Akihito: vị hoàng đế đầy tình người

[florida80]

Phóng viên Rupert Wingfield Hayes của đài BBC kể lại là tuần rồi, vào một buổi sáng mùa xuân thật đẹp, anh đứng ở một góc đường ở khu ngoại ô phía tây của Tokyo. Trong suốt nhiều trăm mét ở cả hai hướng đi và về, đông nghẹt người, xếp hàng sâu ba bốn tầng, là những khuôn mặt trông chờ và xúc động. Rồi, với không có một chút nào báo trước nào cả, một chiếc xe limousine màu đen đi tới qua một cây cầu, những xe motô cảnh sát bao quanh.







Khi cái xe đi qua, trong giây phút ngắn ngủi, chúng tôi thấy Hoàng Đế Akihito và Hoàng hậu Michiko đã ngồi chúi ra trước tay nhẹ nhàng vẫy. Một đợt vỗ tay hoan hô và nhiều người trong đám đông phất những lá cờ plastic, rồi xe chạy qua. Nhà báo cảm thấy quá vội vàng. Và anh bảo không phải chỉ riêng anh. Gần đó một bà cụ đang mắng ông cảnh sát. “Tại sao họ đi nhanh quá vậy?” bà hỏi. “Thường xe của họ đi qua chậm hơn nhiều. Chúng tôi hầu như chưa kịp thấy mặt họ.” Ông cảnh sát mỉm cười bình tĩnh. Rõ ràng ông ta chẳng có thể kiểm soát về tốc độ của đoàn xe.

Nhà báo bảo chờ đợi vài trăm những người say mê hoàng gia có mặt để chứng kiến chuyến viếng thăm cuối cùng của Hoàng đế và hoàng hậu đến các lăng tẩm của hoàng gia. Thay vì vậy đã có 5,000 người hay hơn nữa đổ ra chào đón. Nhiều người rơi lệ trước khi đám đông giải tán.

Một bà mặc một cái áo kimono tuyệt đẹp giải thích:

“Tôi biết ơn vì những gì họ đã làm cho nhân dân Nhật Bản. Tôi vẫy tay chào họ với một cảm giác vô cùng xúc động và cảm tạ cho những năm qua.”

Bà bạn đi cùng thêm:

“Tôi thật sự xúc động. Tôi hy vọng nay ông ta có thể nghỉ ngơi và có một cuộc sống an lành sau quá nhiều năm thi hành nhiệm vụ.”

Cô Kaoru, với cái nón thật rộng vành, cũng đến với một nhóm bạn. Cô nói:

“Tôi không thuộc thế hệ có kinh nghiệm chiến tranh. Nhưng khi nhìn lại, chính hoàng đế đã duy trì hòa bình cho Nhật Bản qua suốt triều đại của ông. Thành ra tôi đến để thấy ông trong chuyến thăm viếng chót này, để bày tỏ lòng biết ơn. Tôi muốn nói với hoàng đế chỉ một chữ “thank you.”

Điều gì đã khiến Hoàng đế Akihito tạo được những cảm tình như vậy.

Tháng giêng năm 1989, khi vua cha từ trần, Hoàng đế Akihito lên kế vị ngai vàng bông cúc. Đó là một thời đại lạc quan. Nhật bản lúc đó rất giàu có, vào lúc tột đỉnh của sự phát triển kinh tế. Sony đã sắp mua Columbia Pictures và Mitsubishi đang sắp mua Trung tâm Rockerfeller ở New York. Trên toàn thế giới, người ta nói đến Nhật Bản như là một “tân siêu cường”.

Nhưng chỉ một năm sau, vào năm Bình Thành thứ nhất, thảm họa xảy ra khi quả bong bóng tích sản nổ, và thị trường chứng khoán Tokyo sụp đổ, mất 35% trị giá. Gần 30 năm sau, giá cổ phiếu và giá địa ốc của Nhật Bản vẫn còn dưới mức năm 1990. Đối với đa số người Nhật, triều đại Bình Thành –có nghĩa là ‘đạt hòa bình’- đã trở thành một thời đại của kinh tế trì trệ. Nó cũng là một thời đại đánh dấu bởi những thảm họa lớn.

Tháng Giêng năm 1995, một trận động đất, đo được 6.9 trên địa chấn kế, tàn phá thành phố Kobe, lật đổ nhà cửa và phá tan những cầu xa lộ, tạo nên một trận hỏa hoạn kéo dài nhiều ngày, biến bầu trời thành một màu đen. Khoảng 6,000 người thiệt mạng. Năm 2011, một trận động đất còn kinh khủng hơn làm rung chuyển miền bờ biển đông bắc. Đo được 9 độ, đó là trận động đất lớn thứ ba đã được ghi nhận. Nó dẫn đến một cơn sóng thần khổng lồ đổ vào vùng bờ biển phía bắc của Nhật Bản, cuốn theo nhiều thị trấn và làm cho gần 16,000 người thiệt mạng.







Chính sau thảm họa thứ nhì này mà Nhật hoàng Akihito đã làm một việc chưa một Nhật hoàng nào đã làm cho đến lúc đó. Ngài ngồi xuống trước màn hình tivi và nói chuyện thẳng với nhân dân. Hai tuần sau, Nhật hoàng và Nhật hậu đến một trung tâm di tản ở một sân vận động ngay bên ngoài thủ đô Tokyo. Dân chúng nằm trên sàn nhà, vài những món đồ họ còn giữ được chất đống quanh họ. Nhiều người bỏ chạy đám mây phóng xạ phun ra từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima. Hầu như họ bỏ lại hết tất cả, không biết lúc nào hay có bao giờ họ có thể trở về chốn cũ. Hoàng đế và Hoàng hậu quỳ xuống sàn nhà với từng gia đình một, nói chuyện với họ, hỏi han và bày tỏ lo âu cho họ.

Nhân dân Nhật Bản chưa từng bao giờ thấy một hoàng đế hành động như vậy trước đây. Đối với những người bảo thủ đó là một cú shock. Đây không phải là điều mà con cháu của Thái dương Thần nữ hành xử. Nhưng nhiều người Nhật khác vô cùng cảm động khi hoàng đế bày tỏ chia sẻ.

Giáo sư Jeff Kingston của Viện đại học Temple ở Tokyo giải thích:

“Ông đã có một uy quyền đạo đức. Ông đã giành được uy thế đó. Ông đã trở thành người an ủi chính của quốc gia. Ông đã liên hệ được với thần dân trong một cách mà vua cha chưa bao giờ đạt được.”

Ông Kingston thêm:

“Vậy là ông đến thăm dân tỵ nạn và không phải như các chính trị gia đi để chụp hình, để vẫy tay rồi bỏ đi. Ông ngồi xuống với nhân dân và uống trà, nói chuyện với họ trong một hành động mà thời tiền 1945 không ai có thể tưởng tượng được.”

Hoàng đế Akihito không có vẻ gì của một nhà cách mạng. Ông nhỏ người, tính tình khiêm tốn, ăn nói nhỏ nhẹ. Lời nói và hành động của ông bị giới hạn chặt chẽ bởi Hiến pháp hậu chiến của Nhật Bản và, trong khi dưới công pháp quốc tế hoàng đế thường được coi là quốc trưởng, ở Nhật Bản, vai trò của ông được định nghĩa một cách mơ hồ hơn như là “biểu tượng của nhà nước và đoàn kết nhân dân.”

Nhật hoàng bị hiến pháp cấm bày tỏ bất cứ một ý kiến chính trị nào.

Ấy vậy mà bên trong cái khuôn khổ chật hẹp của vai trò nghi lễ đó, Hoàng đế Akihito đã làm được những điều đáng kính phục.

Điều đầu tiên chúng ta phải nhớ là Hoàng đế Akihito là con trai của Hoàng đế Hirohito, vị hoàng đế thiên tử vốn đã cai trị Nhật Bản trong gần 15 năm khi họ tàn phá Á châu trong các thập niên 1930 và 40. Hoàng tử Akihito mới lên 12 khi chiến tranh chấm dứt với hai quả bom nguyên tử thả xuống Hiroshima và Nagasaki.

Ở một giai đoạn nào đó trong chương trình giáo dục của ông, mà một số nói là ảnh hưởng của bà giáo người Mỹ Elzabeth Gray Vining, Hoàng đế Akihito đã trở thành một nhà chủ trương hòa bình, và cho đến khi từ ngôi nhà vua vẫn tiếp tục duy trì lập trường chống chiến tranh. Nhà vua đã nói với nhân dân điều làm ngài hài lòng nhất là biết rằng trong suốt triều đại của nhà vua, không có một quân nhân Nhật Bản nào thiệt mạng vì chiến tranh.

Hoàng đế cũng đã tự cho mình công việc tìm cách liên lạc với các cựu thù và nạn nhân. Từ Bắc Kinh đến Jakarta, từ Manila đến Saipan, nhà vua đã tìm cách hàn gắn những vết thương đã bị gây ra dưới thời vua cha. Giáo sư Kingston:

“Nhà vua đã tạo một vai trò cho một hoàng đế, và đó là đặc sứ của quốc gia cho hòa giải, đi qua đi lại trong vùng, đưa ra những cử chỉ xin lỗi. Căn bản, tìm cách hàn gắn những vết thương chiến tranh của quá khứ.”

Hồi thập niên 1990 lập trường này của hoàng đế không gây tranh cãi. Các chính trị gia Nhật Bản khuyến khích hoàng đế, thu xếp chuyến đi lịch sử đến Trung Cộng hồi năm 1992. Nhưng khi nhà vua lớn tuổi hơn, chính trị Nhật Bản chuyển trở lại sang cánh hữu. “Ngoại giao xin lỗi” không còn được công nhận nữa, và chủ thuyết chủ hòa cũng không còn được ưa chuộng. Đương kim Thủ tướng Shinzo Abe đã hứa sẽ dẹp bỏ hiến pháp chủ hòa. Ông và những người khác bên cánh hữu muốn đem lại giáo dục ái quốc, dẹp bỏ điều mà họ coi là nhục quốc thể của giai đoạn hậu chiến. Một cách tế nhị, nhưng cương quyết, Nhật hoàng Akihito nhiều lần cho thấy ngài chê bai nhóm xét lại.

Đầu năm 2015, vào ngày kỷ niệm thứ 70 kết thúc chiến tranh, ông Abe đọc một bài diễn văn. Giáo sư Kingston giải thích:

“Căn bản ông nói là hòa bình và phồn vinh chúng ta hưởng hôm nay là nhờ sự hy sinh của ba triệu người Nhật chết trong chiến tranh. Ngày hôm sau, Hoàng đế bày tỏ sự không bằng lòng. Nhà vua đọc một bài diễn văn nói "phồn vinh chúng ta hưởng hôm nay là nhờ công khó và sự hy sinh của nhân dân Nhật bản từ sau chiến tranh.” Đối với nhiều triệu người dân Nhật Bản xem hai bài diễn văn này trên tivi, rõ ràng là một sự khiển trách.

Một dịp khác ở bữa tiệc hoàng gia ở Tokyo, một thành viên cách hữu của chính quyền thành phố Tokyo tự hào nới với nhà vua là ông ta lo việc bảo đảm là các giáo chức đứng nhìn vào lá cờ khi họ hát bài quốc ca. Nhật hoàng, nhẹ nhàng nhưng cương quyết, bảo với ông công chức:

“Ta thích lựa chọn cá nhân hơn.”







Trong suốt thời gian trị vì, Nhật hoàng đã không lúc nào rời người bạn và cố vấn quan trọng nhất, Nhật hậu Michiko. Hoàng hậu sinh ra không phải dòng dõi quý tộc, và đã thấy cuộc sống trong hoàng cung thật khó khăn. Năm 1993, hoàng hậu không còn chịu nổi sự mệt mỏi tâm thần nữa, và trong hai tháng bà không nói được. Gần đây, bà viết là bà luôn kính nể quyết tâm của nhà vua. Bà viết:

“Nhiệm vụ đòi hỏi của ngài cho vai trò của mình là ưu tiên tột cùng mọi lúc và những vấn đề cá nhân là thứ yếu.Và đó là cách mà ngài đã sống trong suốt cuộc đời.”

Nhưng đã từ lâu nay, Nhật hoàng sức khỏe suy yếu dần. Nhà vua vừa bị ung thư vừa bị mổ bypass tim. Những người thân cận nói nhà vua ngày càng lo sợ là sức khỏe suy yếu sẽ làm cho không thực hiện được nhiệm vụ nữa. Từ năm 2009, nhà vua bắt đầu lặng lẽ đòi được cho phép trao ngai vàng cho con. Việc đó không phải dễ dàng gì. Hiến pháp hậu chiến nói rõ là nhà vua phải phục vụ ‘suốt đời’. Và do đó, theo Giáo sư Takeshi Hara của viện đại học Open University, các chính trị gia lờ những yêu cầu của Nhật hoàng. Ông Hara giải thích:

“Trong suốt chín năm không có ai trong số các chính phủ thông cảm với nhà vua. Họ cảm thấy là nếu họ tuân thủ ước muốn từ ngôi của nhà vua nó sẽ cho thấy nhà vua có quyền quyết định những điều quan trọng và điều đó là chống lại hiến pháp.”

Nó là một vấn đề vô cùng Nhật Bản. Ngày càng tuyệt vọng, Giáo sư Hara nói là nhà vua và hoàng gia tìm cách xoay xở. Giáo sư Hara nói:

“Thế là một hôm Cơ quan hoàng gia cho tiết lộ trên đài Truyền hình Nhà nước NHK. NHK loan tin về yêu cầu thoái vị của Nhật hoàng.”

Nó là một chiến thắng cho NHK và nó hủy bế tắc. Một tháng sau, Nhật hoàng lên truyền hình để trực tiếp kêu gọi nhân dân Nhật Bản, giải thích ứơc muốn từ ngôi và trao quyền cho con.

Những cuộc thăm dò dư luận cho thấy đại đa số dân Nhật ủng hộ ước muốn của nhà vua. Ông Abe và phe bảo thủ không còn cách nào khác phải chấp nhận. Phải gần hai năm sau, Hoàng đế Hirohito sau cùng có thể vui hưởng thú điền viên.

Lê Phan
(Theo BBC Online)