Những cuộc đời nặng nghiệp cầm ca

[Hanna]

Kỳ 1: “Trả cả vinh hoa lẫn đoạn trường”

(CATP) Cả cuộc đời sáu bảy chục năm lênh đênh theo nghiệp cầm ca, họ đã dành trọn cả tuổi hoa niên để vui buồn theo ánh đèn sân khấu chớp tắt trong từng đêm diễn. Chở theo cả hạnh phúc gia đình lẫn những niềm đau riêng theo mỗi chuyến đò, chuyến xe lưu diễn, họ “gồng gánh” những tuồng cải lương từ sân khấu rực rỡ chốn thị thành đến từng sân khấu “ngàn sao” ở khắp nơi xa tít tắp. Là những chứng nhân cuối cùng của nghệ thuật sân khấu và đờn ca tài tử thời kỳ đầu tiên, những nghệ sĩ già vẫn tiếp tục cống hiến và viết nên trang sách cuối đời trong âm thầm lặng lẽ.

Trước khi thế hệ các ngôi sao của sân khấu cải lương như Minh Cảnh, Minh Vương, Lệ Thủy... trở thành thần tượng của công chúng, danh tiếng nổi như cồn, khán giả miền Nam thập niên 60 trở về trước đã từng được thưởng thức nhiều vở tuồng và đó chính là thời của các nghệ sĩ mà hiện giờ đã trở thành “bửu bối” của lịch sử cải lương. Bởi không chỉ gắn nghiệp cầm ca của mình với buổi bình minh và thời kỳ hoàng kim của bộ môn nghệ thuật này, họ còn là đào chánh, kép chánh của các gánh hát, là chứng nhân của nhiều sự kiện lịch sử quan trọng.


Rạp hát cải lương xưa Ảnh tư liệu

Chiều dài gần 30 năm hưng thịnh của cải lương đã vinh danh nhiều gánh, đoàn hát: Thanh Minh, Thống Nhứt, Tiếng Chuông Vàng, Năm Châu, Thủ Đô, Kim Chung... Bây giờ muốn tìm lại những ngôi sao, ban nhạc hay các nhân viên hậu đài của các đoàn hát ngày xưa ư? Không dễ, bởi cùng với lớp bụi thời gian, hầu hết nghệ nhân đã qua đời. Và một nơi may mắn còn tập trung khá nhiều gương mặt nghệ sĩ sân khấu lão thành là Viện dưỡng lão nghệ sĩ ở quận 8.

Một buổi sáng đầu hè, khi những chùm phượng đỏ bắt đầu chớm nở trên đường phố Sài Gòn, lần theo cái nắng gay gắt, chúng tôi bước vào mái nhà chung của những nghệ sĩ già. Thoạt nhìn, họ cũng là những “người cao tuổi” bình dị như bao ông già, bà lão khác, nhưng họ lại là các nghệ sĩ từng có những năm tháng sống ngập tràn dưới ánh hào quang sân khấu, nay họ chọn nơi đây để “buông neo” như “bến đậu” cuối đời mình. Nhìn những bóng người già nua, lụm cụm ngồi trên ghế đá hay chậm chạp quét sân vườn... mấy ai biết họ chính là những cô đào chánh Hoài Dung, Hoài Mỹ, Lệ Thẩm, Thiên Kim, Mỵ Lan, Hồng Hoa, Mộng Lành; kép chánh Hải Quang... lẫy lừng một thuở!

“Cô gặp nghệ sĩ Hoài Dung đi. Bà ấy không chỉ là đào chánh đoàn Hoài Dung - Hoài Mỹ nhiều năm hát với Hùng Cường, mà còn có cả một gia đình nghệ sĩ rất nổi tiếng và là vợ của tác giả Nguyễn Huỳnh, người viết vở Tướng cướp Bạch Hải Đường, ông Tần Nguyên - Phó Ban ái hữu nghệ sĩ TPHCM, người phụ trách Viện dưỡng lão nghệ sĩ - nói với tôi. Nổi danh từ khi còn rất trẻ, Hoài Dung là nghệ sĩ đầu tiên thủ vai Nhung trong tuồng cải lương Tướng cướp Bạch Hải Đường. Hoài Dung, Hoài Mỹ cũng nổi như cồn với tuồng cải lương Hương xa được phóng tác từ phim Ấn Độ ăn khách. Nghệ sĩ Mỵ Lan cũng từng là cô đào chánh của nhiều đoàn.

Ở viện này còn nhiều tên tuổi như Hồng Hoa (đoàn Phước Chung, Kim Chung), cô đào hồ quảng Mộng Lành, nghệ sĩ Lệ Thẩm (đào chánh đoàn Năm Châu, đoàn Nhụy Hương Tuấn Sỹ, Tiếng Chuông Vàng, Sài Gòn 3)...

“Nguyên một gánh cải lương Kim Thoa ngày đó với mấy chục người, giờ đã qua đời hết chỉ còn lại có ba người là tui, bà Bê và ông Tám Lang. Và cả ba tụi tui đều ở lại trong này” - chỉ tay về phía một căn phòng nhỏ, nghệ sĩ Thiên Kim nói trong bùi ngùi tiếc nhớ. Bất chợt tôi hình dung một đoạn phim nhanh: từ một gánh hát đông vui đi đến đâu cũng như trẩy hội, rồi lúc từng nghệ sĩ lần lượt ra đi, cảnh kết cuối phim chỉ còn lại ba người! Bà Bê, người được nhắc đến, là nghệ nhân đàn dương cầm. “Dương cầm sân khấu cải lương. Cô Bê xứng đáng nữ vương trong làng” là câu thơ được dành tặng riêng cho người phụ nữ cũng đã mấy mươi năm theo nghiệp đàn. Trong căn phòng nhỏ của nghệ sĩ này, cùng với những hình ảnh dán trên tường là các nghệ sĩ nổi tiếng một thời, là tiếng nhạc buồn buồn phát ra từ một chiếc máy hát cũ. Trong khi đó, ở phía xa xa, tay trống hào hoa Tám Lang, “cặp dùi chấn động Nam Vang Sài Gòn”, cũng đang thảnh thơi trên chiếc ghế đá. Năm nay đã 94 tuổi, ông Tám Lang là em ruột của bà bầu gánh Kim Thoa. Với ông bây giờ, sau hàng ngàn đêm trên sân khấu, lặng lẽ nghe thời gian trôi đi dường như là việc đem lại ít nhiều thảnh thơi.

Không chỉ đào chánh kép chánh, chọn Viện dưỡng lão là nơi nương tựa tuổi già có cả những bầu gánh tên tuổi lẫy lừng như bà bầu Bạch Yến, bà bầu Ngọc Đán, bầu Lam Sơn, nghệ nhân như ông Chín Đèn, họa sĩ sân khấu Hoài Nam, thậm chí là nghệ sĩ múa như bà Thu Cúc hay người hát dàn bao Hoàng Lương...

Không than van, không đòi hỏi quyền lợi hay danh hiệu, những nghệ sĩ già của bộ môn nghệ thuật cải lương xem việc trải qua mấy mươi năm trong nghề là niềm vui, là hồi ức đẹp đẽ nhất trong cuộc đời dâu bể bôn ba. Dù chủ đề câu chuyện là gì, dù tôi nói gì thì nói, chỉ một lát sau, câu chuyện về hào quang xưa, về những ngày đi diễn với tấp nập khán giả đông vui cũng quay trở lại trong tâm trí họ. Mắt sáng lấp lánh, miệng cười mãn nguyện, trí óc những nghệ sĩ già dường như chỉ “chịu” nhớ về thời vàng son nhất. Nhìn những nghệ sĩ thong thả tuổi già trong buổi chiều chếch bóng hoàng hôn sau cả đời phiêu bạt theo gánh hát, tôi chợt nhớ những câu mở đầu bản vọng cổ nổi tiếng Kiếp cầm ca của soạn giả Viễn Châu:

Khi bức màn buông, danh vọng hết
Người về lòng rũ sạch sầu thương
Người vào cởi áo lau son phấn
Trả cả vinh hoa lẫn đoạn trường...

HOÀI GIANG
CongAn