Các chế độ độc tài "dối trá", "ăn gian" về con số dữ liệu kinh tế như thế nào?

[trungthuc]

Trung Quốc nổi tiếng thế giới với những xảo thuật nhằm tô hồng sức mạnh và sự lớn mạnh của nền kinh tế họ và cố tình che giấu những thông tin tiêu cực (ảnh: Kevin Frayer/Getty Images)

Chẳng ai lạ gì kỹ thuật dối trá của các chế độ độc tài chuyên chế, từ Trung Quốc đến Việt Nam, từ Cuba đến Bắc Hàn. Trong suốt chiều dài lịch sử, họ có "biệt tài" xào nấu các con số và chế biến các số liệu làm sao để phục vụ cho lợi ích chính trị của họ một cách tối ưu nhất…

"Bịp bợm, láo khoét là nghề của chàng"

Trong tiểu thuyết kinh điển 1984 của George Orwell, nhân vật Winston Smith đã dành cả ngày với tư cách nhân viên Bộ Sự thật (Ministry of Truth) để điều chỉnh các tài liệu cho phù hợp với nhu cầu chính trị luôn biến động của chế độ Anh Lớn (Big Brother). "Ai kiểm soát quá khứ sẽ kiểm soát tương lai, ai kiểm soát hiện tại sẽ kiểm soát quá khứ", Orwell viết, cho thấy mối liên hệ giữa khả năng của chính phủ trong việc tác động đến những gì mà công chúng coi là sự thật và sự tồn tại về mặt chính trị của chính phủ đó.

Các tay tổ Cộng sản và độc tài luôn biến báo ma quỷ trong kỹ thuật vừa xào luộc vừa bưng bít thông tin. Ngay từ đầu những năm cai trị Liên Xô, Joseph Stalin đã can thiệp rất sâu vào những cơ quan về thống kê. Ông ta từng bắt giam các viên chức phụ trách cuộc điều tra dân số năm 1937 sau khi những sự phát hiện của họ khiến cho ông không hài lòng: với kết quả ban đầu cho thấy dân số Liên Xô không tăng nhiều như mong đợi, mà nguyên nhân chủ yếu là do nạn đói kinh hoàng trong 2 năm 1932-1933 đã xảy ra, do quá trình "tập thể hóa nông nghiệp" của Stalin gây ra.

Sự "bận tâm" về những số liệu thống kê gần như luôn tồn tại với nhiều chính phủ, đặc biệt là trong các thể chế độc tài. Xào nấu sổ sách là chuyện "bình thường" của họ. Trong một phát biểu vào tháng 12/2022, Chủ tịch TQ Tập Cận Bình nói rằng, GDP TQ dự kiến sẽ vượt quá 120 ngàn tỷ nhân dân tệ (17 ngàn tỷ USD, thấp hơn khoảng 6 ngàn tỷ USD so với Hoa Kỳ) trong năm nay.

Nếu là đúng, con số này cho thấy tốc độ tăng trưởng hàng năm của kinh tế TQ là khoảng 4.4%, cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng 3.3% mà các chuyên gia dự báo độc lập dự đoán. Điều đó cũng cho thấy nền kinh tế TQ đang trên đường sánh ngang nền kinh tế Mỹ, và có thể vượt mặt qua Mỹ trong vòng một thập niên tới. Một kỳ tích như vậy sẽ là đỉnh cao của hình ảnh TQ và chắc chắn sẽ giúp làm tăng thêm sức mạnh địa lý chính trị nước này. Tuy nhiên, với giới nghiên cứu, có không ít lý do chính đáng và bằng chứng để nghi ngờ cái gọi là "thành tựu kinh tế" của Bắc Kinh. Trên thực tế, tốc độ tăng trưởng GDP của TQ không hề cao như giới lãnh đạo chóp bu của họ nhấn mạnh, và nước này cũng chưa gần bắt kịp Mỹ như thiên hạ đã đồn đoán.

"Trùm láo Trung Quốc"
Số liệu thống kê của TQ từ lâu vốn luôn gây ra nghi ngờ, từ chỉ số ô nhiễm không khí, mức độ an toàn nơi làm việc đến các số liệu về phát triển sản xuất. Cho đến nay, chẳng ai biết chính xác có bao nhiêu người đã chết bởi COVID-19 tại TQ?. Với TQ, khi nói đến số liệu GDP, từ các chính quyền địa phương đến chính phủ trung ương đều "bịp bợm", "láo khoét". Sự không đáng tin cậy của nhiều số liệu thống kê kinh tế chính thức của TQ dường như là một "bí mật mở" giữa các giới chức cấp cao. Bằng chứng là cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường đã thừa nhận vào năm 2007 rằng, khối lượng hàng hóa được vận chuyển bằng đường sắt, sản lượng tiêu thụ điện và mức độ giải ngân các khoản vay mới thật sự là những thước đo kinh tế đáng tin cậy, chứ không phải các số liệu GDP được báo cáo lên chính phủ.

Một cách chính xác, có nhiều chính phủ cũng xạo láo trắng trợn khi cho công bố số liệu kinh tế, cốt để vẽ ra bức tranh màu hồng cho chính quyền của họ. Điều này xảy ra phổ biến ở các nước châu Mỹ Latinh. Tại Colombia, người đứng đầu Cơ quan Thống kê Quốc gia đã từ chức vào năm 2004 trong bối cảnh có những cáo buộc rằng ông bị chính phủ của Tổng thống (lúc đó) Alvaro Uribe gây sức ép để không cho công bố kết quả một cuộc khảo sát về nhận thức liên quan các vấn đề an ninh xã hội, vốn là chủ đề nhạy cảm ở đất nước này.


Cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường từng bày tỏ công khai việc không tin vào những con số thống kê GDP của TQ (Ảnh: China Photos/Getty Images)

Tuy nhiên, có một số khác biệt quan trọng giữa những sự bóp méo con số dữ liệu xảy ra trong các nền dân chủ và những xào nấu dữ liệu trong các chế độ chuyên quyền. Tại các nước dân chủ, dù sao, báo chí và đảng phái đối lập vẫn có thể lên tiếng tố cáo và vạch trần những màn dối trá, nếu có. Môi trường thể chế dân chủ vẫn tạo ra nhiều điều kiện cho việc kiểm tra và đòi hỏi giới chức chịu trách nhiệm phải giải trình ra. Điều này hầu như không bao giờ có trong các chế độ độc tài.

Trong cuộc nghiên cứu được công bố gần đây, Luis R. Martínez, phụ tá giáo sư ở Trường Chính sách công Harris (Harris School of Public Policy) thuộc Đại học tại Chicago (IL), đã kiểm tra xem, liệu các chế độ chuyên quyền có dễ dàng phóng đại mức tăng trưởng kinh tế hơn các nền dân chủ hay không, bằng cách phân tích số liệu GDP chính thức và mức độ sử dụng đèn điện ban đêm do vệ tinh ghi lại. Trong nhiều năm qua, giới nghiên cứu bắt đầu sử dụng nguồn ánh sáng này như một "chỉ số" đại diện cho toàn bộ hoạt động kinh tế. Sự mở rộng kinh tế luôn dẫn đến sự gia tăng cơ sở hạ tầng tư nhân và công cộng (có nhiều nhà hơn, nhiều nhà máy hơn, nhiều đường sá hơn) và tiêu thụ mức điện cao hơn.


Gần như mọi chi tiết liên quan đến bức tranh kinh tế Mỹ đều bị săm soi và phanh phui nếu gì mờ ám (Getty Images)

Mức độ "ăn gian kinh tế" trung bình là bao nhiêu?
Tất cả yếu tố trên dẫn đến việc tạo ra nhiều ánh sáng hơn trong đêm, mà chương trình vệ tinh khí tượng quân sự của Không Lực Hoa Kỳ có thể đo lường ở mức độ chi tiết cao và cung cấp trong các bộ thông tin dữ liệu có sẵn công khai. Dạng số liệu này có một số lợi thế đối với các nghiên cứu về hoạt động kinh tế: bao phủ phần lớn thế giới, cho phép dễ dàng so sánh giữa các địa điểm và theo thời gian, có thể được tổng hợp thành các đơn vị quan sát khác nhau, chẳng hạn như làng, tỉnh, và toàn bộ quốc gia. Quan trọng nhất, không giống như các số liệu thống kê chính thức về tăng trưởng GDP, người ta không thể nào "thao túng" ánh sáng ban đêm.

Ông Luis R. Martínez đã phân tích dữ liệu ánh sáng ban đêm ở 184 quốc gia từ năm 1992 đến năm 2013, so sánh những thay đổi về độ sáng tương đối của một quốc gia với dữ liệu GDP được báo cáo của quốc gia đó. Điều rút ra từ sự quan sát lâu dài này là, với cùng mức độ phủ sáng, các chế độ độc tài lại báo cáo tăng trưởng GDP cao hơn (so với các quốc gia dân chủ), với hệ số là 1.35. Điều này có nghĩa, khi tốc độ tăng trưởng thực sự là 1.0%, chính phủ độc tài sẽ báo cáo là 1.35%; hoặc khi tốc độ tăng trưởng thực tế là 10% thì họ báo cáo là 13.5%. Nói tóm lại, mức độ "ăn gian" trung bình của họ là 1.35!

Ông Martínez còn thấy rằng, những sự phóng đại về tăng trưởng GDP tại các nước độc tài không cố định theo thời gian hoặc không gian. Chẳng hạn, sự khác biệt giữa ánh sáng ban đêm và GDP không rõ ràng ở các nước đang phát triển trong những năm họ được hưởng lợi từ các khoản vay ưu đãi và trợ cấp từ Hiệp hội Phát triển Quốc tế (International Development Association) của Ngân hàng Thế giới. Nhưng một khi tổng thu nhập quốc gia của họ tăng vượt quá mức mà họ đủ điều kiện tham gia các chương trình này, họ bắt đầu sẽ thổi phồng lên số liệu thống kê. Nhìn chung, "tiểu xảo láu cá" phổ biến nhất là phóng đại tốc độ tăng trưởng GDP ở mức độ lớn hơn, khi nền kinh tế đã bắt đầu suy giảm và thậm chí hoạt động kém hơn so với phần còn lại của thế giới.

Điển hình nhất là TQ. Nhìn chung, năm ngoái là một năm khó khăn đối với kinh tế TQ, sau ba năm áp dụng chính sách hạn chế nghiêm ngặt có liên quan đến đại dịch. Thật "ngẫu nhiên" làm sao, khi giới chóp bu chính trị TQ tề tựu về Bắc Kinh dự Đại hội lần thứ 20 ĐCSTQ, Cơ quan Thống kê Quốc gia lại thông báo về sự chậm trễ rất bất thường trong việc công bố số liệu GDP chính thức. Cuối cùng, trong bài phát biểu vào tháng Mười Hai 2022, ông Tập mới "tiết lộ" ra con số ấn tượng về tăng trưởng GDP là 4.4%. Nếu con số đó giảm đi theo hệ số 1.35, như trong nghiên cứu của ông Luis R. Martínez, thì tốc độ tăng trưởng thực tế của TQ chỉ ở mức 3.3% – tốc độ được dự đoán bởi các giới phân tích độc lập.


Cơ quan Thống kê Lao động Hoa Kỳ cho biết nền kinh tế Mỹ có thêm 253,000 việc làm vào tháng Tư 2023 (Ảnh: Joe Raedle/Getty Images)

Chừng nào Trung Quốc sẽ qua mặt Hoa Kỳ?
Dựa trên những số liệu chính thức, các chế độ chuyên chế độc tài luôn có xu hướng đưa mức tăng trưởng kinh tế với tốc độ cao hơn so với những thể chế dân chủ. Từ năm 1992 đến 2013, các quốc gia được Freedom House phân loại là "không tự do" đã tăng trưởng "đẹp" với tốc độ tổng hợp trung bình là 85%, trong khi các quốc gia được phân loại là "tự do" chỉ tăng trưởng với tốc độ tổng hợp trung bình là 61%. Chín trong số 14 quốc gia có mức tăng trưởng GDP cao nhất trong giai đoạn này là "không tự do".


Sự phát triển của nền kinh tế TQ là điều không thể phủ nhận nhưng sự bịp bợm trong những con số thống kê cũng là điều không thể không lưu ý (Ảnh: VCG/VCG via Getty Images)

Tuy nhiên, những con số dài hạn này sẽ thay đổi khi chúng được điều chỉnh dựa trên ước tính rút ra từ những cuộc nghiên cứu về ánh sáng ban đêm: Các quốc gia "không tự do" tăng trưởng với tốc độ tổng quát là 55% trong khoảng thời gian đã được đề cập, trong khi các quốc gia "tự do" có mức tăng trưởng với tốc độ 56%. Những con số này cho thấy xu hướng phóng đại tốc độ tăng trưởng GDP của các chế độ độc tài, chứ không phải hiệu quả về kinh tế thực tế, là nguyên nhân của phần lớn khác biệt về tốc độ tăng trưởng chính thức giữa các chế độ dân chủ và chế độ chuyên chế độc tài trong những thập niên gần đây.

Nhữngsự phát hiện này cũng làm sáng tỏ một câu hỏi khiến cho nhiều người phải đau đầu: Khi nào GDP TQ sẽ vượt Mỹ và đưa nước này trở thành cường quốc kinh tế lớn nhất trên thế giới? Các ước tính gần đây cho thấy TQ có thể đạt được cột mốc này sau năm 2035. Tuy nhiên, bất chấp tốc độ tăng trưởng kinh tế chưa từng thấy của đất nước này trong 40 năm qua, cuộc nghiên cứu của ông Luis R. Martínez cho thấy, nhiều sự ước tính hiện tại có thể lạc quan quá mức, đơn giản, vì người ta không tính đến… thói quen và "truyền thống phóng đại quá mức của giới chớp bu ở Bắc Kinh".

Theo SGN