Khi mà sách giáo khoa ở VN c̣n dạy cưa bom là... dũng cảm th́ những vụ nổ ở Văn Phú, Hà Đông, Hà Nội vừa qua khiến nhiều người khiếp sợ xảy ra âu cũng là chuyện b́nh thường. Sự khiếp sợ này không lạ lẫm ǵ với người dân khu vực miền Trung - nơi c̣n rất nhiều bom đạn thời chiến tranh sót lại... Nơi đây bom đạn vẫn vùi im trong ḷng đất, thỉnh thoảng tiếng nổ chát chúa của nó vẫn lấy mạng người.

Vẫn c̣n nhiều bom đạn vùi sâu dưới ḷng đất được t́m thấy. Ảnh: T.G
Những cái chết đau ḷng v́ cưa bom lấy sắt
Bây giờ, người dân huyện Hướng Hóa, Quảng Trị vẫn kể cho nhau nghe chuyện buồn về cái chết oan nghiệt v́ nghề tháo bom kiếm sống của hai anh em ruột hồi cuối tháng 7/2013. Hai cái chết đau ḷng này đă thành câu chuyện nhắc nhở về sự nguy hiểm của nghề tháo bom bán sắt vụn. Đó là cái chết của hai anh em người dân tộc Vân Kiều, Hồ Li Va (sinh năm 1993) và Hồ Văn Na (sinh năm 1996) trú tại thôn Trằm, xă Hướng Tân, huyện Hướng Hóa. Ngày 28/7/2013, Va và Na sang Lào t́m thấy một quả bom, hôm sau, họ rủ thêm hai người Lào ở bản May, huyện Sepone, tỉnh Savannakhet (Lào) bắt tay tháo bom để lấy kim loại. Bom nổ, hai anh em Va và Na chết ngay tại chỗ, hai người Lào bị thương nặng phải đưa đi cấp cứu.
Trong chuyến công tác ở Quảng Trị, chúng tôi gặp ông Nguyễn Xảo, người có đến 3 con trai chết v́ cưa bom. Ông Xảo quê ở Đà Nẵng, sau ḥa b́nh, ông đưa gia đ́nh lên vùng rừng núi Hải Thái, Gio Linh làm kinh tế mới. “Con đông, không đủ cơm ăn nên phải ăn sắn luộc chấm muối. Cả gia đ́nh tôi phải lần hồi kiếm ăn từng bữa. Phải đi khai hoang ở Cồn Tiên, lần lượt 3 người con trai của tôi là Nguyễn Xang, Nguyễn Quang, Nguyễn Sáu đă măi măi không trở về”, ông Xảo buồn rầu chia sẻ. Vợ mất sớm, 3 người con của ông cũng lần lượt chết v́ tháo bom ở 3 thời điểm khác nhau khiến ông phải sống trong cô quạnh ở tuổi xế chiều. Cho đến tận bây giờ và có lẽ sẽ măi về sau, bom ḿn vẫn sẽ làm tim ông đau nhói.
Cách nhà ông Xảo không xa, hoàn cảnh gia đ́nh ông Trần Nậy c̣n đau đớn hơn. Ông Nậy chia sẻ: “Con trai tôi khi mới 15 tuổi đă chết năm 1988 v́ vác cuốc theo anh cả lên Cồn Tiên đào bom. Nó đào được quả DKZ, loại này có gắn một đoạn bạc ở chóp đầu. Nó dùng cuốc gơ vào đầu đạn để gỡ ra. Đạn nổ, thằng em chết, thằng anh đứng bên miệng hố nh́n sang th́ bị mảnh găm trúng bụng làm đứt nhiều khúc ruột. Năm 1990, thằng anh cả chết trong lúc cố gắng tháo ng̣i nổ một quả đạn pháo. Cách đó 5 ngày, bố vợ nó từ dưới Vĩnh Linh lên Cồn Tiên cắt tranh, dẫm phải ḿn nổ bay mất xác”. Đau đớn chưa rời bỏ gia đ́nh ông khi năm 1991, người con thứ ba tên Trần Quốc Sự (17 tuổi) cũng ĺa đời sau tiếng nổ từ quả đạn cối.
Bao giờ hết bom?
Phong trào ḍ bom, ḿn lấy sắt vụn không c̣n rầm rộ như những năm tháng sau giải phóng nhưng ở Quảng Trị vẫn c̣n nghề tháo bom rà ḿn t́m phế liệu mưu sinh. “Làng liều” Tân Hiệp (xă Cam Tuyền, H.Cam Lộ) sáng sớm vắng hoe, người dân đi nương th́ ít, chủ yếu t́m phế liệu ở những ngọn đồi rất xa làng.
V́ quen với nghề rà, phá bom ḿn mưu sinh nên có câu cửa miệng nói về người Tân Hiệp là tai họ thính đến độ, chỉ cần nghe trên máy rà kêu tít tè là đủ biết dưới ḷng đất có cái ǵ. Nhiều người dân nơi đây không c̣n lạ với những h́nh ảnh tháo bom: Vài ba người đàn ông lực lưỡng mồ hôi nhễ nhại v́ ra sức cưa quả bom như cưa... khúc gỗ. Cưa không xong th́ dùng búa, dùng dùi để đục, lấy ra thuốc súng, nhôm đồng... và bán tuốt.
Ông Nguyễn Văn Mạnh (60 tuổi), bị cụt gần hết một bàn tay và hỏng một mắt do đụng phải bom ở Làng Cát (H. Đakrông) lúc mới 25 tuổi. Dù có kinh nghiệm tháo bom hơn 40 năm nhưng ông Mạnh đă phải thừa nhận rằng việc rà ḿn và tháo đạn của dân Tân Hiệp chủ yếu là do “quen tay”. “Nghề ni chắc chắn là phải giáp mặt với bom đạn. Nhiều người sợ th́ quăng chạy nhưng cũng không ít người liều mạng sờ vào. Họ chủ yếu dựa vào những kinh nghiệm rất ít ỏi và sự gan ĺ”, ông Mạnh cho hay.
Khắp trên dải đất h́nh chữ S, không ai thống kê được c̣n bao nhiêu quả bom, tấn đạn c̣n nằm trong ḷng đất. Trung tá Vơ Văn Ba, Giám đốc Trung tâm bom ḿn 20, Công ty 36, Bộ Quốc Pḥng cho biết trung b́nh mỗi năm rà được 4, 5 quả bom phá loại 250 Pao (đơn vị đo lường của Anh) đến 500 Pao; vài quả tên lửa; hàng trăm quả bom, đạn ở Quảng Trị và ở các địa phương khác.
Anh Thái Minh Tuấn, Đội trưởng đội 22 và anh Thái Khắc Dũng Đội trưởng đội 20 đến với nghề rà phá bom ḿn bởi một lư do đơn giản, họ không muốn thêm bất kỳ ai phải chịu đau thương đó nữa. Anh Tuấn cho biết: “Nước ta vùng nào cũng có bom ḿn c̣n nằm lại trong ḷng đất. Nhưng nhiều nhất vẫn là khu vực miền Trung. Đặc biệt ở phía tây Nghệ An và Quảng Trị”. Anh Tuấn tâm sự rằng, qua mỗi vùng quê trên lại bắt gặp những trường hợp người dân giữa thời b́nh bị mù mắt, cụt tay, cụt chân v́ tự rà phá bom ḿn.
Chưa nghe ai làm giàu bằng nghề rà phế liệu bao giờ. Có chăng là vài câu chuyện quá khứ về ai đó đă từng “trúng” một quả bom đại, bán cho nhà buôn được gần 100 triệu. Hay chuyện về một nhóm ḍ ḿn t́m ra nguyên một hầm pháo, lén lút “khai quật”, tháo kíp... rồi kiếm hơn chục triệu đồng/người. Nhưng đó đều là những câu chuyện rất cũ của thời mới ḥa b́nh. C̣n phổ biến vẫn là những câu chuyện về những cái chết thương tâm của những người làm nghề tự rà phá bom bán sắt vụn. Những vụ nổ này đă lấy đi mạng người hoặc gây tàn tật suốt một đời người.