Khi Trung Quốc đã biến thành "bãi mìn" đối với giới đầu tư nước ngoài

[trungthuc]

Công cuộc đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào TQ đã giảm xuống chỉ còn 20 tỷ USD trong quý I/2023 so với 100 tỷ USD của năm trước đó, gây tổn hại nặng nề cho nền kinh tế của TQ đang gặp khó khăn sau đại dịch.

Nhân danh chống gián điệp

Hàn Chính (Han Zheng), Phó Chủ tịch TQ, trong buổi tiếp phái đoàn doanh nhân Mỹ tại Bắc Kinh ngày 11/7/2023 (Ảnh: Rao Aimin/Xinhua via Getty Images)

Tuyệt vọng về mức vốn khi nền kinh tế đang rơi vào tình thế khó khăn và giảm đi nguồn thu cho ngân sách, các thành phố của TQ đang tìm cách thu hút các doanh nhân phương Tây bằng những món quà mà trước đây không từng có. Khi Bắc Kinh kêu gọi năm 2023 là "Năm đầu tư vào TQ", các quan chức địa phương đã bắt tay hiện thực hóa khẩu hiệu này bằng mở ra các chuyến công du để thu hút giới đầu tư nước ngoài, đặc biệt là tại các nước phương Tây. Nhưng nỗ lực của các địa phương này đang vấp phải lực cản của ĐCSTQ. Đó là chính sách về tăng cường các biên pháp an ninh quốc gia mới của ông Tập Cận Bình mà trọng tâm là chống lại các mối đe dọa từ bên ngoài.

Hậu quả là bất cứ một khoản đầu tư nào vào TQ của các công ty nước ngoài cũng sẽ trở thành một "bãi mìn đầy tiềm năng, may rủi khó lường". Năm nay, một chiến dịch nhằm củng cố an ninh do ông Tập lãnh đạo đã tấn công trực tiếp các công ty tư vấn quản lý, kiểm toán viên và các công ty của phương Tây. Mặc định gán cho họ có thể là "điệp viên" đã dẫn đến làn sóng khám xét, điều tra và giam giữ. Luật chống gián điệp mở rộng cũng làm gia tăng thêm các lo lắng cho các giám đốc điều hành nước ngoài, vì họ có thể bị quy chụp là hoạt động gián điệp khi đang tiến hành hoạt động nghiên cứu thị trường.

Kinh doanh ở TQ đang trở nên rủi ro hơn có nghĩa là dòng vốn chảy vào một nền kinh tế đang phải chật vật với vấn đề đầu tư, tiêu dùng yếu và tỷ lệ thất nghiệp của giới trẻ tăng cao sẽ bị giảm mạnh.

Số liệu mới nhất cho thấy vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào TQ chỉ còn 20 tỷ USD trong quý I năm nay, so với 100 tỷ USD cùng thời kỳ vào năm ngoái (theo sự phân tích của Mark Witzke thuộc công ty nghiên cứu Rhodium Group).

Các kinh tế gia của Goldman Sachs dự đoán rằng, dòng tiền chảy khỏi TQ trong năm nay là đòn "đánh bồi" vào nguồn đầu tư nước ngoài bị tụt giảm mạnh. Đây là sự đảo chiều đáng kinh ngạc đối với một quốc gia mà trong bốn thập niên vừa qua luôn nhận được nhiều nguồn tiền đầu tư chảy vào hơn là số tiền sẽ tuôn ra. Múc tăng trưởng của TQ chủ yếu là nhờ việc mở cửa với phương Tây, thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài và kỹ thuật chuyên môn để đẩy mạnh sự đổi mới và năng suất.

Nay, việc tăng cường kiểm tra an ninh đối với các công ty nước ngoài đi song song với việc kêu gọi họ đầu tư đã trở thành lực cản đe dọa tước đi nguồn vốn, kỹ thuật khoa học, ý tưởng và kỹ năng quản lý đã từng giúp tạo ra sức mạnh cho sự trỗi dậy kinh tế của TQ.


Chính sách an ninh quốc gia ngày càng siết chặt của Tập Cận Bình khiến cho giới đầu tư nước ngoài ngày càng bị hoang mang (Ảnh: Ju Peng/Xinhua via Getty Images)

Mời và… đuổi

Cuộc chiến giằng co giữa "mời" và "đuổi" đã khiến cho các thành phố và thị trấn vốn đang gặp khó khăn về vốn trên khắp TQ, sẽ càng khó khăn hơn nữa khi có rất nhiều người thất nghiệp sau ba năm bị phong tỏa chặt chẻ do đại dịch Covid-19. Theo con số thống kê chính thức, các chính quyền địa phương hiện phải chi ra từ ngân sách nhiều hơn trong khi nguồn thu bị hạn chế tối đa. Nguồn thu ngân sách tụt giảm mạnh, chủ yếu là do thuế đất đánh trên các công ty đã giảm xuống 23% so với cùng thời kỳ năm ngoái (đây là nguồn vốn mà chính quyền địa phương lệ thuộc vào từ lâu). Lý do, có quá nhiều mặt bằng bị trả lại vì các công ty không nhận được đơn đặt hàng, đã sa thải rất nhiều công nhân.

Hiện các địa phương đang vay mượn quá khả năng chi trả và các khoản nợ phải gánh đã chiếm đến 120% ngân sách. Nhiều quan chức cho biết các chiến lược thu hút đầu tư nước ngoài truyền thống của TQ không còn hiệu quả nữa. Một quan chức thương mại ở Thành Đô, thủ phủ tỉnh Tứ Xuyên, cho biết chuyến đi xúc tiến mời đầu tư của ông đến châu Âu đã trở về với hai bàn tay trắng. "Trong 20 năm cố gắng thu hút đầu tư từ châu Âu, đây là lần đầu tiên chúng tôi không ký được một biên bản ghi nhớ nào", quan chức này cho biết.

Một quan chức cấp cao khác ở một quận phía Nam tỉnh Quảng Đông, nơi đặt mục tiêu thu hút gần 300 tỷ USD vốn đầu tư trong năm năm sắp tới, nói với một phái đoàn thương mại Hoa Kỳ rằng, họ sẽ "thối lại" cho "người ra quyết định" đầu tư một khoản tiền bằng 10% giá trị của hợp đồng! (*ý nói là sẽ hối lộ chăng?)
Nhưng phái đoàn thương mại Mỹ từ chối lời đề nghị vì theo luật pháp Mỹ làm như thế là nhận hối lộ. Một cuộc khảo sát gần đây của các nhóm kinh doanh ở TQ cho thấy hầu hết các công ty Mỹ, Đức và châu Âu đã tạm ngưng mở rộng hoặc giảm bớt đầu tư vào TQ.

Crane, công sản xuất máy bán hàng tự động và các sản phẩm kỹ nghệ khác có trụ sở tại Stamford, Connecticut đã có mặt sản xuất tại TQ từ thập niên 1990, nay giảm mạnh đầu tư một phần do sự bất an về các chính sách an ninh mới. Sean Stein, Chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Thượng Hải và là cựu Tổng lãnh sự Hoa Kỳ tại thành phố này, đưa ra nhận định, "Áp lực gần đây đối với các công ty tư vấn Hoa Kỳ được xem là che chắn tai mắt các công ty kinh nước ngoài khiến cho họ không biết điều gì đang xảy ra tại TQ trước khi quyết định bỏ vốn vô đầu tư".

Bộ trưởng Bộ Tài chính Janet Yellen đã phản đối cách thức mà TQ đối xử với các công ty Mỹ khi bà đến Bắc Kinh hồi tuần trước. Bộ trưởng Bộ Thương mại Gina Raimondo cũng dự kiến sẽ nêu vấn đề này trong chuyến công du TQ sắp tới của bà. Tại thành phố cảng biển Ningbo thuộc tỉnh Chiết Giang, các quan chức địa phương đã tổ chức diễn đàn "Đầu tư vào Chiết Giang", nơi họ giới thiệu một "danh sách các sáng kiến" nhằm thu hút giới đầu tư nước ngoài, từ việc xây dựng đường sá, đường ống tốt hơn đến việc có các ưu đãi về thuế và sự trợ cấp mua các thiết bị cao cấp. Tuy nhiên, các chính sách không rõ ràng từ Bắc Kinh đã làm tê liệt trong các cuộc họp bàn việc đầu tư vào TQ. Chẳng có một ai biết rõ mục đích và trọng tâm thực sự của chính phủ TQ là gì trong các biên pháp về an ninh này.


Chủ trương của địa phương khác với chính sách của ĐCSTQ khiến cho TQ chẳng khác gì một bãi mìn chứa nhiều rủi ro đối với giới đầu tư nước ngoài (Ảnh: VCG/VCG via Getty Images)

Câu chuyện của Pixelworks

Wall Street Journal có tường thuật về Pixelworks, một công ty có trụ sở tại Portland, Oregon chuyên thiết kế và sản xuất chip sử dụng trong các thiết bị hiển thị điện tử, đã được các quan chức địa phương ở Thượng Hải, nơi công ty đặt trụ sở, chào đón với vòng tay rộng mở. Họ đặc biệt ủng hộ việc Todd DeBonis, Giám đốc điều hành Pixelworks đưa công ty con tại TQ lên sàn chứng khoán STAR (tương đương với Nasdaq của Hoa Kỳ) Thượng Hải.

DeBonis cho biết sẽ tập trung toàn lực vào TQ vì hầu hết các tài năng nghiên cứu và phát triển của Pixelworks đều có mặt tại TQ và TQ đang chiếm phần lớn doanh thu của công ty. Nhưng bất chấp sự hỗ trợ của địa phương, Pixelworks nay đang phải đối mặt với áp lực từ chính quyền Bắc Kinh trong việc tái cấu trúc lại công ty con ở TQ để bảo đảm sẽ hoạt động hoàn toàn độc lập với công ty mẹ ở Mỹ.

Các chuyên gia tư vấn kinh doanh và luật sư tư vấn cho các công ty đa quốc gia xem chương trình nghị sự về an ninh quốc gia của Bắc Kinh mở rộng sang các công ty nước ngoài là áp lực cản trở to lớn. Đối với Pixelworks, điều đó có nghĩa là công ty về nguyên tắc phải tự chia đôi ra, và hoạt động tại TQ phải được tách ra khỏi công ty mẹ ở Hoa Kỳ, nếu muốn được cơ quan quản lý chứng khoán TQ chấp thuận cho phát hành cổ phiếu ra công chúng.

Hai năm rưỡi vừa qua, Pixelworks đã trải qua một quá trình khó khăn để tách công ty con ở TQ độc lập ra khỏi công ty mẹ. Để làm việc này, Pixelworks phải chuyển quyền sở hữu trí tuệ cho các hoạt động tại TQ từ công ty mẹ ở Hoa Kỳ sang công ty con ở TQ. Để tuân thủ những lo ngại về an ninh của chính quyền TQ, gần đây Pixelworks phải di chuyển 15 nhân viên làm việc trong các dự án cho công ty mẹ ở Hoa Kỳ đến một tầng làm việc riêng rẽ ở tòa tháp văn phòng. Số nhân viên này có văn phòng riêng, hoàn toàn tách biệt với công ty con, và chỉ phục vụ cho các dự án ở Hoa Kỳ.

Vào cuối tháng Sáu, một số quan chức của Bộ Thương mại TQ đã đến thăm văn phòng của Pixelworks để "nắm hiểu rõ hơn về hoạt động kinh doanh của công ty con và tiến độ tách ra thành hai công ty". DeBonis cho biết cuối năm nay sẽ nộp đơn đăng ký IPO lên các cơ quan quản lý TQ. Để được chấp thuận, công ty con cần thuyết phục Bắc Kinh là quyền sở hữu các cổ phiếu của nó tại TQ không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ lệnh trừng phạt tiềm tàng nào của Hoa Kỳ. "Họ sẽ không chấp thuận đơn đăng ký lên sàn của chúng tôi trừ khi chúng tôi loại bỏ hoàn toàn rủi ro cho các cổ đông TQ", ông này cho biết.