Nhớ những ngôi nhà không đóng cửa

[florida80]

Sao phải đóng cửa nhà mình? Già làng Ama Nhau đã hỏi lại khi tôi ngại ngần thấy ông đi xa mà cửa nhà không đóng. “Khóa” không có trong từ điển của đồng bào Ê Đê buôn Leck, H.EaH’Leo, tỉnh Đắk Lắk.




Nhà của đồng bào Ê Đê tại Đắk Lắk


Khóa làm sao được những ngôi nhà dài như chiếc thuyền đang căng mình lướt sóng khơi xa, mái nhà chính là mái thuyền nhấp nhô tròng trành gối đầu trên triền đồi hay sóng nước mênh mông nhìn ra không có điểm dừng. Hai hàng cột dọc dài chim bay mỏi cánh, nối đầu hè cho tới cuối cầu thang. Những ngôi nhà dài ở đây tất thảy đều giống nhau, thông thốc từ trước ra sau, nhìn đâu cũng thấy bếp lửa giữa nhà. Cửa chỉ là một miếng liếp được ghép bằng những nan tre, như để “làm phép” hơn là che chắn giữ của trong nhà.
Ngõ đằng trước cũng như cửa phía sau, đâu cũng có thể bước chân lên nhà, sà vào bếp lửa đỏ cả ngày lẫn đêm. Mùa đông thì ấm. Mùa hè gió mát. Nhà lúc nào cũng rộn rã bước chân người muốn đổ vách sập sàn. Người đến, người đi như lúa chảy vào kho đông vui tấp nập, nói cười rộn rã cả mùa. Ông bà vui cả ngày. Cha mẹ cười suốt tháng. Lũ thanh niên trong nhà cần mẫn làm con ong, cái kiến, ngày đi rẫy lên nương, tối chị dệt chăn hoa thổ cẩm, anh chẻ le đan gùi. Đêm, cả nhà duỗi chân bình yên ngủ ngon bên bếp lửa nhà dài.
Sao không đóng cửa nhà mình? Câu hỏi của tôi rơi vào thinh lặng. Già làng Ama Nhau nheo mắt nhìn tôi, cười độ lượng. Một câu hỏi bật lên trong tiếng rít sâu kèn. Tại sao phải đóng cửa nhà mình? Cửa đóng, then cài là để ngăn đôi mắt kẻ trộm. Mà buôn Leck từ ngày lập làng đến nay có ai bị mất cắp bao giờ? Đồ của ai để yên nơi nhà người đó, không mắt trước mắt sau nhìn ngó lung tung, hỏng mắt, hư người. Khi vật không phải của mình, thì ai lấy làm chi?
Tôi vẫn cố cãi, rằng lòng tham có thể làm người mờ mắt, vẫn có người lấy cái không phải của mình đấy thôi? Cửa nhà không đóng thì càng thêm kích thích lòng tham của người. Già làng Ama Nhau một lời như xà gạc chém cây. Tội trộm cắp ở buôn Leck phạt rất nặng. Ai mang của người về làm của mình, đó là người bỏ đi. Cộng đồng buôn Leck không chấp nhận người ăn cắp. Cả làng không ai thèm nhìn mặt, đi ngang bị mọi người nhổ nước bọt phẹt phẹt, ngay cả đứa trẻ con cũng hất mặt coi thường. Không một ai nói chuyện, chẳng ai đưa lời. Với người buôn Leck, khi cộng đồng đã không thèm nói chuyện cùng mình thì thà đi ăn lá cây thuốc độc để về cùng tổ tiên ông bà coi bộ còn nhẹ nhàng hơn. Mà cũng chắc gì đã nhẹ nhàng đâu, với người buôn Leck chết chưa phải là hết. Cái đứa lấy của người làm của riêng cho mình, cũng đừng mong được đưa vào rừng ma của dòng họ, buôn làng. Linh hồn lạc loài làm sao đầu thai vào kiếp khác?
Lũ làng buôn Leck không ai muốn mình trở thành kẻ lạc loài bao giờ, thế nên đồ nhà ai để đâu yên ở đấy, ngay cả việc nhấc đồ người dời sang chỗ khác cũng trở nên “lười nhác” thì sao phải đóng cửa nhà mình làm chi?
Cả tuổi thơ sống cùng cộng đồng buôn Leck với những ngôi nhà mở toang cửa, cho ai đó khát nước cứ vào tự nhiên uống, cơm nguội vùi trong tro bếp, bụng đói có thể ghé ăn, lỡ độ đường đã có gian nhà dành riêng cho khách, ngả lưng say một giấc nồng, tỉnh dậy ra về chẳng bận lòng ai. Cũng chưa thấy một ai mất trộm thứ gì. Bởi không ai muốn mình trở thành kẻ lạc loài giữa cộng đồng.
Lớn lên, ước mình học thiệt giỏi, cố gắng đến kiệt cùng để mau chóng bước chân ra khỏi buôn Leck, thỏa sức vẫy vùng đến những vùng đất lạ, rồi lại giam mình giữa bốn bức tường xây với điều hòa, máy lạnh. Để rồi thèm một lần được mở tung cánh cửa, bung ra từ nhà dưới lên nhà trên, để ngọn gió thiên nhiên mát lành ngập tràn mọi ngóc ngách trong nhà. Nhưng ước chỉ để ước vậy thôi, giữa phố phường nhà vây chật kín, gió thiên nhiên đâu đủ sức chen vào. Cửa nhà phố nào ai dám đủ lòng rộng mở, nếu không muốn trộm cắp “ghé thăm” khoắng sạch sành sanh.
Bôn ba khắp nơi với hơn quá nửa đời người, chân bước dọc ngang ra bầu trời rộng lớn, lại thèm thuồng muốn trở lại sống ở ngôi nhà không bao giờ đóng cửa ngày xưa.