Gà đen Tủa Chùa

Gà đen Tủa Chùa là giống gà xương đen đặc hữu của đồng bào Hmong, tiếng Hmong gọi là Ka Đu. Trải qua hàng ngàn năm với cuộc sống du canh du cư, song Ka Đu vẫn được lưu giữ qua bao thế hệ bởi người Hmong coi Ka Du là 1 tài sản quí, luôn có mặt trong danh mục tài sản thừa kế cho tặng, dựng vợ gả chồng. Ka Đu có mắt viền đen, da đen, vân thịt đen, phủ tạng đen, xương cũng nhuốm đen.

Gà xương thịt đen (gà thuốc) Tủa Chùa. Gà chỉ xương đen thôi, không phải mỗi Tủa Chùa mới có. Thế nhưng, lại chỉ ở Tủa Chùa mới thấy giống “gà lông xước” – toàn thân con gà phủ một lớp lông tơ (lông mao) mềm như lông thú, mà không có đuôi, không có cánh. Mặc dù thịt đen, xương đen nhưng lông đủ màu: đen, trắng, xám, vàng, mơ… . Con gà đen Tủa Chùa có lẽ khác gà nơi khác cũng bởi sự sinh tồn mãnh liệt của nó. Ngủ cành cây, uống sương muối, ăn ngô răng ngựa và thóc lông đuôi (Loại thóc tẻ trồng 6 tháng mới được thu, gạo đỏ, năng suất thấp, nhưng lại là loại thóc số một về độ thơm, ngon và dẻo của người Mông. Mỗi hạt có một cái lông dài vài cm, cứng và nhọn tựa gai bồ kết. Thóc rất dai, người Mông thường phải gặt rồi gùi cả bông lúa về gác ránh bếp, ăn đến đâu thì đưa cả thóc cả rơm vào giã. Đến những người phụ nữ mông sở hữu da bàn chân như miếng da yên ngựa mà cũng không dám vò, vì sợ phải “tàn tật” vì loại thóc này; không gà vịt nào dám ăn, ngoại trừ gà xương đen Tủa Chùa). Vì thế mà thịt gà xương đen Tủa Chùa càng ngọt, thơm, chắc. Xương nhỏ và cứng như xương gà rừng. Dân sành ăn chỉ cần nhá vào xương là biết ngay gà thuốc Tủa Chùa hay gà nhái. Đặc biệt thịt có hàm lượng glutamic và sắt cao gấp 2 lần so với gà bình thường và hàm lượng colesteron thấp. Đồng bào dân tộc thiểu số thường nấu cháo thịt Ka Đu bồi dưỡng cho trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và cho con bú và dùng xương Ka Đu để ngâm rượu hoặc nấu cao sử dụng cho người già, người ốm yếu, chân tay run.

Gà có thịt đen, xương đen, không chỉ là món ăn đặc biệt mà còn là loại thuốc quý của người Mông. Các nghiên cứu trình bày tại Hội nghị Quốc tế về Dinh dưỡng trị liệu mấy năm trước cho biết, thịt gà đen xương như gà Mông có hương vị và giá trị dược liệu đặc biệt trong việc chữa trị các bệnh tim mạch. Bấy lâu nay, người dân Hà Nội quen thuộc với món tần thuốc Bắc của gà ác nhỏ con, thịt đen nhẻm, nhưng giờ, họ bắt đầu làm quen với giống gà cũng thịt đen, xương đen từng được coi là “món ăn của vua chúa”. Gà Mông cũng là giống gà thịt đen, xương đen nhưng không phải là giống gà ác mà là giống gà của đồng bào Mông chuyên được dùng làm “thuốc dân tộc”.