Mông Cổ: Khủng hoảng chính trị từ những chiếc xe sang và túi xách đắt tiền

[Romano]

Đất nước Mông Cổ đã lâm vào một cuộc khủng hoảng chính trị mới khi Thủ tướng Oyun-Erdene Luvsannamsrai tuyên bố từ chức sau nhiều tuần biểu tình nổ ra do gia đình ông phô trương sự giàu có xa hoa.
Xe hơi sang trọng, túi xách hàng hiệu

Nhiều cuộc biểu tình nổ ra sau khi các bài đăng trên mạng xã hội lan truyền rộng rãi về lời cầu hôn xa hoa của con trai 23 tuổi của thủ tướng và lối sống xa hoa của họ bao gồm đi trực thăng, nhẫn đắt tiền, túi xách hàng hiệu và xe hơi sang trọng. Người ta ngày càng nghi ngờ cách người con trai tích lũy được khối tài sản lớn như vậy - đặc biệt là khi Thủ tướng Oyun-Erdene vận động tranh cử với tư cách là người xuất thân từ nông thôn chứ không phải gia đình giàu có."Không có nguồn thu nhập rõ ràng, việc họ trưng bày những chiếc túi xách xa xỉ, du lịch riêng và cuộc sống xa hoa là một sự xúc phạm trắng trợn đối với người dân Mông Cổ trung bình", Anima, 28 tuổi, thành viên của nhóm biểu tình Ogtsroh Amarhan (Từ chức thật dễ dàng) cho biết.

Anima cho biết, các cuộc biểu tình không chỉ dừng lại ở các bài đăng trên mạng xã hội khoe khoang sự giàu có, mà bà cho rằng đó là dấu hiệu phản ánh sự xa cách ngày càng gia tăng giữa giới tinh hoa cầm quyền và dân thường. Sự tức giận của công chúng càng gia tăng khi chi phí sinh hoạt tăng cao, lạm phát tăng vọt và ô nhiễm nghẹt thở ở thủ đô, nơi sinh sống của một nửa dân số.

Trong hơn 2 tuần, người biểu tình ngày nào cũng tập trung tại quảng trường Sukhbaatar ở trung tâm thủ đô Ulaanbaatar, trước Dinh Chính phủ, kêu gọi ông Oyun-Erdene công khai tài chính và từ chức.

Trong nhiều thập kỷ, Mông Cổ đã phải vật lộn với nạn tham nhũng tràn lan và các cuộc biểu tình thường nổ ra do cáo buộc các quan chức tham nhũng và lãnh đạo doanh nghiệp làm giàu cho bản thân bằng tiền công quỹ. Chẳng hạn như các cuộc biểu tình lớn nổ ra vào năm 2022 do vụ bê bối tham nhũng liên quan đến cáo buộc biển thủ hàng tỷ USD than đá xuất sang Trung Quốc. Mặc dù các nhà phân tích cho biết không có bằng chứng nào về hành vi tham nhũng của Thủ tướng Oyun-Erdene, nhưng các bài đăng trên mạng xã hội của con trai ông đã làm sâu sắc thêm sự thất vọng của công chúng vốn từ lâu đã cảnh giác với việc các quan chức được dân bầu của họ sử dụng sai mục đích các nguồn lực công.

“Tôi muốn một xã hội công bằng, nơi người dân bình thường có tiếng nói và các viên chức chính phủ phải chịu trách nhiệm. Việc chứng kiến quá nhiều bất bình đẳng, bất công và kiêu ngạo từ những người nắm quyền đã thúc đẩy tôi lên tiếng”, Ariunzaya Khajidmaa, một cư dân ở thủ đô Ulaanbaatar cho biết.

Một phần của sự thất vọng của công chúng là ngay cả khi các vụ án tham nhũng được truy tố, chúng vẫn chậm được đưa ra xét xử trong hệ thống tư pháp, khiến một số người đặt câu hỏi về tính độc lập của ngành tư pháp. Chỉ số Freedom House năm 2024 cho biết, “tham nhũng và ảnh hưởng chính trị trong công việc hằng ngày của các thẩm phán vẫn là mối quan tâm”. “Nếu bạn nhìn vào chỉ số tham nhũng, nó đã giảm xuống. Và, một lời giải thích là, mặc dù Thủ tướng đã vạch trần rất nhiều vụ án tham nhũng, nhưng không có hành động nào được thực hiện. Vì vậy, bây giờ mọi người đều nhìn vào ngành tư pháp”, Bolor Lkhaajav, một nhà phân tích và bình luận chính trị người Mông Cổ cho biết.

“Đỉnh của tảng băng trôi”

Các cuộc biểu tình chỉ là “đỉnh của tảng băng trôi”, Jargalsaikhan Dambadarjaa, một phát thanh viên và nhà bình luận chính trị người Mông Cổ cho biết.Ông Oyun-Erdene, người đã tái đắc cử nhiệm kỳ thứ hai vào năm 2024, đã hứa sẽ đa dạng hóa nền kinh tế của đất nước, vốn phụ thuộc vào ngành khai khoáng chiếm khoảng một phần tư GDP.

Mông Cổ có trữ lượng than, đồng, vàng, phốt pho khổng lồ và khoảng 90% lượng than xuất khẩu của Mông Cổ là sang Trung Quốc.

Năm ngoái, chính phủ liên hiệp của ông Oyun-Erdene đã công bố 14 dự án lớn mới để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bao gồm các kết nối đường sắt xuyên biên giới và mở rộng đáng kể năng lượng tái tạo. Một trong những trọng tâm chính sách mang tính biểu tượng của ông Oyun-Erdene là thành lập một quỹ tài sản quốc gia nhằm mục đích phân phối lại tài sản của đất nước cho người dân.

Luật Quỹ tài sản quốc gia được quốc hội thông qua vào tháng 4, cho phép chính phủ nắm giữ 34% cổ phần trong các mỏ được coi là có trữ lượng khoáng sản chiến lược, nghĩa là chúng rất quan trọng đối với nền kinh tế và sự phát triển của đất nước. Hiện có 16 địa điểm như vậy và lợi nhuận sẽ được đưa vào quỹ, với các phần được phân bổ để mang lại lợi ích cho người dân Mông Cổ bao gồm thông qua hỗ trợ tài chính, chăm sóc sức khỏe, giáo dục và nhà ở. Động thái này không được giới tinh hoa khai thác mỏ giàu có và quyền lực của đất nước ủng hộ. "Những người này hiện đang bên bờ vực mất quyền lực. Chính họ nắm giữ số tiền khổng lồ, đã tạo ra sự bất bình đẳng lớn trong nước. Vì vậy, họ đang chiến đấu đến chết để chống lại chính phủ này", Jargalsaikhan nói.

Thủ tướng Mông Cổ đã từ chức sau khi không nhận được đủ sự ủng hộ trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại Quốc hội. Đại sứ quán Mông Cổ tại Washington đã xác nhận điều này. Ông sẽ tiếp tục phục vụ với tư cách Thủ tướng lâm thời cho đến khi một nhà lãnh đạo đảng mới được bổ nhiệm.

Theo trang tin tức ikon.mn, Thủ tướng Oyun-Erdene nhận được 44 phiếu bầu, thấp hơn nhiều so với con số 64 phiếu cần thiết. Cuộc bỏ phiếu diễn ra vào sáng sớm ngày 3/6 sau nhiều tuần biểu tình bùng phát do có báo cáo về lối sống xa hoa của con trai thủ tướng. Một số người kêu gọi thủ tướng từ chức.

Trước cuộc bỏ phiếu, ông Oyun-Erdene cảnh báo rằng cuộc bỏ phiếu có thể dẫn đến bất ổn và làm rung chuyển nền dân chủ non trẻ của Mông Cổ. Ông bảo vệ sự chính trực của mình nhưng thừa nhận một sai lầm: "Dành quá nhiều thời gian cho các dự án lớn trong khi không chú ý đủ đến các vấn đề chính trị xã hội và nội bộ". Ông Oyun-Erdene đã giữ chức thủ tướng trong 4 năm và đã vượt qua nhiều lời kêu gọi từ chức trước đó. Năm ngoái, Quốc hội Mông Cổ đã được mở rộng từ 76 ghế lên 126 ghế sau các cuộc cải cách bầu cử. Kết quả là một chính phủ liên minh ra đời.

Những người biểu tình cho biết sự giàu có về khoáng sản của đất nước Mông Cổ đã mang lại lợi ích cho các nhóm lợi ích kinh tế và những người giàu có, trong khi nhiều người Mông Cổ vẫn sống trong cảnh nghèo đói.

Nỗ lực cải cách

Mông Cổ, với dân số khoảng 3,4 triệu người, không quan trọng về mặt chiến lược, nhưng lại giàu than, đồng và các khoáng sản quan trọng bao gồm uranium. Điều này có ý nghĩa với phương Tây, do đó đã thu hút số lượng đáng kể các chính trị gia châu Âu đã đến thủ đô Ulaanbaatar, bao gồm không chỉ Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, mà còn cả Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda, Bộ trưởng Ngoại giao Đức Annalena Baerbock và người đồng cấp Pháp Catherine Colonna.Tham nhũng được xem là tệ nạn nghiêm trọng đang kìm hãm đất nước và khiến đất nước phụ thuộc nhiều hơn vào hai nước láng giềng, theo cựu Bộ trưởng Tư pháp Nyambaatar Khishgee, hiện là Thị trưởng Ulaanbaatar.

Hai vụ bê bối nói riêng - vụ trộm kéo dài 4 năm liên quan đến xuất khẩu than sang Trung Quốc và việc các chính trị gia và cộng sự lạm dụng các khoản vay giáo dục giá rẻ - đã dẫn đến sự bất bình sâu sắc. Ông Nyambaatar không giấu giếm: "Kể từ 30 năm qua, một nhóm người trong cuộc coi các quỹ nhà nước và doanh nghiệp nhà nước là giấy phép để trục lợi cá nhân".

Ông Nyambaatar khẳng định chắc chắn rằng mọi thứ phải thay đổi. “Những cuộc biểu tình đó đã thay đổi đáng kể môi trường xã hội và một điều chúng tôi hiểu là chúng ta cần phải thay đổi mối quan hệ giữa kinh doanh, chính trị và kinh tế.

Quy mô của các cải cách đang được tiến hành trong các lĩnh vực của pháp luật như: tố giác, tăng cường minh bạch dữ liệu, cải cách chính trị và cải cách các công ty nhà nước là rất lớn. Theo một ước tính, chiến lược chống tham nhũng có hơn 400 chỉ số. Nhưng, Bộ trưởng Tư pháp cũng thừa nhận rằng Mông Cổ có thể có bất kỳ loại chiến lược chống tham nhũng hoàn hảo nào trên giấy tờ. Điều cần thiết là một xã hội dân sự năng động để đảm bảo các luật như vậy được thực thi. Hy vọng cũng là kết quả của cải cách bầu cử, phe đối lập sẽ có tiếng nói trong quốc hội, chứ không chỉ ở các quảng trường công cộng.

Có lẽ con đường tốt nhất để có được uy tín là truy tìm mạng lưới các quan chức và chính trị gia đã lừa đảo nhà nước về than. Tổng cộng, khoảng 6,4 triệu tấn than, trị giá 1,8 tỷ USD, đã không được hải quan Mông Cổ đăng ký kể từ năm 2013 trong khi được hải quan Trung Quốc ghi nhận. Những người tố giác cho biết các quan chức hải quan tham nhũng đã đăng ký xe tải chở than là xe chở khách.

Bộ Tư pháp Mông Cổ đã sử dụng hệ thống Thông báo đỏ và xanh của Interpol để xác định vị trí nghi phạm trong cuộc truy đuổi trên khắp thế giới, từ Mỹ, Malaysia, Pháp và Australia. Trong số các chính khách bị truy bắt vì tham nhũng có cả cựu Tổng thống Battulga Khaltmaa, đã chạy đến Hàn Quốc để ẩn náu với lý do y tế. Bộ Tư pháp Mông Cổ cho rằng, nhu cầu thay đổi của công chúng sẽ được đáp ứng.