Đột phá ngoại giao mới cho hòa bình ở Ukraine

[june04]

Thượng đỉnh Alaska và các cuộc họp tại Washington, D.C., đã tạo ra bước ngoặt ngoại giao lớn, kéo Mỹ, Nga, Ukraine và châu Âu vào tiến trình đối thoại trực tiếp, mở hy vọng mới cho chấm dứt chiến sự.


Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc họp báo chung tại Căn cứ Elmendorf-Richardson ở Anchorage, bang Alaska (Mỹ) ngày 15/8/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Trong những ngày qua, cục diện ngoại giao liên quan đến cuộc xung đột Nga - Ukraine đã chứng kiến một sự dịch chuyển đáng kể, với trọng tâm là hai sự kiện cấp cao liên tiếp. Khởi đầu là hội nghị thượng đỉnh lịch sử tại Anchorage, Alaska vào ngày 15/8, nơi Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin có cuộc gặp trực tiếp đầu tiên kể từ năm 2018. Cuộc gặp kéo dài gần 3 giờ này, được cả hai bên mô tả là “hiệu quả và mang tính xây dựng”, đã phá vỡ thế bế tắc đối thoại ở cấp cao nhất và đóng vai trò như một chất xúc tác ngoại giao mạnh mẽ.

Tiếp theo, vào ngày 18/8, Tổng thống Trump đã tiếp đón Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và một phái đoàn cấp cao gồm các nhà lãnh đạo châu Âu và NATO tại Washington, D.C.. Chuỗi sự kiện này không chỉ là những hành động đơn lẻ mà là một chuỗi phản ứng liên tiếp, cho thấy việc nối lại đối thoại trực tiếp giữa Washington và Moskva đã kéo theo các bên liên quan khác, đặc biệt là Ukraine và các nước châu Âu, phải hành động để không bị gạt ra khỏi tiến trình ngoại giao.


Cuộc gặp gỡ đáng chú ý giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Putin tại Alaska diễn ra trong không khí mà các chuyên gia nhận định là mang tính biểu tượng và chiến lược cao hơn là kết quả thực chất. Ngay từ khoảnh khắc đầu tiên, Tổng thống Putin đã nhận được sự tiếp đón nồng hậu, với thảm đỏ và cái bắt tay thân mật từ ông Trump, hình ảnh chưa từng có kể từ năm 2022.

Về nội dung, mặc dù cả hai bên đều bày tỏ sự lạc quan về khả năng hàn gắn quan hệ song phương và giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine, hội nghị không đạt được bất kỳ thỏa thuận cụ thể hay lệnh ngừng bắn nào. Thay vào đó, cuộc họp đã chuyển trọng tâm và trách nhiệm đàm phán sang phía Ukraine và châu Âu. Giáo sư Struye de Swielande, chuyên gia quan hệ quốc tế tại Đại học công giáo Louvain của Bỉ (UCLouvain), đánh giá rằng, đây là một “thắng lợi tinh tế” cho Moskva, trong khi ông Trump có thể tuyên bố thành công dựa trên hình ảnh và cảm giác cá nhân.

Hội nghị thượng đỉnh này đã tái định hình lại cục diện ngoại giao toàn cầu. Nó được nhiều nhà phân tích coi là một nỗ lực của chính quyền Trump nhằm "cài đặt lại" quan hệ Mỹ - Nga, vượt ra ngoài khuôn khổ cuộc xung đột ở Ukraine. Một số chuyên gia như Giáo sư Khoa học chính trị Roderick Kiewiet từ Viện Công nghệ California cho rằng chính quyền Trump coi Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược chính đối với lợi ích của Mỹ và do đó muốn "xoay trục sang Nga để đối phó Trung Quốc", một chiến lược tương tự như cách Tổng thống Richard Nixon đã từng làm với Trung Quốc để đối phó Liên Xô năm 1972.

Các chuyên gia và giới địa chính trị cũng đưa ra những đánh giá sâu sắc, vượt qua các tuyên bố công khai. Nghị sĩ Đức Norbert Rottgen cho rằng Tổng thống Putin đã đạt được “sự công nhận ngoại giao đầy đủ” từ ông Trump mà “không phải đánh đổi bất cứ điều gì”. Ở chiều ngược lại, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Toàn diện châu Âu và Quốc tế, Trường Kinh tế Cao cấp có trụ sở ở Moskva, ông Dmitry Suslov, tin rằng cuộc gặp tại Alaska đã đạt được một “sự hội tụ lớn liên quan đến lập trường giữa Nga và Mỹ về mô hình giải quyết” xung đột, cho thấy hai cường quốc đang đi đến một tiếng nói chung chiến lược.

Nhà phân tích Pavel Seleznyov, Trưởng khoa Quan hệ Kinh tế Quốc tế tại Đại học Tài chính thuộc Chính phủ Nga giải thích thêm rằng chính quyền Trump sẵn sàng từ bỏ chính sách “bài Nga” vì nó đã “cạn kiệt lợi ích chính trị” và thay vào đó, sự hợp tác với Nga sẽ mang lại “cơ hội bổ sung hàng nghìn tỉ đô la Mỹ vào vốn hóa của nền kinh tế Mỹ”. Những phân tích này chứng tỏ rằng những gì diễn ra trên bề nổi của các cuộc gặp chỉ là phần nổi của một chiến lược sâu sắc hơn, nơi mỗi bên đang tìm kiếm lợi ích riêng của mình trong một cuộc tái định hình trật tự thế giới.


Cuộc họp tại Washington D.C.: Lộ rõ khác biệt về Ukraine

Ba ngày sau hội nghị ở Alaska, Tổng thống Trump đã chủ trì các cuộc họp tại Washington, D.C., với sự tham gia của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và một phái đoàn cấp cao của châu Âu và NATO, bao gồm Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Anh Keir Starmer, và Tổng Thư ký NATO Mark Rutte. Cuộc gặp này được tổ chức trong nỗ lực nhằm phối hợp các bước đi tiếp theo và trấn an các đồng minh phương Tây.

Tại đây, Tổng thống Trump đã thảo luận về các “đảm bảo an ninh” cho Ukraine và cả “khả năng trao đổi lãnh thổ” để chấm dứt chiến sự. Tuy nhiên, quan điểm của các bên đã thể hiện sự khác biệt rõ rệt. Tổng thống Zelensky nhấn mạnh sự cần thiết của “các đảm bảo an ninh mạnh mẽ” và việc “hồi hương trẻ em, tù binh”, nhưng ông không đề cập đến ý tưởng trao đổi lãnh thổ. Ông Zelensky chỉ nói rằng vấn đề lãnh thổ là một chủ đề “rất nhạy cảm” và cần được “để lại giữa Ukraine và Nga”.

Cuộc họp cho thấy sự khác biệt về quan điểm và lợi ích giữa các bên trong chính “mặt trận thống nhất” của phương Tây. Theo tờ Financial Times, Ukraine đã đề xuất một “bảng giá” cứng rắn cho hòa bình, bao gồm việc mua 100 tỉ đô la Mỹ vũ khí do châu Âu chi trả, một thỏa thuận 50 tỉ đô la Mỹ về thiết bị bay không người lái, và yêu cầu Nga bồi thường 300 tỉ đô la Mỹ từ tài sản bị đóng băng. Ukraine cũng kiên quyết không nhượng bộ lãnh thổ. Điều này cho thấy trong khi ông Trump tiếp cận cuộc xung đột như một "phi vụ" ngoại giao có thể thương lượng, thì Ukraine coi đây là vấn đề sống còn về lãnh thổ và chủ quyền, không thể đánh đổi. Sự khác biệt này làm nổi bật áp lực lớn mà Kiev phải đối mặt khi phải cân bằng giữa việc duy trì sự hỗ trợ của Mỹ và bảo vệ các lợi ích cốt lõi của mình, đồng thời cũng phản ánh sự khác biệt sâu sắc về tầm nhìn giữa hai bên.

Mở đường cho các cuộc gặp tiếp theo

Một kết quả quan trọng và cụ thể nhất của chuỗi sự kiện ngoại giao mới là việc xúc tiến cho các cuộc gặp cấp cao tiếp theo. Sau cuộc họp tại Washington D.C., Tổng thống Trump đã có cuộc điện đàm với Tổng thống Putin, và hai nhà lãnh đạo đã đồng ý ủng hộ việc tiếp tục đàm phán trực tiếp giữa Moskva và Kiev.

Tầm quan trọng của cuộc điện đàm này nằm ở việc nó đã mở đường cho một cuộc họp song phương tiềm năng giữa Tổng thống Putin và Tổng thống Zelensky, sau đó là một cuộc họp ba bên với sự tham gia của Tổng thống Trump. Trợ lý Tổng thống Nga, ông Yuri Ushakov, xác nhận rằng cả hai nhà lãnh đạo đã thảo luận về khả năng “nâng cấp độ đàm phán trực tiếp” giữa hai nước.

Sự xúc tiến cho các cuộc gặp cấp cao nhất, bao gồm cả một cuộc họp ba bên chưa từng có tiền lệ, cho thấy sự thay đổi chiến lược từ "ngoại giao qua đại diện" sang "ngoại giao trực tiếp". Tổng thống Zelensky đã nhấn mạnh rằng “chỉ ở cấp lãnh đạo, chúng tôi mới có thể giải quyết tất cả những vấn đề phức tạp và nhức nhối đó”, chỉ ra sự bế tắc của các cuộc đàm phán cấp thấp hơn.


Phản ứng của những bên liên quan

Về phản ứng từ Nga và các đối tác của Moskva: Giới chính trị Nga đã nhanh chóng coi hội nghị thượng đỉnh Alaska là một thắng lợi lớn cho Moskva. Các chính trị gia cấp cao như nghị sĩ Andrei Klishas và Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev coi cuộc gặp này đã "xác nhận mong muốn hòa bình, lâu dài và công bằng của Nga" và cho thấy Moskva có thể hoàn thành "chiến dịch quân sự đặc biệt" bằng cả biện pháp quân sự hoặc ngoại giao. Đối với họ, thành công ngoại giao không phải là một thỏa thuận cụ thể mà là sự công nhận về mặt ngoại giao và vị thế địa chính trị.

Các cơ quan truyền thông và các nhà bình luận Nga đã vui mừng trước những gì họ coi là "sự tái gia nhập của Nga vào câu lạc bộ của các quốc gia đáng kính và được tôn trọng". Điều này củng cố quan điểm rằng cuộc gặp với Tổng thống Trump đã giúp khôi phục "vị thế của Nga" với tư cách là một cường quốc toàn cầu được Mỹ đối xử bình đẳng.

Bên cạnh đó, các đối tác của Nga cũng bày tỏ sự hoan nghênh. Các nhà lãnh đạo của Belarus, Kazakhstan, Uzbekistan và Tajikistan đều có những điện đàm với Tổng thống Putin để nghe chia sẻ kết quả hội nghị. Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tin rằng cuộc đàm phán đã giúp phía Mỹ “hiểu rõ hơn” lập trường của Nga. Trong khi đó, Thư ký Hội đồng An ninh Belarus Aleksandr Volfovich nhận định cuộc gặp đã "chấm dứt tình trạng bế tắc" trong quan hệ Mỹ - Nga. Phản ứng tích cực từ các nước này cho thấy họ coi hội nghị thượng đỉnh không phải là một sự kiện nhượng bộ, mà là một bước ngoặt xác nhận sự phục hồi vị thế của Nga trên trường quốc tế và mở ra không gian cho các giải pháp hòa bình.

Về phản ứng từ các quốc gia phương Tây và Ukraine: Trong khi phía Nga coi đây là một chiến thắng, phản ứng của các nước phương Tây và Ukraine lại phức tạp hơn. Tại cuộc họp ở Washington, D.C, các nhà lãnh đạo châu Âu và NATO đã thể hiện một “mặt trận thống nhất” về vấn đề Ukraine. Tổng thư ký NATO Mark Rutte và Thủ tướng Anh Keir Starmer đã ca ngợi vai trò của Tổng thống Trump, coi việc Mỹ sẵn sàng tham gia vào các đảm bảo an ninh cho Ukraine là một “bước đột phá”.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng đánh giá cuộc gặp Alaska đã mở ra “con đường” cho các cuộc đàm phán phức tạp hơn, nhưng ông cũng nhấn mạnh mong muốn về một “lệnh ngừng bắn” trước khi các cuộc đàm phán nghiêm túc tiếp theo được tổ chức. Nhà lãnh đạo Đức nói rõ rằng ông “không thể tưởng tượng được cuộc họp tiếp theo sẽ diễn ra mà không có lệnh ngừng bắn”, qua đó cho thấy sự khác biệt về ưu tiên giữa Mỹ và châu Âu.

Các hội nghị trên không chỉ tác động đến các bên trực tiếp liên quan mà còn thu hút sự chú ý của các quốc gia ngoài khối phương Tây và Nga. Các nước như Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và Kyrgyzstan đã tái khẳng định lập trường ủng hộ giải pháp hòa bình thông qua đối thoại. Đặc biệt, Tổng thống Brazil Lula da Silva đã nhấn mạnh tầm quan trọng của thông tin từ hội nghị đối với công việc của Nhóm Bạn bè vì Hòa bình tại Ukraine, một sáng kiến chung của Brazil và Trung Quốc.


Chặng đường phía trước

Từ các diễn biến ngoại giao trên, có thể thấy một lộ trình rõ ràng đang được xúc tiến. Bước tiếp theo sẽ là một hội nghị thượng đỉnh ba bên giữa Tổng thống Putin, Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky. Tổng thống Mỹ đã xác nhận rằng ông đang sắp xếp một cuộc gặp song phương giữa các nhà lãnh đạo Nga và Ukraine, sau đó là một cuộc họp ba bên có sự tham gia của ông. Các nhà lãnh đạo châu Âu và Ukraine cũng đã công khai ủng hộ ý tưởng này, tạo ra một động lực mạnh mẽ để hiện thực hóa nó.

Cuộc gặp này, nếu diễn ra, sẽ là một bước đột phá quan trọng. Tổng thống Zelensky đã bày tỏ sự sẵn sàng cho một cuộc họp cấp lãnh đạo "mà không có bất kỳ điều kiện nào" từ phía Ukraine, vì ông tin rằng việc đưa ra các điều kiện tiên quyết sẽ chỉ làm trì hoãn cuộc đàm phán và trao lợi thế cho Moskva. Điều này cho thấy tính cấp bách của tình hình và sự thay đổi trong chiến thuật ngoại giao của Kiev. Việc Trợ lý Tổng thống Nga Yuri Ushakov xác nhận rằng cả ông Putin và ông Trump đã ủng hộ việc "nâng cấp độ đàm phán trực tiếp" giữa Moskva và Kiev cũng là một tín hiệu mạnh mẽ, cho thấy các bên có thể sẵn sàng bàn thảo về các vấn đề cốt lõi mà trước đây họ không muốn hoặc không thể.

Mặc dù có những bước tiến đáng khích lệ, con đường dẫn đến hòa bình ở Ukraine vẫn còn đầy chông gai. Các vấn đề cốt lõi của cuộc xung đột như lệnh ngừng bắn, trao đổi lãnh thổ và các đảm bảo an ninh vẫn chưa được giải quyết. Một trong những thách thức lớn nhất là sự đối lập về tầm nhìn chiến lược của các bên. Nga muốn khôi phục “một sự cân bằng và công bằng trong lĩnh vực an ninh ở châu Âu và toàn thế giới phải được khôi phục”. Trong khi đó, Ukraine và các đối tác phương Tây lại muốn bảo vệ chủ quyền và an ninh của Kiev bằng “những đảm bảo an ninh vững chắc và đáng tin cậy”.

Những khác biệt về chiến thuật cũng là một rào cản. Thủ tướng Đức Merz mong muốn một lệnh ngừng bắn ngay lập tức để chấm dứt đổ máu, trong khi Nga khẳng định các nhiệm vụ quân sự vẫn có thể tiếp diễn. Bên cạnh đó, Moskva tuyên bố không chấp nhận bất kỳ kịch bản nào liên quan đến việc triển khai lực lượng của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tại Ukraine, có thể dẫn đến leo thang xung đột không kiểm soát. Do đó, việc tìm kiếm một giải pháp bền vững không chỉ là việc tìm kiếm một "thỏa thuận" mà là dung hòa những lợi ích và tầm nhìn chiến lược đối lập của các bên.

Tóm lại, các cuộc gặp gần đây tại Alaska và Washington, D.C. đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho cuộc xung đột Nga - Ukraine. Cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Nga đã phá vỡ thế bế tắc ngoại giao kéo dài, tạo ra một kênh đối thoại cấp cao mới và kéo các bên liên quan khác phải tái định vị vai trò của mình. Mặc dù chưa có thỏa thuận cụ thể nào được ký kết, các bên đã đồng ý xúc tiến một lộ trình ngoại giao mới, bao gồm các cuộc gặp song phương và ba bên giữa các nhà lãnh đạo cấp cao nhất. Đây là một bước đi chiến lược quan trọng, cho thấy sự dịch chuyển từ việc duy trì áp lực sang việc tìm kiếm một giải pháp toàn diện.

Tuy nhiên, những thách thức cốt lõi vẫn còn tồn tại, bao gồm những khác biệt sâu sắc về vấn đề lãnh thổ, các đảm bảo an ninh và tầm nhìn chiến lược. Mặc dù một nền hòa bình nhanh chóng vẫn còn là một viễn cảnh xa vời, nhưng những bước tiến ngoại giao này đã mở ra một con đường mới để các bên có thể đối thoại trực tiếp và giải quyết những vấn đề phức tạp, từ đó mang lại hy vọng về một giải pháp bền vững cho cuộc xung đột.