu lại dấu chân của nhiều văn nghệ sĩ, trí thức trong vùng kháng chiến vào khoảng năm 1949.


Thoạt đầu ban hợp ca Thăng Long gồm Hoài Trung (Phạm Đình Viêm), Hoài Bắc (Phạm Đình Chương), Thái Hằng (vợ nhạc sĩ Phạm Duy) và Thái Thanh. Sau này có thêm giọng ca Khánh Ngọc (vợ Phạm Đình Chương). Theo nhạc sĩ Phạm Duy thì khi hát ca khúc này tại Đài Pháp - Á, ban Thăng Long đã thành công ngay. “So với các ca sĩ hay các ban nhạc khác, lối hát nhiều bè của chúng tôi có vẻ hấp dẫn hơn. Chúng tôi còn có một nhạc mục phong phú hơn những người cùng nghề. Dân chúng vẫn có cảm tình với kháng chiến nên chúng tôi càng được hoan nghênh khi hát những bài đó”, nhạc sĩ Phạm Đình Chương trả lời báo giới thời đó.

Với thành công từ Đài Pháp - Á, ban Thăng Long được các hãng đĩa trả tiền thù lao rất cao để thu thanh giọng hát. Một bài viết của nhà thơ Du Tử Lê có ghi lại: “Theo cố nghệ sĩ Trần Văn Trạch, một “quái kiệt” của miền Nam, người từng có thời gian đi hát chung với ban hợp ca Thăng Long từ nam ra bắc thì khi ra đời tại Sài Gòn, ban này như một cơn lốc lớn rung chuyển tận gốc nhiều sân khấu miền Nam. Mỗi khi ban Thăng Long xuất hiện là một “cơn nóng sốt” đối với bà con khán giả miền Nam. Cách trình diễn, bài vở họ chọn, ngôn ngữ họ dùng... như một điều gì vừa gợi óc tò mò, vừa mới mẻ, quyến rũ, lại vừa thân thiết như một vật quý đã mất từ lâu, nay tìm lại được...”.



Trước khi Ly rượu mừng xuất hiện trên làn sóng điện vào dịp tết đầu những năm 1950 thì lúc đó chưa hề có một bản nhạc nào viết về xuân xuất hiện. Và nếu nghe kỹ lời nhạc thì bài Ly rượu mừng chính là một lời chúc tết. Trong cả bài hát chỉ có một chữ xuân mở đầu như là dịp để bài hát chúc tết bằng ly rượu: “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”. Người nghe có cảm giác thích thú vì mình được ban Thăng Long chúc tết bằng âm nhạc. Sáng mùng 1, mở radio, sau này là đĩa nhựa hay băng Akai người ta có cảm tưởng thần tài đã đến trước cửa một cách tưng bừng, rộn rã của nhịp valse cung Fa trưởng tươi sáng. Lời bài hát bình dị, phù hợp với mọi người, dễ lọt lỗ tai và cũng hết sức dễ hát. Đây cũng là một yếu tố quan trọng để người nghe nhớ đến bài hát.

Người được Phạm Đình Chương chúc tết là những ai? Trước hết là bác nông dân: “Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi”. Tôi không hiểu sao Phạm Đình Chương là một nghệ sĩ nhà nòi nhưng lúc nào ông cũng có những cái nhìn hết sức trân trọng về những người cần lao như trong bài Tiếng dân chài, Hội Trùng Dương và đến người nông dân trong bài ca chúc tết. Nếu chúng ta có dịp nghe lại những bài hát xuân khác xuất hiện sau này thì hiếm có bài nào nhắc đến hai chữ “nông dân” và “công nhân” hết sức ngọt, không hề gượng gạo: Người công nhân ấm no/Thoát ly đời gian lao nghèo khó. Phạm Đình Chương đã khiến người nghe là giới cần lao sung sướng là mình đã được nhạc sĩ tài danh chúc cho “thoát đời gian lao nghèo khó”. Đó chính là ước mơ đầu xuân của những người có thu nhập kém trong xã hội.


Năm 1952, đất nước vẫn còn chìm trong khói lửa. Những người con lên đường bảo vệ quê hương, nhạc sĩ đã mong mỏi: Kìa nơi xa xa có bà mẹ già/Từ lâu mong con mắt vương lệ nhòa/Chúc bà một sớm quê hương/Bước con về hòa nỗi yêu thương. Và sau cùng, như ước vọng của mọi người, Phạm Đình Chương cũng tự chúc cho mình và gia đình được sống trong cảnh đất nước thanh bình: Bạn hỡi, vang lên/Lời ước thiêng liêng/Chúc non sông hòa bình, hòa bình.

Lời ca hay đầy hy vọng và phấn khởi của một bài hát chúc xuân lại được thể hiện qua 5 giọng ca quý của một ban hợp ca gia đình thuộc loại siêu đẳng Thăng Long là Thái Thanh, Thái Hằng, Hoài Trung, Hoài Bắc và Khánh Ngọc. Một ký giả thời đó đã nhận xét: “Ba giọng nữ Thái Thanh, Thái Hằng và Khánh Ngọc quyện nhau như một. Giọng cao nam của Hoài Trung vững vàng dũng mãnh hòa với giọng Hoài Bắc giữ bè ba rất điêu luyện”.

Thường khi kết thúc một cái tết, hoặc một buổi gặp mặt người ta thường được nghe bài Auld Lang Syne, được Pháp hóa thành Ce n’est qu’un au revoir mà con nít tụi tôi thường hát: “Ò e, cây me đánh đu, tạc dăng nhảy dù, rô be bắn súng...”. Nhưng người Sài Gòn xưa thích nghe bài Ly rượu mừng vì đây là bài hát chúc tết cho mọi người được sống an vui trong một đất nước thanh bình, đâu đâu cũng rộn rã tiếng cười. Giới mộ điệu nghệ thuật đều cho rằng đây là bài đệ nhất xuân ca của VN thời đó.



Phạm Đình Chương sinh ngày 14.11.1929 tại Bạch Mai, Hà Nội, là con dòng hai của ông Phạm Đình Phụng. Người vợ sau của ông Phạm Đình Phụng có 3 người con: trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng, vợ nhạc sĩ Phạm Duy. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm Đình Chương và cô con gái út Phạm Thị Băng Thanh, tức ca sĩ Thái Thanh. Trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp, Phạm Đình Chương cùng các anh em Phạm Đình Viêm (con của người vợ đầu ông Phụng), Phạm Thị Quang Thái, Phạm Thị Băng Thanh gia nhập Ban văn nghệ Quân đội ở Liên khu 4.

Bài hát đầu tay ông sáng tác năm 18 tuổi là Ra đi khi trời vừa sáng. Ông lập gia đình với ca sĩ Khánh Ngọc năm 1953. Những bản nhạc mà khi nhắc đến tên người ta đều nghĩ ngay đến ban Thăng Long là Tiếng dân chài, Hội Trùng Dương, Ly rượu mừng... Nhạc sĩ Phạm Đình Chương mất năm 1991 tại Mỹ.

Nhà văn Lê Văn Nghĩa