Nếu phở được coi là món ăn đặc trưng của Hà Nội th́ ở TP. Hồ Chí Minh chắc chắn vai tṛ đó là của bánh ḿ thịt như khẳng định của Robyn Eckhardt, cây bút nữ chuyên viết về ẩm thực và du lịch châu Á cho nhiều báo và tạp chí có uy tín.
Bài Đi t́m bánh ḿ ngon nhất Sài G̣n (Finding Saigon’s best banh mi) của bà được đăng trên trang mạng EatingAsia gần đây.
Theo Robyn Eckhardt, thứ bánh sandwich có hơi hướm Pháp quốc đó được khai sinh ở miền Bắc Việt Nam nhưng lại trưởng thành và lớn mạnh tại miền Nam sau năm 1954, khi nhiều người làm bánh ḿ rời miền Bắc di cư vào Nam vào thời điểm đất nước này bị tạm chia cắt và chế độ thực dân Pháp cũng chính thức cáo chung.
Với sự trợ giúp của Andrea Nguyen, chuyên gia về bánh ḿ đồng thời là tác giả cuốn sách Cẩm nang về bánh ḿ (The banh mi handbook), Robyn Eckhardt đă có một chuyến du hành khảo sát tại TP.HCM để xác định những địa chỉ bán bánh ḿ (thịt) ngon nhất.

Bánh ḿ Sài G̣n đă nổi tiếng toàn cầu
Ba điểm bán bánh ḿ Sài G̣n
Điểm dừng chân đầu tiên của họ là một xe bánh ḿ trong con hẻm trên đường Trương Định, ở đoạn giữa hai đường Ngô Thời Nhiệm và Nguyễn Đ́nh Chiểu. Chủ nhân xe bánh ḿ này là chị Hoàng Thanh Mai, một người mới chỉ vào nghề bán bánh ḿ thịt chừng đôi ba năm trở lại đây.
Andrea Nguyen viết trong cuốn Cẩm nang về bánh ḿ của cô như sau: “Khi xe bánh ḿ của bà Mai bắt đầu một ngày bán hàng, và khi nh́n thấy món trứng được tráng trên bếp than… cái “ra đa bánh ḿ” của tôi khởi sự hoạt động”.
Trên chiếc xe đẩy ấy, ngoài bánh ḿ thịt c̣n có bánh ḿ ốp la, nhưng làm nên nét độc đáo của xe bánh ḿ bà Mai, theo Andrea Nguyen chính là món gị heo hấp.
Gần giống với món xúc xích heo mortadella nổi tiếng của ẩm thực Ư, gị heo là một trong ba loại thịt làm nên ổ bánh ḿ thịt “đặc biệt” của chị Mai: thịt xá xíu, thịt nướng và gị heo. Tất cả được nhồi vào ổ bánh cùng với pa-tê và tất nhiên không thể thiếu những phụ gia khác như xốt mayonnaise, đồ chua, x́ dầu, hành…
Và để giữ chất lượng, bánh ḿ nóng gịn mới ra ḷ được đưa đến xe bánh ḿ của chị Mai đều đặn vài lần trong khoảng thời gian từ ba đến bốn tiếng bán hàng, đủ để chị bán chừng một trăm ổ mỗi ngày.

Xe bánh ḿ của chị Hoàng Thanh Mai.
“Khéo” là từ mà Andrea Nguyen dùng để mô tả cách thao tác của chị Mai khi bán hàng cho khách, những người khoan khoái nhai từng miếng bánh ḿ nóng gịn với nhân thịt thơm ngon, béo ngậy pa-tê và xốt mayonnaise, hoặc đơn giản hơn là với trứng ốp la nóng hổi, vừa chín tới mà vẫn nguyên ḷng đỏ.

Bánh ḿ thịt và bánh ḿ ốp la của chị Mai rất được thực khách trẻ ưa chuộng
Điểm đến thứ hai là tiệm bánh ḿ Ḥa Mă trên đường Cao Thắng, nơi có món “ruột” là bánh ḿ ốp la chảo. Mỗi phần ăn là một ổ bánh ḿ và một chiếc chảo nhỏ vừa mang từ bếp ra, bên trong có trứng ốp la, xúc xích, thịt nguội, pa-tê vẫn đang xèo xèo, tỏa hương quyến rũ. N
hiều người sống ở Sài G̣n nhiều năm trước ngày 30-4-1975 cho rằng bánh ḿ Ḥa Mă là tiệm đầu tiên bán bánh ḿ thịt kiểu Sài G̣n. Vào thập niên 1960 và vài năm trước đó, thành phố này chỉ có những tiệm bán bánh ḿ baguette kiểu Pháp, ổ dài nhỏ, đặc ruột, ăn với thịt nguội, pa-tê nhưng không kẹp vào ruột bánh.
Vợ chồng chủ nhân tiệm bánh ḿ Ḥa Mă (lúc đó c̣n ở trên đường Phan Đ́nh Phùng – giờ là Nguyễn Đ́nh Chiểu) đă có sáng kiến làm ổ bánh ḿ có nhân thịt, pa-tê…, thêm ít đồ chua, dưa leo, hành ng̣, ớt… rất tiện cho người ăn sáng cần tiết kiệm thời gian.
Từ đó bánh ḿ thịt “kiểu Sài G̣n” ra đời, “sống hùng, sống mạnh” đến ngày hôm nay, rồi theo chân những người Việt định cư ở nước ngoài sau 1975, trở thành món ăn Việt được biết đến chẳng kém ǵ món phở, thậm chí từ “bánh ḿ” đă được viết kiểu Việt Nam từ nhiều năm qua ở nước ngoài.

Tiệm bánh ḿ Ḥa Mă với bà chủ Lê Thị Hạnh.
“Truyền nhân” cũng là thế hệ thứ ba đang quản lư tiệm bánh ḿ Ḥa Mă là bà Lê Thị Hạnh. Theo lời bà Hạnh th́ ông nội của bà “bán bánh ḿ sao cho hết vào buổi sáng và dành buổi chiều để làm thơ”.
Bánh ḿ ở Ḥa Mă là loại đặc ruột, kích thước vừa phải nhưng bên trong nhồi đầy thịt và xúc xích, pa-tê, bởi theo lời bà Hạnh: “Trừ phi đi đâu xa người ta mới cần mua một ổ bánh ḿ dài, c̣n th́ khách hàng của chúng tôi thích ăn ít bánh ḿ mà nhiều thịt”.
Một nét đặc biệt khác ở Ḥa Mă là những miếng cà rốt, củ cải trắng ngâm chua và dưa leo để ăn kèm được xắt lát dày hơn những nơi khác; và pa-tê ở đây th́ mềm mượt như lụa khi được đưa vào miệng!

Bánh ḿ ốp la chảo ở Ḥa Mă
Điểm đến thứ ba của Robyn Eckhardt và Andrea Nguyen là tiệm bánh ḿ Số 1 trên đường Nguyễn Thượng Hiền (góc đường giao với Nguyễn Thị Minh Khai), nơi không chỉ bán bánh ḿ thịt mà c̣n bán thức ăn trưa. Chủ quán, ông Trần Linh Sơn đă có thâm niên cả chục năm làm bếp nhà hàng trước khi mở tiệm vào năm 2008.
“Độc chiêu” của tiệm ông Sơn là bộ ba gia vị ăn kèm với bánh ḿ thịt nướng: hành lá dầu giấm, nước mắm và đậu phộng rang giă nhỏ để thay cho các loại phụ gia thông thường là xốt mayonnaise, x́ dầu hay tương ớt. Ăn bánh ḿ thịt nướng ở tiệm Số 1 là cách thưởng thức bánh ḿ “thuần chất” với món thịt nướng trên lửa than cũng “thuần chất” và nước mắm “thuần Việt” vậy.
Cẩm nang về bánh ḿ của Andrea Nguyen

Tháng 7-2014 cuốn sách mới nhất của Andrea Nguyen chuyên về bánh ḿ Sài G̣n mới có mặt trên các kệ sách ở Mỹ.
Để thực hiện tác phẩm ẩm thực này, Andrea Nguyen đă dành trọn ba tháng tự tay nướng bánh ḿ và làm các loại bánh ḿ với nhân nhiều kiểu, từ đó h́nh thành các công thức bánh ḿ thịt kiểu Sài G̣n cho người đọc ở Hoa Kỳ.
Các loại bánh ḿ với công thức khác nhau đều được minh họa bằng ảnh chụp tuyệt đẹp của nhiếp ảnh gia Paige Green, bởi theo lời tác giả: “Mục đích của tôi là giúp người đọc đạt được thành công khi đă chuẩn bị thật tốt cho món bánh ḿ. Một cuốn sách hướng dẫn nấu ăn phải cung cấp cho người đọc một sự cân đối về các cách thực hành và cảm hứng nghệ thuật từ h́nh ảnh”.
(Theo DNSGCT)